ΔΡ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΑΤΖΗΣ: «Η ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΝΟΣΟΣ ΚΥΡΙΩΣ ΑΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΗ»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Υπέρτασης, στις 17 Μαΐου, συναντήσαμε τον επίκουρο καθηγητή καρδιολογίας και πιστοποιημένο ειδικό κλινικό υπερτασιολόγο Δημήτριο Χατζή, ο οποίος μας μίλησε για την αυξημένη αρτηριακή πίεση, κάτι για το οποίο ακούμε συχνά, χωρίς ίσως να γνωρίζουμε όσα θα έπρεπε.

Είναι αλήθεια ότι ο όρος πίεση έρχεται συχνά στα αυτιά μας κυρίως από τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα, που παραπονιούνται για την αύξησή της. Η φράση «ανέβηκε η πίεσή μου» γίνεται αφορμή για μικρή έως μεγάλη αναστάτωση, μια κινητοποίηση να τρέξουν να φέρουν το πιεσόμετρο για να μετρήσουν την πίεση, να πάρουν το κατάλληλο φάρμακο, να την ξαναμετρήσουν αργότερα για να δούνε εάν «έπεσε» κ.λπ. Αυτή η ατέρμονη και συχνά γραφική ενασχόληση κυρίως των ηλικιωμένων με το πιεσόμετρο αναφέρεται σε μια πολύ διαδεδομένη και εν δυνάμει επικίνδυνη νόσο, την υπέρταση.

Όπως δείχνουν πρόσφατα στοιχεία, στην Ελλάδα υπάρχουν 2,5 με 3 εκατομμύρια υπερτασικοί στον γενικό πληθυσμό, εκ των οποίων το 30% περίπου είναι αδιάγνωστοι, ενώ από τους διεγνωσμένους ρυθμίζεται καλά μόνο το 30-40%.

Ζητήσαμε από τον καθηγητή Δημήτριο Χατζή να μας απαντήσει σε βασικά ερωτήματα, ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα την υπέρταση, αυτή τη χρόνια νόσο που επιβαρύνει πολλά ζωτικά όργανα.

O Δρ Δημήτριος Χατζής. Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος

– Τι είναι η αρτηριακή πίεση, που τόσο συχνά ακούμε, και τι η υπέρταση;

Η αρτηριακή πίεση είναι μια φυσιολογική παράμετρος πάνω στην οποία στηρίζεται η απρόσκοπτη ροή του αίματος στο κυκλοφορικό μας σύστημα. Είναι πρακτικά η δύναμη που ασκεί η στήλη του αίματος στο τοίχωμα των αρτηριών και έχει δύο συνιστώσες:

• τη συστολική (μεγάλη) πίεση, την πρώτη μέτρηση στο πιεσόμετρό μας, που αναφέρεται στη δύναμη του αίματος κατά τη διάρκεια της συστολής της καρδιάς,
• τη διαστολική (μικρή) πίεση, τη δεύτερη μέτρηση, που είναι αντίστοιχα η δύναμη που ασκείται στις αρτηρίες κατά τη διαστολή της καρδιάς.

Αρτηριακή πίεση, λοιπόν, έχουμε όλοι. Αντιθέτως, η υπέρταση είναι μια παθολογική κατάσταση που υποδηλώνει τη σταθερά αυξημένη τιμή αρτηριακής πίεσης. Η μη αυξημένη αρτηριακή πίεση, σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, είναι κάτω από 120 mmHg (χιλιοστόμετρα στήλης υδραργύρου) η μεγάλη και κάτω από 70 mmHg η μικρή, με απλά λόγια κάτω από 12 η μεγάλη και κάτω από 7 η μικρή.

Εάν κατά την διάρκεια διαδοχικών μετρήσεων στο σπίτι (τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα για τουλάχιστον μία εβδομάδα) η πίεσή μας εν ηρεμία υπερβαίνει σταθερά το 13,5 με 8,5, μιλάμε για μια παθολογική τιμή. Αντίστοιχα, όταν σε διαδοχικές πολλαπλές μετρήσεις σε ιατρείο η πίεσή μας εν ηρεμία επιμένει να είναι πάνω από 14 με 9, ο γιατρός μας θα διαγνώσει υπέρταση.

ΕΡΕΥΝΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΥΝ ΟΤΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΤΟ 40% ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΤΟ 65% ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΤΑΣΙΚΟΙ.

