ΤΟ ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΟ ΠΟΥ ΤΡΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ – ΔΕΣ ΠΩΣ

Ένα υποκατάστατο ζάχαρης, που καταναλώνεται ως ασφαλές εδώ και δεκαετίες, φαίνεται πως μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο αποκάλυψαν πώς επηρεάζει τα αγγεία του εγκεφάλου.

Αν έχεις μπει στη διαδικασία να αντικαταστήσεις τη ζάχαρη με κάποια πιο υγιεινή εναλλακτική, θα ξέρεις ότι στην αγορά υπάρχουν άφθονα γλυκαντικά και φυσικά υποκατάστατα, έστω κι αν για τα περισσότερα σου διαφεύγει ακόμα και το όνομά τους. Το διαπιστώνω συχνά, όταν κοιτάζω βιτρίνες σε «προχωρημένα» ζαχαροπλαστεία, όπου θα μάθω κάθε φορά και μια νέα γλυκαντική ουσία, συνήθως σε κατάληξη -όλη, όπως η μαλτιτόλη, η σορβιτόλη και η ερυθριτόλη. Την τελευταία, την πέτυχα και σε μια πρόσφατη έρευνα.

Όπως και άλλα γλυκαντικές ουσίες, που περνούν εξονυχιστικούς ελέγχους από τους επιστήμονες για πιθανούς κινδύνους, ήρθε η σειρά της ερυθριτόλης να καθίσει στο εδώλιο. Η ερυθριτόλη είναι μια αλκοόλη σακχάρου που υπάρχει φυσικά σε ορισμένα φρούτα και λαχανικά, όπως το σταφύλι, το πεπόνι και τα αχλάδια, καθώς και προϊόντα ζύμωσης, όπως το κρασί, η μπίρα και η σάλτσα σόγιας.

Είναι λιγότερο γλυκιά από τη ζάχαρη, όμως το γεγονός πως έχει οριακά μηδενικές θερμίδες, δεν σχετίζεται με τερηδόνα και δεν επιδρά στα επίπεδα σαχκάρου ή την ινσουλίνη, σου επιτρέπουν χρησιμοποιήσεις παραπάνω με ασφάλεια. Ή μήπως όχι;

Πώς έφτασε η ερυθριτόλη να θεωρείται επικίνδυνη;

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η ερυθριτόλη είχε χαρακτηριστεί ασφαλής για κατανάλωση, με μελέτες να διαβεβαιώνουν ότι δεν σχετίζεται με τοξικότητα, καρκινογένεση, βλάβες στο DNA, επιπτώσεις στην αναπαραγωγική υγεία ή μεταβολικές διαταραχές. Επιπλέον, είχε διαπιστωθεί ότι ο οργανισμός δεν μπορεί να τη μεταβολίσει και αποβάλλεται άθικτη από τα ούρα.

Η ερυθριτόλη είναι μια αλκοόλη σακχάρου που υπάρχει φυσικά σε ορισμένα φρούτα, λαχανικά και προϊόντα ζύμωσης, και παράγεται σε ελάχιστες ποσότητες στο ανθρώπινο σώμα. iStock

Τα τελευταία χρόνια, εμφανίστηκαν εργαστηριακά και επιδημιολογικά δεδομένα που υποδείκνυαν ότι ίσως να μην είναι τόσο αθώα:

• Το 2023, ερευνητές από την Cleveland Clinic ανέλυσαν χιλιάδες ανθρώπινα αιματολογικά δείγματα και κατέληξαν ότι τα υψηλότερα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα σχετίζονταν με μεγαλύτερο κίνδυνο σημαντικών καρδιαγγειακών επεισοδίων, δηλαδή έμφραγμα, εγκεφαλικό επεισόδιο και θάνατο καρδιαγγειακής αιτιολογίας.
• Το 2024, πειράματα σε ανθρώπους και ex vivo (σε ιστούς και κύτταρα), έδειξαν ότι τα υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα συνδέονται με αυξημένη ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, ταχύτερη πήξη και άρα κίνδυνο θρόμβωσης. Την ίδια χρονιά, υπήρξαν ευρήματα που, πέρα από τον καρδιαγγειακό θάνατο, εντόπισαν συσχετίσεις της ερυθριτόλης με θνησιμότητα από καρκίνο.

Και φτάνουμε στο 2025, με τη μελέτη ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο να συνδέει το γλυκαντικό με οξειδωτικό στρες και διαταραγμένη λειτουργία ενδοθηλίου και αγγείων.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΥΝΔΕΟΥΝ ΤΑ ΑΥΞΗΜΕΝΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΡΥΘΡΙΤΟΛΗΣ ΣΤΟ ΑΙΜΑ ΜΕ ΣΟΒΑΡΟ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ, ΚΑΡΚΙΝΟ ΚΑΙ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ.

