ΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΟΥΝ ΓΙΑΤΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΝΕΟΙ ΕΜΦΑΝΙΖΟΥΝ ΚΑΡΚΙΝΟ

H συστηματική έκθεση σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες και ο δυτικός τρόπος ζωής οδηγούν σε αλλαγές στο γονιδίωμα που αυξάνουν τον κίνδυνο για πρώιμο καρκίνο. Όμως, υπάρχουν και καλά νέα.

Πριν από δέκα χρόνια η Dr. Kimryn Rathmell, ογκολόγος νεφρών που τότε εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt, έκανε μια ανησυχητική παρατήρηση: Όλο και περισσότερα νεαρά άτομα απευθύνονταν σε εκείνη με καρκίνο των νεφρών, μεταξύ των οποίων ένας 18χρονος με μεταστατική νόσο – κάτι που η Dr. Rathmell δεν είχε ξαναδεί σε τόσο νεαρό άτομο.

Αρχικά υπέθεσε πως απλά το δείγμα ήταν μεγάλο, επειδή το κέντρο στο οποίο εργαζόταν ήταν επίσης από τα μεγαλύτερα. Όμως την άνοιξη του 2025, όταν ερευνητές από το Αμερικανικό Κέντρο Καρκίνου δημοσίευσαν μια αναφορά που έδειχνε ότι από το 2010 έως το 2019 τα ποσοστά 14 τύπων καρκίνου είχαν αυξηθεί στα άτομα κάτω των 50 στις ΗΠΑ, η υποψία της επιβεβαιώθηκε.

«Συνειδητοποίησα ότι αυτό που παρατηρούσα ήταν μια τάση που υπήρχε παντού», λέει η ίδια, επικεφαλής πλέον στο καρκινικό πρόγραμμα της πολιτείας του Οχάιο. Τα δεδομένα που είχε στα χέρια της ήταν εντυπωσιακά και «με έκαναν να αλλάξω σκεπτικό πάνω σε ένα θέμα που μελετώ εδώ και δεκαετίες», είπε.

Για χρόνια, οι μελέτες παρατηρούν αύξηση των ποσοστών καρκίνου σε άτομα ηλικίας κάτω των 50. Μόνο τελευταία, όμως, αρχίζει να ξεκαθαρίζει το γιατί συμβαίνει αυτό και ειδικά με συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, όπως του μαστού, του παχέος εντέρου, των νεφρών, του παγκρέατος, του στομάχου, των όρχεων και της μήτρας.

iStock

Γιατί τέτοια αύξηση στα ποσοστά καρκίνου σε νέους ανθρώπους;

Προφανώς ο αριθμός των νέων που εμφανίζει καρκίνο παραμένει χαμηλός, όμως σίγουρα όχι τόσο χαμηλός όσο π.χ. τη δεκαετία του 1990. Οι περισσότεροι έλεγχοι και οι πιο αποτελεσματικές διαγνώσεις εξηγούν εν μέρει την αύξηση. Ωστόσο, οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως υπάρχουν ενδείξεις και για άλλες αιτίες, εντείνοντας τις προσπάθειες να τις ανακαλύψουν.

Για παράδειγμα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που ξεκίνησαν πριν από μερικές δεκαετίες μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο. Η δεκαετία του ’50, συγκεκριμένα, φαίνεται πως υπήρξε καθοριστική: Τα άτομα που γεννήθηκαν εκείνα τα χρόνια άρχισαν να εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά καρκίνου στη δεκαετία του ’90, δηλαδή στα 40 τους. Οι γενιά που ακολούθησε, δηλαδή τα παιδιά τους, εμφανίζει ακόμα πιο αυξημένο κίνδυνο: Άτομα που γεννήθηκαν γύρω στο 1990 έχουν δύο με τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για συγκεκριμένους καρκίνους, συγκριτικά με όσους γεννήθηκαν το 1955.

Τι διαπιστώνουν από αυτή την αλληλουχία οι επιστήμονες; Ότι η συστηματική έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες και σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής τις πρόσφατες δεκαετίες μπορεί να αποτελεί τη βασική αιτία αυτής της αύξησης.

Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι, ειδικά στις χώρες υψηλού εισοδήματος, άλλαξαν πολλά τόσο στο περιβάλλον όσο και στον τρόπο ζωής: Οι άνθρωποι άρχισαν να κάνουν πιο καθιστική ζωή, να καταναλώνουν περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα και ζάχαρη. Πλαστικά και χημικά υπάρχουν παντού γύρω μας, ενώ κοιμόμαστε πολύ λιγότερο, σύμφωνα με μελέτες.

ΥΓΙΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΜΩΡΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΣΕ ΓΟΝΙΔΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΚΑΡΚΙΝΟ, ΟΜΩΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ ΟΓΚΟΙ. ΑΥΤΟ ΑΝΟΙΓΕΙ ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΩΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ.