– Ποια είναι η αιτιολογία της υπέρτασης και ποιες οι κατηγορίες της;

Όσον αφορά την αιτιολογία της, η υπέρταση κατατάσσεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

• Στο 90–95% των περιπτώσεων δεν γνωρίζουμε την σαφή αιτιολογία της (ιδιοπαθής υπέρταση), παρόλο που για την εμφάνισή της ενοχοποιούνται διάφοροι παράγοντες, όπως η παχυσαρκία, η κληρονομικότητα, η λήψη άλατος κτλ.
• Μια δεύτερη, πολύ μικρότερη κατηγορία, στο 5 με 10% είναι η δευτεροπαθής υπέρταση, στην οποία υπάρχει ένα υπόστρωμα (ενδοκρινικά αίτια, π.χ. θυρεοειδοπάθειες, παθήσεις των επινεφριδίων, υπνική άπνοια, παθήσεις των νεφρών ή των νεφρικών αρτηριών).

– Είναι κληρονομική η υπέρταση;

Η κληρονομικότητα σαφώς και παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της υπέρτασης. Φαίνεται ότι μια πλειάδα γονιδίων εμπλέκονται στην αιτιολογία της νόσου και έχει φανεί από μελέτες ότι εάν ένας γονιός μας πάσχει από υπέρταση, έχουμε 30% πιθανότητες να την αναπτύξουμε.

ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΓΟΝΕΙΣ ΜΑΣ ΕΧΟΥΝ ΥΠΕΡΤΑΣΗ, ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ 70%.

– Πώς θα καταλάβω ότι έχω υπέρταση;

Η υπέρταση δεν έχει απολύτως καμιά συμπτωματολογία, τουλάχιστον στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων. Οι Άγγλοι την αναφέρουν ως silent killer, σιωπηλό δολοφόνο, και ο μόνος τρόπος για να καταλάβει κανείς ότι πάσχει από τη συγκεκριμένη ασθένεια είναι να μετράει την πίεσή του. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Υπέρτασης συνιστά την παρακολούθηση της αρτηριακής πίεσης:

• Τουλάχιστον κάθε τρία χρόνια για άτομα ηλικίας κάτω των σαράντα ετών που δεν έχουν ιστορικό υπέρτασης.
• Τουλάχιστον μια φορά ετησίως για άτομα άνω των σαράντα ετών.
• Σε περιπτώσεις που υπάρχει ιστορικό υπέρτασης, ανεξαρτήτως ηλικίας, ο γιατρός μας καθορίζει πλέον τη συχνότητα.

– Τι προκαλεί η υπέρταση στον οργανισμό;

Σύμφωνα με μελέτες σε παγκόσμιο επίπεδο, η υπέρταση είναι ο πιο συχνός τροποποιήσιμος (που μπορεί δηλαδή με την κατάλληλη παρέμβαση να διορθωθεί) παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νοσηρότητα και θνητότητα. «Αγαπάει» να προσβάλει τα όργανα-στόχους (καρδιά, εγκέφαλο, αγγεία, νεφρούς και μάτια). Φαίνεται ότι είναι μακράν ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για εγκεφαλικά επεισόδια και αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου για καρδιολογικά και μη συμβάντα, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, η καρδιακή ανεπάρκεια, η νεφρική ανεπάρκεια και άλλες παθήσεις, όπως η άνοια και η περιφερική αρτηριοπάθεια.

Το ενδιαφέρον είναι ότι πριν παρουσιαστούν όλες αυτές οι κλινικές εκδηλώσεις, π.χ. πριν ένα υπερτασικό άτομο οδηγηθεί σε έμφραγμα του μυοκαρδίου, εγκεφαλικό και όσα προαναφέραμε, οι γιατροί έχουμε τη δυνατότητα με διαγνωστικά μέσα να εκτιμήσουμε τις βλάβες στο αρχικό τους στάδιο και να αποτρέψουμε μια δυσάρεστη εξέλιξη παρεμβαίνοντας με πιο επιθετική αντιμετώπιση.

– Μπορεί ένας άνθρωπος που είχε χαμηλή πίεση να γίνει υπερτασικός;

Ξεκάθαρα μπορεί να γίνει αυτό. Με την πάροδο της ηλικίας, η συστολική και η διαστολική πίεση ανεβαίνουν, ωστόσο συμβαίνει το εξής μαγικό: περίπου στην ηλικία των 50-55 ετών, η διαστολική (μικρή) πίεση σταθεροποιείται και μετά τα 55- 60 έτη πέφτει, ενώ η συστολική (μεγάλη) αρτηριακή πίεση τραβάει συνέχεια την ανηφόρα.

Για τον λόγο αυτό, στους ηλικιωμένους έχουμε το φαινόμενο που ονομάζεται μεμονωμένη συστολική υπέρταση: αυξάνεται η μεγάλη πίεση και μειώνεται η μικρή. Οι νέοι υπερτασικοί, ωστόσο, έχουν συνήθως αυξημένη διαστολική (μικρή) αρτηριακή πίεση. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις ασθενών με μεικτή υπέρταση, όπου και οι δύο πιέσεις είναι αυξημένες.

