ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

Παρότι ο διαλογισμός έχει καθιερωθεί ως μια από τις πιο δημοφιλείς πρακτικές χαλάρωσης και αυτοφροντίδας, για κάποιους ανθρώπους υπάρχει ο κίνδυνος να τους οδηγήσει σε δυσάρεστες ή οδυνηρές ψυχικές εμπειρίες.

Η ατάκα «αυτά τα πράγματα είναι του διαβόλου» θα μπορούσε άνετα να βγαίνει από το στόμα της γιαγιάς μου αν της μιλούσες για οποιαδήποτε πνευματικότητα πλην της χριστιανικής της πίστης. Κι αν διάβαζε τα ευρήματα πρόσφατης μελέτης για τις ανεπιθύμητες ενέργειες του διαλογισμού, θα έλεγε με ικανοποίηση «καλά τον έλεγα εγώ».

Ας τα πιάσουμε από την αρχή. Ο διαλογισμός είναι μια πανάρχαια πρακτική με ρίζες σε θρησκείες, στη γιόγκα και σε άλλες κοσμικές παραδόσεις διαφόρων πολιτισμών, με βασικό ζητούμενο την εστίαση στο παρόν. Εδώ και πολλά χρόνια τώρα έχει ξεφύγει από τις πνευματικές του καταβολές, αποτελώντας εργαλείο προσωπικής ευεξίας και ψυχικής υγείας. Με τεχνικές όπως η ενσυνειδητότητα, η εστιασμένη προσοχή ή η συναισθηματική ηρεμία και σωματική χαλάρωση, μπορεί:

• να μειώσει το στρες
• να βελτιώσει τη συγκέντρωση και τη συναισθηματική ισορροπία
• να ανακουφίσει από το άγχος και την κατάθλιψη
• να ενισχύσει την ποιότητα του ύπνου
• να ρίξει την αρτηριακή πίεση
• να συμβάλει στη διαχείριση του πόνου.

Τα παραπάνω προέρχονται όχι από κάποιον οδηγό πνευματικότητας, αλλά από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), που όρισε την 21η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Διαλογισμού για την καλύτερη ενημέρωση γύρω από μια «πρακτική αυτοφροντίδας» που δρα συμπληρωματικά στη διαχείριση της ψυχικής υγείας, ειδικά στις αγχώδεις διαταραχές. Ωστόσο, όπως κάθε άλλη θεραπευτική προσέγγιση, ο διαλογισμός έχει τεθεί στο μικροσκόπιο για τα οφέλη και τις ανεπιθύμητες ενέργειές του.

Εδώ και πολλά χρόνια ο διαλογισμός αποτελεί εργαλείο προσωπικής ευεξίας και ψυχικής υγείας. iStock

Διαλογισμός, κρίσεις πανικού και ψυχωτικά επεισόδια

Έρευνες και ανασκοπήσεις ανά τα χρόνια καταλήγουν πως, για μια μικρή μερίδα ατόμων, η ήρεμη πρακτική θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυσάρεστες εμπειρίες και ψυχικές παρενέργειες, μεταξύ των οποίων:

• κρίσεις πανικού
• παρεισφρητικές σκέψεις (flashbacks, επίμονες σκέψεις) και οδυνηρές αναμνήσεις σχετιζόμενες με τραύμα, όπως σε περιπτώσεις μετατραυματικού στρες
• άγχος και κατάθλιψη
• φόβος ή τρόμος
• ψυχωτικά ή παραληρητικά επεισόδια
• σε ακραίες περιπτώσεις, αποπροσωποποίηση ή αποσύνδεση (διάσχιση).

Ωστόσο, δεν υπάρχει επιστημονική συμφωνία για την επίπτωσή τους. Κάποιες έρευνες το εντοπίζουν μόνο στο 1% των ανθρώπων που κάνουν διαλογισμό, και άλλες το ανεβάζουν στα δύο τρίτα. Μια μελέτη του 2022, με δείγμα 953 ατόμων στις ΗΠΑ, έδειξε ότι πάνω από το 10% των συμμετεχόντων παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες με σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στην καθημερινή τους ζωή, οι οποίες διήρκεσαν για τουλάχιστον έναν μήνα.

Mελέτη του 2022, σε 953 ανθρώπους στις ΗΠΑ, έδειξε ότι πάνω από το 10% παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες με σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στην καθημερινή τους ζωή. iStock

Ανεπιθύμητες ενέργειες οι 6 στους 10

Ο Nicholas Van Dam, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, με την ερευνητική του ομάδα συγκέντρωσαν περίπου 900 ενήλικες από διάφορα μέρη των ΗΠΑ, με στόχο να ξεκαθαρίσουν το τοπίο σχετικά με τη συχνότητα των ανεπιθύμητων ενεργειών και τους παράγοντες κινδύνου. Το δείγμα αποτελούσαν άνθρωποι που διαλογίζονταν συχνά, αρχάριοι και προχωρημένοι, ενώ για τη διαλογή αξιοποιήθηκαν και δεδομένα από το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης (CDC).

