ΠΟΙΟΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΟΤΙ ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

Πολύ προτού συσχετίσουμε το στρες με τις ασθένειες, ένας επιστήμονας ανακάλυψε πώς η αντίδραση του οργανισμού σε μια διαφορετική και απαιτητική κατάσταση εγείρει μια σειρά συμπτωμάτων που μας κάνουν να νιώθουμε άρρωστοι. Ο Hans Selye είναι ο άνθρωπος που συνέδεσε το στρες με το σώμα.

Η σχέση μεταξύ στρες και ασθένειας είναι πλέον αποδεδειγμένη, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Όπως συμβαίνει με κάθε σημαντική ανακάλυψη που αποτελεί κομβικό σημείο σε κάθε επιστήμη και αλλάζει τον ρου της ιστορίας, υπάρχει κάποιος άνθρωπος που κάποτε είχε μια ιδέα.

Τον επιστήμονα που παρατήρησε τη σχέση του στρες με τα διάφορα σωματικά συμπτώματα τον έχουν συγκρίνει με τον Thomas Edison, ακριβώς επειδή ήταν και οι δύο τρομερά αφοσιωμένοι στη δουλειά τους και την αντιμετώπιζαν ως σκοπό ζωής.

Ο πατέρας της έρευνας για το στρες, όπως αποκαλείται ο Hans Selye, γεννήθηκε στη Βιέννη στις 26 Ιανουαρίου 1907, σε μια οικογένεια γιατρών και στην ηλικία των 27 ετών έγινε επίκουρος καθηγητής Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο McGill.

Το στρες ως βιολογικό φαινόμενο

Για να καταλάβουμε το έργο του Selye και τη σημασία του, καλό είναι να θυμόμαστε ότι στρες και άγχος δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η λέξη στρες χρησιμοποιείται στη φυσική για να αναφερθεί στην αλληλεπίδραση μεταξύ μιας δύναμης και της αντρίδρασης σε αυτήν. Ο Hans Selye, πρώτος ενσωμάτωσε αυτόν τον όρο στην ιατρική ορολογία, για να περιγράψει τη μη συγκεκριμένη απόκριση του σώματος σε οποιαδήποτε εξωτερική απαίτηση.

O αυστροουγγρικής καταγωγής ενδοκρινολόγος και καθηγητής Βιοχημείας Hans Selye. Pictorial Press/Alamy/Visualhellas.gr

Με απλά λόγια, ήταν ο πρώτος που παρατήρησε πως το σώμα αντιδρά με όμοια συμπτώματα σε καθετί νέο και απαιτητικό του συμβαίνει και ότι αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι κοινά σε διάφορες ασθένειες. Η θεωρία του για το στρες επηρέασε διαφορετικούς τομείς όπως η ενδοκρινολογία, η εναλλακτική ιατρική, η κτηνοτροφία και η κοινωνική ψυχολογία.

Ο Selye άρχισε να διαμορφώνει για πρώτη φορά την ιδέα του βιολογικού στρες κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο 2ο έτος στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Πράγας. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων παθολογικής κλινικής στο νοσοκομείο, παρατήρησε ότι οι ασθενείς είχαν συχνά πολλά κοινά παράπονα, παρότι έπασχαν από διαφορετικές ασθένειες. Μέχρι τότε, οι φοιτητές διδάσκονταν ότι τα όποια συμπτώματα σχετίζονται με μια συγκεκριμένη ασθένεια.

Στρες και ασθένειες σχετίζονται άμεσα

Τα κοινά συμτπωματα όλων των ασθενών ήταν η κόπωση, η απουσία όρεξης, η απώλεια βάρους, η προτίμησή τους να ξαπλώνουν παρά να στέκονται όρθιοι και η απουσία διάθεσης να πάνε στη δουλειά. Ο Selye έβαλε όλα αυτά τα συμπτώματα κάτω από μια ομπρέλα και τα ονόμασε σύνδρομο του να είσαι απλώς άρρωστος.

Ωστόσο, αυτή η παρατήρηση θα παρέμενε στο συρτάρι για περίπου 10 χρόνια προτού ο Selye ξεκινήσει την έρευνά του. Ως υπεύθυνος για τον εντοπισμό διαφόρων γυναικείων ορμονών που δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί, ο Selye συνέλεξε ωοθήκες αγελάδων και κάνοντας ενέσεις διαφόρων εκχυλισμάτων σε θηλυκούς αρουραίους, παρατήρησε τις αποκρίσεις τους.

