ΔΡ ΜΑΡΙΑ ΓΚΟΤΖΑΜΑΝΙΔΟΥ: «Η ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΑΣ»

Η ογκολογία είναι μια ειδικότητα της ιατρικής που ενδέχεται να σου δημιουργεί αντιφατικά συναισθήματα: Από τη μία, θα ήθελες να μη βρεθεί ποτέ στον δρόμο σου – το πρώτο συνθετικό της λέξης και μόνο σε τρομάζει. Από την άλλη, νιώθεις ευγνωμοσύνη που υπάρχει και μάλιστα εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς προς όφελος των ασθενών, όπως μας διαβεβαιώνει η Δρ Μαρία Ασλάνη-Γκοτζαμανίδου, Ογκολόγος Παθολόγος και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Βρέθηκα πρόσφατα για προσωπικούς λόγους στο Παράρτημα του Ιπποκρατείου Γ.Ν. Αθηνών και συγκεκριμένα στην Ογκολογική Μονάδα της Β΄ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής. Σκέφτηκα ότι αυτό το μακρόσυρτο όνομα του συγκεκριμένου Τμήματος ταιριάζει περισσότερο με τον αριθμό των σοβαρών παθήσεων που αντιμετωπίζει καθημερινά και την αγωνία των πολλών παρευρισκομένων σε αυτό ασθενών, παρά με τα λίγα τετραγωνικά μέτρα που καταλαμβάνει ως χώρος. Άνθρωποι που περίμεναν –υπομονετικά ως επί το πλείστον– να εξεταστούν, να λάβουν τη θεραπεία τους, μόνοι ή με τη συνοδεία των οικείων τους, έδειχναν σχετικά εξοικειωμένοι με την πολύωρη αναμονή.

Παράλληλα, γιατροί, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό επί ποδός, προσπαθούσαν να διαχειριστούν τον μεγάλο αριθμό περιστατικών με όλα τα μέσα που διέθεταν. Κάπως έτσι, συνάντησα έπειτα από προγραμματισμένο ιατρικό ραντεβού τη Δρ Μαρία Ασλάνη-Γκοτζαμανίδου, Παθολόγο Ογκολόγο, διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, σε ένα μικρό δωμάτιο – γραφείο δεν το λες. Με το «καλημέρα σας», χωρίς καμιά διάθεση για γκρίνια, αλλά έχοντας παρατηρήσει τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούσαν γύρω μου, δεν μπόρεσα να αντισταθώ και τη ρώτησα: Μα πώς μπορεί κανείς να ασκήσει την ιατρική σε αυτό το περιβάλλον;

Η απάντησή της ήταν για εκείνη αυτονόητη: «Με αγάπη προς τον ασθενή και την επιστήμη». Ένιωσα ότι σε μια απλή φράση αποδόθηκε το ρομαντικό στοιχείο του ηρωισμού και συνάμα ο δυναμισμός, η επιστημονική κατάρτιση και η αποτελεσματικότητα που χρειάζεται να επιδείξει όποιος εργάζεται στον τομέα της υγείας, ειδικά της δημόσιας. Η Μαρία Ασλάνη-Γκοτζαμανίδου δέχτηκε με προθυμία να αφιερώσει λίγο από τον πολύτιμο χρόνο της και να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις, ώστε να μάθουμε για την ειδικότητα της ογκολογίας μερικά πράγματα που ίσως δεν γνωρίζαμε.

– Κυρία Γκοτζαμανίδου, πότε χρειάζεται να επέμβει γιατρός της ειδικότητάς σας στη θεραπεία κάποιου ασθενούς;

Η διάγνωση ενός ασθενούς με κακοήθεια απαιτεί την άμεση παρέμβαση ενός παθολόγου ογκολόγου, ώστε μαζί με τον ίδιο τον ασθενή να καθοριστεί το θεραπευτικό πλάνο για τη βέλτιστη αντιμετώπιση της νόσου. Ο σύγχρονος ογκολόγος είναι αυτός ο οποίος καλείται να συντονίσει και να καθοδηγήσει τον ογκολογικό ασθενή, είτε πρόκειται για νέα διάγνωση κακοήθειας είτε πρόκειται για υποτροπή του νοσήματος.