– Πώς επηρεάζεται η καθημερινότητα ενός υπερτασικού ατόμου;

Η υπέρταση είναι ένα πολύ συχνό και χρόνιο νόσημα. Σήμερα, είμαστε τυχεροί γιατί διαθέτουμε μια πληθώρα θεραπευτικών επιλογών, τόσο σε φαρμακευτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο υγιεινοδιαιτητικών παρεμβάσεων. Με τη συμμόρφωση στις οδηγίες του γιατρού μας και την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, η υπέρταση θεραπεύεται εξαιρετικά και δεν επηρεάζει την καθημερινότητά μας.

– Τι πρέπει να κάνει κάποιος όταν διαγνωστεί με υπέρταση;

Όταν ένα άτομο διαγνωστεί ως υπερτασικό, ο θεράπων γιατρός αρχικά θα του συστήσει φαρμακευτική αγωγή, η οποία συνήθως είναι ισόβια και πάντοτε αυστηρώς προσωπική. Δεν θα χρησιμοποιεί δηλαδή τα φάρμακα που προτείνουν συγγενείς και φίλοι, δεν θα τροποποιεί την δοσολογία κατά την προσωπική του βούληση (π.χ. ανάλογα με το αν είχε ή δεν είχε πίεση μια συγκεκριμένη ώρα) και θα φροντίζει να λαμβάνει καθημερινά την ίδια ώρα την αγωγή του. Παράλληλα με τα φάρμακα ή ακόμα κι αν κάποιος ανήκει σε όσους έχουν οριακά αυξημένη πίεση και ο γιατρός του κρίνει ότι μέχρι στιγμής δεν χρήζει αγωγής, είναι απαραίτητο να ακολουθήσει τα εξής:

• Απώλεια σωματικού βάρους. Μελέτες δείχνουν ότι η απώλεια 10 κιλών συνεπάγεται πτώση της συστολικής (μεγάλης) πίεσης τουλάχιστον κατά μία μονάδα και της διαστολικής τουλάχιστον κατά ½ μονάδα.
• Άσκηση. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC), θα πρέπει να εντάξουμε στο εβδομαδιαίο πρόγραμμά μας 150 λεπτά ήπιας άσκησης (π.χ. περπάτημα) ή 75 λεπτά πιο έντονης άσκησης (π.χ. τρέξιμο), εγώ θα πρότεινα το πρώτο, ενώ έχει φανεί ότι στους υπερτασικούς βοηθάει στην αναχαίτιση της εξέλιξης της νόσου και η ισομετρική άσκηση («καθίσματα» και «σανίδα»). Είτε στην περίπτωση της ήπιας άσκησης, είτε στην περίπτωση της ενασχόλησης με περαιτέρω αθλητικές δραστηριότητες, το σίγουρο είναι ότι κάθε υπερτασικός πρέπει πρώτα να έχει ρυθμίσει την πίεσή του και να έχει λάβει σαφείς οδηγίες από τον γιατρό του για το πώς και πόσο μπορεί να αθληθεί.
• Διατροφή. Η DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), μια διατροφή που μιμείται τη Μεσογειακή, είναι βασισμένη στην μειωμένη κατανάλωση λιπών, τροφών πλούσιων σε αλάτι και κορεσμένα λιπαρά, και στην αυξημένη κατανάλωση ψαριών, πουλερικών, φρούτων, λαχανικών, γαλακτοκομικών και τροφών που είναι πλούσιες σε κάλιο και ασβέστιο, και δείχνει ότι βοηθάει σημαντικά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης αλλά και στη βελτίωση της γενικής υγείας.
• Κάπνισμα. Το κάπνισμα μπορεί να μην είναι παράγοντας πρόκλησης υπέρτασης, αλλά σε συνδυασμό με την ύπαρξή της πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά συμβάντα. Οπότε, σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να καπνίζουμε.
• Καφές. Εάν δεν μας προκαλεί διέγερση και ταχυκαρδίες, μπορούμε να καταναλώνουμε καφέ – με σύνεση.
• Αλκοόλ. Φαίνεται από μελέτες ότι η ήπια προς μέτρια κατανάλωση αλκοόλ είναι εντάξει για την πίεση και την καρδιά (1 μερίδα την ημέρα για τις γυναίκες και 1 ½ για τους άνδρες). Από εκεί και πέρα, είναι σαφώς βλαπτικό.
• Αλάτι. Το 30% των ανθρώπων είναι αλατοευαίσθητοι, και ιδιαίτερα οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και οι νεφροπαθείς. Αυτό σημαίνει ότι η υπερβολική κατανάλωση άλατος μπορεί να οδηγήσει σε υπέρταση. Το υπόλοιπο 70% δεν επηρεάζεται άμεσα, αλλά συν τω χρόνω η υπερβολική κατανάλωση σκληραίνει τις αρτηρίες και δημιουργεί παράγοντες αύξησης της αρτηριακής πίεσης. Χρειαζόμαστε λελογισμένη χρήση αλατιού ή υποκατάστατα αυτού, που είναι εμπλουτισμένα με κάλιο και πτωχά σε νάτριο.