«Επιτίθεται» στα σημεία ελέγχου του εγκεφάλου

Κάθε αιμοφόρο αγγείο στον εγκέφαλο έχει μια εσωτερική επένδυση από ενδοθηλιακά κύτταρα, που ελέγχουν την ανταλλαγή συστατικών ανάμεσα στο περιφερικό αίμα και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Το πιο σημαντικό σημείο ελέγχου είναι ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός, που προστατεύει τον εγκέφαλο φιλτράροντας προσεκτικά τι επιτρέπεται να εισέλθει στον εγκέφαλο, ενώ κρατάει επιβλαβείς ουσίες έξω.

Όταν οι ερευνητές εξέθεσαν ενδοθηλιακά κύτταρα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού σε συγκεντρώσεις ερυθριτόλης παρόμοιες με εκείνες από την κατανάλωση ενός αναψυκτικού με το γλυκαντικό, παρατήρησαν μια ανησυχητική ακολουθία κυτταρικών βλαβών. Η ερυθριτόλη προκάλεσε οξειδωτικό στρες, απελευθερώνοντας ελεύθερες ρίζες, και ταυτοχρόνως αποδυνάμωσε τις φυσικές αντιοξειδωτικές άμυνες του οργανισμού. Σύμφωνα με την Havovi Chichger, Καθηγήτρια Βιοϊατρικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin, η διπλή επίθεση διατάραξε τη λειτουργία των κυττάρων, και σε κάποιες περιπτώσεις τα εξόντωσε.

Πώς αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού;

Πέρα από την άμεση κυτταρική βλάβη, φάνηκε ότι η ερυθριτόλη παρεμβαίνει στη ρύθμιση της ροής του αίματος προς τον εγκέφαλο από τα αιμοφόρα αγγεία. Τα υγιή αγγεία βρίσκονται σε συνεχή προσαρμογή· διαστέλλονται όταν χρειάζεται περισσότερο αίμα και συστέλλονται όταν η ζήτηση μειώνεται. Η ισορροπία εξαρτάται από τη σωστή σχέση ανάμεσα στο μονοξείδιο του αζώτου, που χαλαρώνει τα αγγεία (αγγειοδιαστολή), και της ενδοθηλίνης-1, που προκαλεί συστολή (αγγειοσύσπαση).

Παρατηρήθηκε ότι το γλυκαντικό καταστέλλει την παραγωγή μονοξειδίου του αζώτου και παράλληλα αυξάνει τα επίπεδα ενδοθηλίνης-1, με αποτέλεσμα η παρατεταμένη στένωση των αγγείων να εμποδίζει την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών προς τον εγκέφαλο. Η εν λόγω δυσλειτουργία είναι αναγνωρισμένο σημάδι κινδύνου για ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, τον τύπο εγκεφαλικού που προκαλείται από θρόμβωση (ή απόφραξη) εγκεφαλικού αγγείου.

Η ερυθριτόλη παρεμβαίνει στους μηχανισμούς αγγειοδιαστολής και αγγειοσύσπασης, αυξάνοντας τον κίνδυνο εγκεφαλικού. iStock

Η ερυθριτόλη απενεργοποιεί και τις δικλείδες ασφαλείας

Τα πειράματα έδειξαν ότι η ερυθριτόλη καταργεί τον ιστικό ενεργοποιητή του πλασμινογόνου (tPA), μια δικλείδα ασφαλείας του οργανισμού για τις περιπτώσεις θρόμβωσης. Λειτουργία του tPA είναι να ενεργοποιεί το πλασμινογόνο, ένα ένζυμο που κυκλοφορεί στο πλάσμα σε ανενεργό μορφή, ώστε να μετατρέπεται σε πλασμίνη (ενεργός μορφή), η οποία διασπά τους θρόμβους αίματος (ινωδόλυση).

Το παράδοξο της ερυθριτόλης

Η ερυθριτόλη έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής επειδή, σε αντίθεση με τα τεχνητά γλυκαντικά όπως η ασπαρτάμη και η σουκραλόζη, παράγεται σε πολύ μικρές ποσότητες και στο ανθρώπινο σώμα. Κάπως έτσι, αναφέρει η Δρ. Chichger, ξέφυγε από τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για αποφυγή χρήσης γλυκαντικών. Για την ίδια, οι καταναλωτές θα πρέπει να κάνουν σωστή στάθμιση κινδύνων και οφελών:

«Γλυκαντικά όπως η ερυθριτόλη μπορεί να είναι πολύτιμα εργαλεία για τον έλεγχο του βάρους και την πρόληψη του διαβήτη, βοηθώντας τους ανθρώπους να μειώσουν τις θερμίδες και να ελέγξουν τις αιχμές σακχάρου στο αίμα. Αλλά, αν η τακτική κατανάλωση μπορεί να αποδυναμώνει τους προστατευτικούς φραγμούς του εγκεφάλου και να αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, ενδεχομένως το κέρδος να συνοδεύονται από σημαντικό κόστος».