Η Δρ Μαρία Ασλάνη-Γκοτζαμανίδου.

Ο ρόλος μας δεν περιορίζεται –όπως νομίζει ο περισσότερος κόσμος– μόνο στη θεραπεία του νοσήματος, αλλά περιλαμβάνει τη διάγνωση, τη σταδιοποίηση της νόσου, τη θεραπεία και την παρακολούθηση της νεοπλασίας. Παράλληλα, ενέχει την υποστήριξη του ασθενούς και της οικογένειάς του, καθώς στην Ελλάδα τώρα αρχίζει και θεσπίζεται η διεπιστημονική προσέγγιση των ογκολογικών ασθενών, δηλαδή η εκτίμηση από χειρουργό, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό κ.ο.κ. Πράγμα που σημαίνει ότι πολλές φορές καλούμαστε να καλύψουμε το κενό αυτό εμείς, οι ογκολόγοι.

– Τι εννοούμε με τον όρο ογκολογικός ασθενής;

Ως ογκολογικός νοείται κάθε ασθενής ο οποίος πάσχει από οποιοδήποτε κακόηθες νόσημα, είτε πρόκειται για αιματολογική κακοήθεια, είτε για νεοπλασία συμπαγών οργάνων. Εδώ είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε κάτι που ίσως είναι ήδη γνωστό: οι ασθενείς που έχουν διαγνωσθεί στο παρελθόν με κάποια κακοήθεια και έχουν καταφέρει επιτυχώς να ελέγξουν το νόσημά τους αποκαλούνται survivors. Δηλώνεται έτσι η ύψιστη δύναμη που έχουν επιδείξει και τους αξίζει θαυμασμός. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι παραγνωρίζεται η αξία και το σθένος που επέδειξαν άλλοι ογκολογικοί ασθενείς που δυστυχώς δεν τα κατάφεραν τελικά.

ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΟΤΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2030 Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΚΟΗΘΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΩ ΤΩΝ 50 ΕΤΩΝ ΘΑ ΕΧΕΙ ΑΥΞΗΘΕΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΚΑΤΑ 30%.

– Θα μπορούσαμε να ορίσουμε μια μέση ηλικία διάγνωσης; Ισχύει ότι με τον καιρό το όριο ηλικίας των νοσούντων έχει μειωθεί και, αν ναι, υπάρχει κάποια επιστημονική εξήγηση;

Η μέση ηλικία διάγνωσης ποικίλλει ανάλογα με τον ιστολογικό τύπο και τη συγκεκριμένη κακοήθεια, οπότε δεν θα λέγαμε ότι υπάρχει μια σαφής απάντηση στο ερώτημα αυτό. Στο ερώτημα εάν το όριο ηλικίας διάγνωσης κακοηθειών κινείται σε μικρότερες ηλικίες, θα έλεγα πως τις τελευταίες δεκαετίες για κάποια νοσήματα –π.χ. κακοήθη νεοπλάσματα πεπτικού συστήματος, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου– έχει παρατηρηθεί ότι η διάγνωση γίνεται σε μικρότερες ηλικίες. Αναμένεται ότι μέχρι το 2030 η διάγνωση κακοηθειών στην ηλικιακή ομάδα κάτω των 50 ετών θα έχει αυξηθεί παγκοσμίως κατά 30%.

Υπάρχει μεγάλη έρευνα στο πεδίο αυτό, ωστόσο πιθανές εξηγήσεις είναι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η πρόσβαση σε αξιόπιστες διαγνωστικές μεθόδους, που εξασφαλίζουν έγκαιρη διάγνωση και σε πιο πρώιμα στάδια της νόσου.

Επιπλέον, υπάρχουν μελέτες που συσχετίζουν σημαντικά την εμφάνιση κακοήθειας με την πλούσια σε λιπαρά διατροφή, τα επεξεργασμένα κρέατα, τη χρήση καπνού, τον υψηλό δείκτη μάζας σώματος, την κατανάλωση αλκοόλ, τη χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών, φρούτων και λαχανικών και την έλλειψη σωματικής άσκησης.

Πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό Nature, αναδεικνύει τον ρόλο μιας τοξίνης που παράγεται από στελέχη του βακτηρίου Escherichia coli μέσω μεταλλάξεων και μπορεί να επάγει στην εμφάνιση αδενοκαρκινώματος παχέος εντέρου σε νεότερες ηλικίες, κάτω των 50 ετών, αλλά και σε συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη.

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ  ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΕΙ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΤΟΣΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΣΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ.

– Τα βασικά «όπλα» της ογκολογίας, φάρμακα, χημειοθεραπείες, ακτινοθεραπείες κ.λπ., αποτελούν συχνά τον κύριο φόβο των ασθενών λόγω των παρενεργειών τους. Ισχύει ότι η επιστήμη της ογκολογίας έχει κάνει μεγάλα βήματα στην εξέλιξη των θεραπευτικών σχημάτων σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητά τους αλλά και τη μείωση των παρενεργειών στον ανθρώπινο οργανισμό;

Η ογκολογία αλλάζει ραγδαία, θα έλεγα. Η προ 20ετίας προσέγγισή της απέχει παρασάγγας από την άσκηση της σύγχρονης ογκολογίας όσον αφορά τη διάγνωση, την πρόγνωση και τη θεραπεία των περισσότερων κακοήθων νοσημάτων. Η εισαγωγή νέων θεραπευτικών καινοτόμων παραγόντων, όπως η ανοσοθεραπεία, έχει βελτιώσει τις ανταποκρίσεις των ασθενών μας. Επίσης, οι ασθενείς ενημερώνονται εκτενώς για τις τυχόν παρενέργειες της θεραπείας τους και ακολουθώντας πιστά τις ιατρικές συμβουλές μειώνουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες της αγωγής.

Από την πλευρά μας, οι ογκολόγοι ακολουθούμε τις κατευθυντήριες οδηγίες ώστε να προβούμε όσο πιο άμεσα στη μείωση και εξάλειψη των ανεπιθύμητων ενεργειών των αντινεοπλασματικών θεραπειών, εξασφαλίζοντας το βέλτιστο αποτέλεσμα χωρίς την επιβάρυνση της υγείας του ασθενούς.

– Τι ρόλο παίζει η διατροφή στην αντιμετώπιση ή και στην πρόληψη του καρκίνου;

Η διατροφή είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο στην καταπολέμηση του καρκίνου. Διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπισή του, καθώς ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, για να βοηθήσει τον ασθενή στη διαχείριση των ανεπιθύμητων ενεργειών της θεραπείας. Ο ρόλος της διατροφής έχει καταδειχθεί από πλήθος μελετών ως παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση συγκεκριμένων νοσημάτων, όπως κακοήθειες παχέος εντέρου, παγκρέατος κ.ά.

Συστήνω σε όλους τους ασθενείς μου να ακολουθούν μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και μέταλλα, που περιέχονται σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, στο παρθένο ελαιόλαδο και στα ψάρια, τροφές δηλαδή που ενισχύουν το ανοσοποιητικό. Βασικά, να ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή, που έχουμε την τύχη να αποτελεί τη βάση της «κουζίνας» μας.

Χωρίς ακρότητες, καθώς η ψυχολογία παίζει ρόλο στο μακρύ ταξίδι του ογκολογικού ασθενούς, θα πρέπει να αποφεύγονται ορισμένες τροφές, όπως τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τα αναψυκτικά με ζάχαρη και το αλκοόλ, καθόσον μπορούν να προάγουν τη φλεγμονή στον οργανισμό, η οποία έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου. Τώρα, αν θελήσουν κάποια στιγμή να φάνε π.χ. λίγα τηγανητά κολοκυθάκια, εννοείται θα φάνε. Όλα με μέτρο.