Science History Images/Alamy/Visualhellas.gr

Σύντομα βρήκε ότι οι αποκρίσεις αυτές δεν οφείλονταν σε μια νέα ορμόνη, καθώς κάθε ενέσιμος επιβλαβής παράγοντας προκαλούσε τα ίδια ευρήματα. Συνέχισε τα πειράματά του, βάζοντας τους αρουραίους σε διάφορες αγχωτικές καταστάσεις, όπως στην κρύα οροφή ενός κτιρίου ή στις γνωστές ρόδες τρωκτικών που απαιτούσαν συνεχή λειτουργία για να παραμείνουν τα ζώα όρθια. Τα ευρήματα σε κάθε πείραμα ήταν τα ίδια: υπερκινητικότητα των επινεφριδίων, λεμφική ατροφία και πεπτικά έλκη.

Τι είναι το Σύνδρομο Selye και πώς διαφέρει από το ψυχολογικό άγχος;

Τότε λοιπόν ο Selye συνέδεσε τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων με τον τρόπο που το σώμα αντιμετωπίζει το στρες. Μάλιστα, διέκρινε το οξύ στρες από τη συνολική ανταπόκριση σε στρεσογόνους αλλά εις βάθος χρόνου παράγοντες, ονομάζοντας την τελευταία κατάσταση σύνδρομο γενικής προσαρμογής, το οποίο είναι επίσης γνωστό στη βιβλιογραφία ως Σύνδρομο Selye.

Το σύνδρομο χωρίζει τη συνολική απόκριση στο στρες σε 3 φάσεις:

1. την αντίδραση συναγερμού,
2. το στάδιο αντίστασης και
3. το στάδιο εξάντλησης.

Όταν τα άτομα εκτίθενται σε έναν στρεσογόνο παράγοντα, αρχικά αιφνιδιάζονται, στη συνέχεια προσπαθούν να διατηρήσουν την ομοιόσταση, αντιστεκόμενοι στην αλλαγή και τελικά πέφτουν θύματα εξάντλησης στην αντιμετώπιση του στρεσογόνου παράγοντα.

Αυτό λοιπόν το στρες διαφέρει από το ψυχολογικό άγχος, καθώς είναι μια χορογραφημένη κατάσταση γεγονότων, όχι ένας απλός ψυχολογικός όρος και συναντάται σε όλους τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ασθένειας.

Επιπλέον, διαφέρει θεμελιωδώς από την αντίδραση πάλης, φυγής ή παγώματος που συμβαίνει όταν αντιμετωπίζουμε μια ξαφνική απειλή, όπως περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον φυσιολόγο Walter Cannon το 1915.

Η άμεση απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών από το συμπαθητικό και κεντρικό νευρικό σύστημα, σε συνδυασμό με τις ορμόνες που προέρχονται από τα επινεφρίδια, την υπόφυση και τους άλλους ενδοκρινείς αδένες, οδηγεί στην απόκριση στο οξύ στρες.

Hans Selye: ένας σπουδαίος επιστήμονας και ένα σκάνδαλο

Ο Selye ασχολήθηκε επίσης και με τη σχέση μεταξύ στρες και καρκίνου, χρησιμοποιώντας τη δική του προσωπική εμπειρία μετά από ένα σάρκωμα που σχηματίστηκε κάτω από το δέρμα του, για το οποίο έπρεπε να υποβληθεί σε επέμβαση και ραδιενεργό θεραπεία κοβαλτίου.

Η δουλειά του δημοσιεύτηκε σε περισσότερα από 1.600 επιστημονικά άρθρα και περίπου 40 βιβλία, με πιο γνωστό το The Stress of Life, το 1956. Ήταν υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ το 1949, αλλά δεν το κέρδισε.

Για πολλά χρόνια το σπίτι του, απέναντι από την πανεπιστημιούπολη του McGill, είχε μετατραπεί στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρες, όπου πραγματοποιούσε μερικά από τα πειράματά του. Λίγο αργότερα (μετά το 1975) δημιούργησε το Ίδρυμα Hans Selye και το Καναδικό Ινστιτούτο Στρες.

Η συμβολή του στην επιστήμη ήταν μεγάλη, ωστόσο έκανε και ένα σημαντικό κακό. Μετά τον θάνατό του, στις 16 Οκτωβρίου 1982, αποκαλύφθηκε ένα σκάνδαλο, σύμφωνα με το οποίο είχε λάβει εκτεταμένη χρηματοδότηση για την έρευνά του από την καπνοβιομηχανία. Όσο εκείνος ερευνούσε το στρες, λέγεται ότι συμμετείχε και σε εκστρατείες υπέρ του καπνίσματος. Και ίσως (και) εξαιτίας του, η πληροφόρηση για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος έμεινε πίσω για αρκετές δεκαετίες.