Ίσως είναι ακόμα νωρίς για να πουν οι επιστήμονες με βεβαιότητα ότι οι παράγοντες αυτοί ευθύνονται οπωσδήποτε για την πρώιμη έναρξη του καρκίνου, όμως υπάρχουν στοιχεία που οδηγούν προς τα εκεί: Η παχυσαρκία, η κατανάλωση αλκοόλ και η κακή διατροφή, για παράδειγμα, μπαίνουν στο στόχαστρο όλο και πιο ξεκάθαρα. Και πρόκειται για τάσεις που αφορούν τον συνολικό πληθυσμό.

Ειδικά για την παχυσαρκία, οι ειδικοί πιστεύουν πως ο τρόπος που αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο έχει να κάνει με τη μεταβολική δυσλειτουργία, τις αλλαγές στο μικροβίωμα του εντέρου και τη χρόνια φλεγμονή. Το αλκοόλ μπορεί να βλάψει το DNA και να αυξήσει τα επίπεδα οιστρογόνων, τα οποία τροφοδοτούν ορισμένους τύπους καρκίνου του μαστού.

Μελέτες έχουν συνδέσει τον δυτικό τρόπο διατροφής (που δεν περιλαμβάνει πολλά φρούτα και λαχανικά, ενώ είναι πλούσιος σε κόκκινο κρέας και αναψυκτικά με ζάχαρη) με πρώιμη έναρξη καρκίνου του παχέος εντέρου.

iStock

Επιπλέον, οι αναπαραγωγικές αλλαγές ενδεχομένως συνδέονται με τον καρκίνο του μαστού που βάλλει όλο και πιο νέες γυναίκες – ας μην ξεχνάμε ότι τα κορίτσια σήμερα έχουν την πρώτη τους περίοδο στα 11-12 έτη, νωρίτερα από ό,τι στο παρελθόν, ενώ το πρώτο τους μωρό δεν έρχεται στην αρχή των 20 όπως παλιά. Αν μάλιστα αποκτήσουν μόνο ένα παιδί, μειώνονται τα προστατευτικά οφέλη που φέρει στον οργανισμό τους κάθε εγκυμοσύνη, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί.

Υπάρχουν και καλά νέα

Φυσικά, είναι ακόμα δύσκολο να διευκρινιστεί αν «ένοχος» είναι ένας συγκεκριμένος παράγοντας ή ένα ολόκληρο μοτίβο. Όλες αυτές οι αλλαγές που επιδρούν στο γονιδίωμα, πάντως, μπορεί να προκαλέσουν μια ταχύτερη πορεία προς τον καρκίνο. Νεότερες έρευνες, μάλιστα, δείχνουν ότι η έκθεση σε συγκεκριμένους παράγοντες νωρίτερα στη ζωή μας ή και στη μήτρα μπορεί να αλλάξει τον γενετικό κώδικα και να διαφοροποιήσει μέρη του κώδικα, τα οποία ενεργοποιούνται ή δεν ενεργοποιούνται, επιταχύνοντας την πορεία προς τον καρκίνο.

Σε κάθε περίπτωση, όταν τα κύτταρα του εντέρου στους νεότερους ανθρώπους έρχονται αντιμέτωπα με έναν στρεσογόνο παράγοντα, π.χ. με μια φλεγμονή, μπορεί να συμπεριφερθούν επιθετικά (αντί απλά να πεθάνουν, όπως μπορεί να συμβεί σε έναν ηλικιωμένο), ενώ αν μεταλλαχθούν με έναν συγκεκριμένο τρόποι, μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο.

ΠΕΡΙΠΟΥ 40% ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΕΙΩΘΕΙ ΜΕΣΩ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ.

Και η λοίμωξη με συγκεκριμένα βακτήρια πολύ νωρίς στη ζωή, π.χ. με E. coli, όταν το μικροβίωμα και το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ανώριμα, μπορεί να δώσει ένα σοβαρό «χτύπημα» στο γονιδίωμα, θέτοντας τα παιδιά αυτά σε έναν πιο «γρήγορο δρόμο προς τον καρκίνο», λένε οι επιστήμονες. Τα βακτήρια αυτά που παράγουν τοξίνες μπορεί να αποτελούν αποτέλεσμα της βιομηχανοποίησης των τελευταίων δεκαετιών – δεν είναι τυχαίο ότι εμφανίζονται συνήθως σε βιομηχανικές χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία, αλλά απουσιάζουν από μη βιομηχανικές περιοχές όπως η Αφρική ή η αγροτική Ινδία.

Όλα τα παραπάνω υποδεικνύουν ένα νέο σκεπτικό σχετικά με τη βιολογία του καρκίνου: Οι μεταλλάξεις από μόνες τους δεν επαρκούν για να οδηγήσουν σε αυτόν. Υγιείς άνθρωποι και μωρά μπορεί να έχουν μεταλλάξεις σε γονίδια που προκαλούν καρκίνο, όμως χρειάζονται δεκαετίες μέχρι οι όγκοι να αναπτυχθούν. Και αυτό ανοίγει ένα μεγάλο παράθυρο ευκαιριών ώστε να μπορεί να μειώσει κανείς τον κίνδυνο.

Η Dr. Rathmell καταλήγει ότι περίπου 40% του κινδύνου για καρκίνο μπορεί να μειωθεί μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής, όπως η διακοπή του καπνίσματος, ο περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ και η διατήρηση ενός υγιούς βάρους.