Ένα ακόμα θέμα που νομίζω ότι είναι σημαντικό να θίξουμε είναι η διατήρηση ενός υγιούς βάρους και της μυϊκής μάζας. Πολλές φορές, οι ασθενείς μας είναι στα όρια της προκαχεξίας ή της καχεξίας, δηλαδή της ακούσιας απώλειας βάρους λόγω υποσιτισμού και της εξασθένισης του οργανισμού, γεγονός που δυσκολεύει τη συμμόρφωση και την εφαρμογή των αντινεοπλασματικών θεραπειών. Υπάρχουν κάποια εργαλεία με τα οποία μπορούμε να διαχειριστούμε αυτές τις καταστάσεις και επειδή είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τον ασθενή εν συνόλω και όχι μόνο ως προς τη χορήγηση της χημειοθεραπείας, συστήνεται η ορθή καθοδήγηση των ασθενών μας, η χορήγηση τυχόν συμπληρωμάτων διατροφής βάσει ενδείξεων, η διεπιστημονική αντιμετώπιση κάθε περιστατικού.

ΣΥΧΝΑ ΣΤΟΝ ΒΩΜΟ ΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΔΙΑΦΗΜΙΖΟΝΤΑΙ ΩΣ «ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ» ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ, ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ Ή ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ.

Σκεφτείτε ότι η προσεγμένη διατροφή μπορεί να βοηθήσει ακόμα και στη βελτίωση κάποιων ανεπιθύμητων ενεργειών της θεραπείας, όπως είναι η ναυτία, ο έμετος, η διάρροια και η απώλεια όρεξης.

Τέλος, έχει βρεθεί ότι μια υγιεινή διατροφή μετά τη θεραπεία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο υποτροπής του καρκίνου.

– Είναι ασφαλές να συνδυάζουν οι ασθενείς την ενδεδειγμένη από τον ογκολόγο τους θεραπεία με άλλες, εναλλακτικές μεθόδους;

Για να μη φανώ απόλυτη με όλες τις «εναλλακτικές μεθόδους», θα έλεγα ο ασθενής να μην προβεί σε κάποια από αυτές προτού ενημερωθεί ο θεράπων ογκολόγος. Ξέρετε, επειδή δεν υπάρχει έλεγχος και φίλτρο των πληροφοριών στο διαδίκτυο, πολλές φορές στον βωμό του κέρδους διαφημίζονται ως «αντικαρκινικές» θεραπείες, σκευάσματα ή μέθοδοι που δεν έχουν εγκριθεί από τους ευρωπαϊκούς και τους ελληνικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς και δεν είναι ασφαλείς για τους ασθενείς.

Εδώ, θέλω να επιστήσω την προσοχή: Εμπιστευόμαστε το ιατρικό προσωπικό, τον φαρμακοποιό, και ακολουθούμε πιστά τις ιατρικές οδηγίες. Ρωτάμε τον γιατρό μας εάν ένα σκεύασμα έχει παρενέργειες ή συνέργεια με την ακολουθούμενη αντικαρκινική θεραπεία.

ΕΧΕΙ ΒΡΕΘΕΙ ΑΠΟ ΠΛΗΘΟΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΩΣ Η ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΣΤΟΥΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ, ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΟΠΙΟΕΙΔΩΝ ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ, ΤΕΛΙΚΑ, ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ.

Τώρα, ως εναλλακτική μέθοδο μπορούμε να θεωρήσουμε και τον διαλογισμό; Τη γιόγκα; Τον βελονισμό; Η λίστα είναι ατελείωτη.

Ρωτήστε τον ογκολόγο σας, γιατί κάθε περιστατικό είναι μοναδικό. Πολλές φορές, λέω στους ασθενείς μου: Από το να κάνετε λάθος, καλέστε με ακόμη μία φορά.

– Πώς επιδρά στην ψυχολογία του ασθενούς η σχέση με τον ογκολόγο του και πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει τη θεραπεία συνολικά;

Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, έχει πρώτος καταδείξει τον ρόλο του άγχους, της ψυχολογίας στην ασθένεια εν γένει. Σε αυτόν αποδίδεται η ρήση: «Η αρρώστια ξεκινά από την ψυχή και μετά πηγαίνει στο σώμα».