Οι ερευνητές προσπάθησαν να υπερβούν ένα βασικό σφάλμα στη μεθοδολογία προηγούμενων μελετών, δηλαδή τις ανοιχτές ερωτήσεις που δεν εξηγούν στους συμμετέχοντες τι λογίζεται ως παρενέργεια, με πολλούς να μην αναγνωρίζουν και αναφέρουν τις αρνητικές εμπειρίες τους. Επί τούτω ετοίμασαν μια λίστα με 30 πιθανές συνέπειες του διαλογισμού, με βαθμολόγηση της έντασης, του θετικού/αρνητικού χαρακτήρα και του κατά πόσο επηρέασαν τη λειτουργικότητα των συμμετεχόντων.

Τα αποτελέσματα για τη συχνότητα και τους παράγοντες κινδύνου έδειξαν ότι:

• 60% των Αμερικανών που διαλογίζονται είχαν τουλάχιστον μία παρενέργεια
• περίπου 30% ανέφεραν δύσκολες ή δυσάρεστες εμπειρίες
• 9% ανέφεραν μειωμένη λειτουργικότητα
• άτομα με συμπτώματα από την ψυχική σφαίρα ή ψυχική δυσφορία τον τελευταίο μήνα πριν τον διαλογισμό είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης παρενεργειών
• όσοι συμμετείχαν σε retreats με εντατικά προγράμματα, όπως μεγάλες περιόδους σιωπηλού διαλογισμού, είχαν αυξημένη πιθανότητα μειωμένης λειτουργικότητας.

Ο Δρ. Van Dam διευκρίνισε πως η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Clinical Psychological Science δεν αποτυπώνει σχέση αιτίας-αιτιατού, και θα πρέπει να ακολουθήσουν μεγαλύτερες μελέτες.

Άτομα με συμπτώματα από την ψυχική σφαίρα ή ψυχική δυσφορία τον τελευταίο μήνα πριν τον διαλογισμό είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης παρενεργειών. iStock

Είναι επικίνδυνος ο διαλογισμός;

Επιφυλάξεις για το πού μπορεί να οδηγήσει ο διαλογισμός έχουν εκφράσει κι άλλοι ειδήμονες από τον χώρο της ψυχικής υγείας, στα όρια της πολεμικής. Ο Miguel Farias, Αναπληρωτής Καθηγητής Πειραματικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Κόβεντρι, έχει τονίσει σε άρθρο του ότι οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να εμφανιστούν σε άτομα χωρίς προϋπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας, και να προκύψουν μακροχρόνια συμπτώματα, ακόμα και αν η ενασχόληση με τον διαλογισμό είναι μέσα στα λογικά όρια.

ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΜΑΣΤΕ ΠΡΙΝ ΞΕΚΙΝΗΣΟΥΜΕ, ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ.

«Ο δυτικός κόσμος είχε επίσης αποδείξεις γι' αυτές τις ανεπιθύμητες επιδράσεις εδώ και πολύ καιρό», γράφει. «Το 1976, ο Arnold Lazarus, εξέχουσα μορφή στο κίνημα της γνωσιακής-συμπεριφορικής επιστήμης, ανέφερε ότι ο διαλογισμός, όταν χρησιμοποιείται αδιακρίτως, μπορεί να προκαλέσει "σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα όπως κατάθλιψη, αναστάτωση και ακόμη και σχιζοφρενική αποδιοργάνωση". Δεν πρόκειται για έκτακτες ειδήσεις. Δεν πρόκειται για αβάσιμες απόψεις», τονίζει. Το 2015, εξέδωσαν με την κλινική ψυχολόγο Catherine Wikholm το βιβλίο "The Buddha Pill", όπου αφιέρωσαν ένα κεφάλαιο στην έρευνα για τις ανεπιθύμητες ενέργειες του διαλογισμού.

Αμφότεροι οι ερευνητές καταλήγουν ότι η έρευνα για το πώς μπορεί κανείς να ασκεί τον διαλογισμό με ασφάλεια είναι ακόμη στα αρχικά της στάδια και άρα δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για το κοινό. Επιπλέον, εξηγούν, ότι ο διαλογισμός εμπλέκει ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης, για τις οποίες δεν υπάρχουν επαρκείς ψυχολογικές θεωρίες.

Αλλά ο Δρ. Van Dam είναι καθησυχαστικός. Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν πρέπει να θεωρούμε τον διαλογισμό επικίνδυνο, αλλά να ενημερωνόμαστε πριν ξεκινήσουμε, ακριβώς όπως και σε άλλες θεραπευτικές μεθόδους, για να σταθμίσουμε κινδύνους και οφέλη. Δεν είναι για όλους, καταλήγει, όμως το ότι δεν βοηθά κάποιους, δεν σημαίνει ότι δεν έχει ευεργετικά αποτελέσματα για άλλους.