– Τι συμβαίνει με την υπέρταση στην εγκυμοσύνη;

Η σχέση μεταξύ υπέρτασης και κύησης είναι λίγο περίεργη. Στην περίπτωση που μια υπερτασική γυναίκα μείνει έγκυος, ο γιατρός της γνωρίζει πώς να τροποποιήσει τη φαρμακευτική της αγωγή (τα φάρμακα του άξονα που δίνονται συνήθως στα νεαρά υπερτασικά άτομα αντενδείκνυνται στην κύηση).

Γυναίκες που δεν έχουν ιστορικό υπέρτασης και αναπτύσσουν σταθερά αυξημένη πίεση μετά την 20η εβδομάδα, διατρέχουν τον κίνδυνο της προεκλαμψίας (υπέρταση με νεφρική βλάβη – λευκωματουρία), για τον λόγο αυτό, χρειάζονται τακτική ιατρική παρακολούθηση και εξειδικευμένη φαρμακευτική αγωγή.

ΣΥΝΗΘΩΣ Η ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΥΗΣΗΣ ΥΠΟΧΩΡΕΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ Ή ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΛΟΧΕΙΑΣ.

– Ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να μετρήσουμε μόνοι μας την πίεσή μας;

Για να γίνει σωστά η μέτρηση κατ’ οίκον, απαιτούνται διαδοχικές μετρήσεις για διάστημα τουλάχιστον μίας εβδομάδας. Στην περίπτωση που είμαι υπερτασικός/ή το ιδανικό είναι να μετρώ την πίεσή μου, μέχρι αυτή να ρυθμιστεί, το πρωί πριν από το γεύμα και πριν τη λήψη των φαρμάκων, αφού έχει περάσει ένα ικανό χρονικό διάστημα από την έγερση. Μετράμε την πίεση πάντοτε καθιστοί, εν ηρεμία, δύο φορές –με μεσοδιάστημα τουλάχιστον ενός λεπτού– και καταγράφουμε και τις δύο μετρήσεις. Ακολούθως, το βράδυ κάνουμε άλλες δύο μετρήσεις, μια ώρα περίπου μετά το βραδινό μας γεύμα.

Χρησιμοποιούμε πάντοτε πιστοποιημένα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει 24ωρη καταγραφή αρτηριακής πίεσης, που γίνεται με ειδικό μηχάνημα. Από τη στιγμή που τα φάρμακα ρυθμίσουν την πίεσή μας, ο γιατρός θα μας προτείνει να αποφύγουμε την καθημερινή ενασχόληση με το πιεσόμετρο, γιατί αυτή η διαδικασία είναι στρεσογόνος, και να περιοριστούμε σε μέτρηση κατ’ οίκον μία φορά την εβδομάδα.

5 «δεν» που ο γιατρός θα ήθελε να γνωρίζουμε για την υπέρταση

1. Ο πονοκέφαλος και η ρινορραγία δεν σχετίζονται με την υπέρταση. Είναι καταστάσεις κατά τις οποίες η πίεσή μας ανεβαίνει εξ ορισμού ελαφρώς, λόγω του σωματικού στρες.
2. Το σκόρδο περιέχει αλλισίνη, μια ουσία που λειτουργεί ως διασταλτικό των αρτηριών και θεωρητικά θα μπορούσε να βοηθάει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης. Ωστόσο, καμιά μελέτη δεν έχει αποδείξει την ασφάλεια αυτής της προσέγγισης ή τη θεραπευτική επάρκεια του σκόρδου στην υπέρταση.
3. Τα πορτοκάλια δεν ανεβάζουν την πίεση, αντίθετα προτείνονται στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής.
4. Τα ηρεμιστικά χάπια δεν συνιστώνται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της αυξημένης αρτηριακής πίεσης. Το μόνο που κάνουν είναι να χαλαρώνουν το στρες του ασθενούς.
5. Ο όρος νευροπίεση δεν υπάρχει. Η πίεσή μας ανεβαίνει όταν έχουμε στρες και αυτή είναι μια φυσιολογική διακύμανση, η οποία δεν έχει καμιά σχέση με την υπέρταση, που είναι νόσος.

Ο Δρ Δημήτριος Χατζής είναι επίκουρος καθηγητής καρδιολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου (EUC), πιστοποιημένος ειδικός κλινικός υπερτασιολόγος, και έχει ειδικευθεί στην αθλητική καρδιολογία.