Δεν αμφισβητείται ότι η καλή ψυχολογία διαδραματίζει σοβαρό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού, ωστόσο δεν έχουμε ως ιατρική κοινότητα καταγράψει σαφώς την επίδρασή της, καθόσον δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος μέτρησης, ένα «στρεσόμετρο» θα λέγαμε, και κάθε άνθρωπος εκφράζει διαφορετικά την ανησυχία, το άγχος, την κακή ψυχολογική του κατάσταση.

Ωστόσο, έχει βρεθεί από πλήθος κλινικών μελετών πως η αισιοδοξία σχετίζεται με καλύτερη διαχείριση του πόνου στους ογκολογικούς ασθενείς, με μειωμένη χρήση οπιοειδών αναλγητικών και, τελικά, καλύτερη ποιότητα ζωής. Οπότε ναι, παίζει ρόλο η καλή ψυχολογία σε αυτό το μακρύ ταξίδι του ογκολογικού ασθενούς σε πολλούς τομείς και συστήνεται όποτε χρειαστεί κάποιος ασθενής ψυχολογική βοήθεια να το ζητήσει άμεσα χωρίς αυτό να αποτελεί ταμπού.

– Ποιο κομμάτι της ειδικότητάς σας θα χαρακτηρίζατε ως το δυσκολότερο;

Μία από τις δυσκολίες του ογκολόγου, κατά την άποψή μου, είναι η γνωστοποίηση της νόσου στον ασθενή, με ό,τι αλλαγή συνεπάγεται αυτό στη ζωή του πάσχοντος. Λέμε ότι υπάρχει ζωή προ της διάγνωσης του καρκίνου και ζωή μετά από αυτόν, ωστόσο μέχρι να δώσουμε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στον ασθενή, πρέπει να του αφήσουμε και χρόνο να επεξεργαστεί την κύρια πληροφορία της διάγνωσης. Εκεί, θεωρώ ότι είναι μια αρκετά δύσκολη στιγμή στο επάγγελμά μας, ωστόσο με τη ραγδαία ανάπτυξη νέων φαρμάκων και διαγνωστικών μεθόδων στην ογκολογία, έχουμε πολλές θεραπευτικές επιλογές σε σχέση με το παρελθόν, και με τεχνογνωσία, σοβαρότητα και αισιοδοξία προχωράμε κάθε μοναδικό περιστατικό ογκολογικής νόσου.

– Πέντε πράγματα που θα προτείνατε να εφαρμόζει ένας ογκολογικός ασθενής;

Αν θα έπρεπε να περιοριστούμε στις 5 συμβουλές θα έλεγα:

1. Να εμπιστεύεται τον ιατρό του και να μη φοβάται να μοιραστεί μαζί του τις σκέψεις, τις απορίες και τις φοβίες του.
2. Να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες των ιατρών του, γιατί η συμμόρφωση στη θεραπεία και στις απαιτούμενες εξετάσεις οδηγεί στο βέλτιστο αποτέλεσμα.
3. Να διατρέφεται σωστά, η μεσογειακή διατροφή έχει αποδειχθεί ότι έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία, όπως αναλύθηκε παραπάνω.
4. Να εντάξει μια μορφή ήπιας άσκησης στη ζωή του, όπως κολύμβηση, περπάτημα, πιλάτες ή ό,τι τον ευχαριστεί, έχοντας συμβουλευτεί τον ογκολόγο του νωρίτερα. Και, τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό:
5. Να είναι πραγματικά αισιόδοξος και να ελπίζει πάντοτε!

Η Δρ Μαρία Ασλάνη-Γκοτζαμανίδου, απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με μετεκπαίδευση στο Dana–Farber Cancer Institute του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στη Βοστώνη, στη Μασαχουσέτη (ΗΠΑ), είναι Παθολόγος Ογκολόγος στην ογκολογική μονάδα της Β’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, στο Ιπποκράτειο Γ.Ν. Αθηνών και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.