ΖΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΔΙΑΓΝΩΣΗΣ; ΠΩΣ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΟΛΟΥΣ «ΑΣΘΕΝΕΙΣ»

Από τον αυτισμό και τις αλλεργίες μέχρι τη ΔΕΠΥ και τον long covid, περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ στο παρελθόν λαμβάνουν σήμερα την «ταμπέλα» μιας διάγνωσης. Τα όρια ανάμεσα στην υγεία και την ασθένεια επανακαθορίζονται, με αποτέλεσμα πολλοί από εμάς να χαρακτηριζόμαστε «ασθενείς» ακόμη και με ελάχιστα, ασήμαντα ή και καθόλου συμπτώματα. Παράλληλα, και οι ψυχικές νόσοι διευρύνονται, με τα όριά τους να μεταβάλλονται συνεχώς, αλλάζοντας ριζικά όσα θεωρούσαμε έως τώρα «φυσιολογικά».

Η αξία της διάγνωσης –και μάλιστα της σωστής και της ακριβούς διάγνωσης– είναι τεράστια. Κανείς δεν μπορεί και δεν θα ήθελε να το αμφισβητήσει. Άλλωστε, ένας άνθρωπος που υποφέρει από συμπτώματα η αιτία των οποίων δεν έχει καθοριστεί και επιβεβαιωθεί, δεν επιθυμεί τίποτε περισσότερο από μία εξήγηση. Μια διάγνωση, ακόμα κι αν είναι τρομακτική, ακόμα κι αν το όνομά της του φέρνει συνειρμούς που τον δυσκολεύουν, μπορεί να του δώσει μία απάντηση, βάζοντας ένα όνομα σε συμπτώματα που τον έχουν ταλαιπωρήσει κι ένα τέλος σε ατέρμονες εξετάσεις, εικασίες και επισκέψεις σε γιατρούς.

Μια σαφής διάγνωση μπορεί να εξηγήσει πολλές απορίες του ασθενή και να βελτιώσει τις πιθανότητες να λάβει την καλύτερη και πιο κατάλληλη θεραπεία. Ωστόσο, πολλές διαγνώσεις δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο νομίζουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις φέρουν μαζί τους τον κίνδυνο να κατατάξουν τελικά υγιείς ανθρώπους στους ασθενείς. Επίσης, δεν είναι απαραίτητο ότι κάθε διάγνωση συνοδεύεται από μια πρόταση θεραπείας, γεγονός που κάνει προφανές το ότι το να μας «προμηθεύσουν» με μία διάγνωση δεν είναι αρκετό, αφού για να ανακουφιστούμε έχουμε ουσιαστικά ανάγκη από τη θεραπεία.

Θα έχει καθένας μας τουλάχιστον μία διάγνωση;

Όσο περνάνε τα χρόνια οι εξετάσεις γίνονται πιο λεπτομερείς, οι γιατροί πιο εξειδικευμένοι, οι διαγνώσεις περισσότερες και πιο συγκεκριμένες, ενώ εμπλουτίζονται συνεχώς από καινούργιες. Γενετικά τεστ μπορούν να μας πληροφορήσουν ότι ενδέχεται να έχουμε κάποιο πρόβλημα ακόμα και δεκαετίες πριν εμφανίσουμε οποιοδήποτε σύμπτωμα, μερικές φορές ακόμα και πριν τη γέννηση ενός ατόμου. Οι αυξημένες εξετάσεις και τεστ κάνουν όλο και περισσότερους ανθρώπους να πιστεύουν ότι δεν είναι υγιείς.

iStock

Οι ταμπέλες κάποιας ασθένειας τα τελευταία χρόνια είναι συνηθισμένες, ακόμη και επιθυμητές, αλλά συνάμα δυσανάλογα συχνές. Η νευροδιαφορετικότητα, ο αυτισμός, η ΔΕΠΥ αλλά και οι ψυχικές ασθένειες ή δυσκολίες είναι οι πρώτες που παρουσιάζουν τεράστια αύξηση:

• Πενήντα χρόνια πριν, ο αυτισμός λέγεται ότι αφορούσε τέσσερις στους δέκα χιλιάδες ανθρώπους, ενώ σήμερα ο μέσος όρος επικράτησης παγκοσμίως είναι ένας στους εκατό.
• «Τα ποσοστά της κατάθλιψης και της αγχώδους διαταραχής αυξήθηκαν πάνω από 25% τον τελευταίο χρόνο», έγραψε το Forbes τον Φεβρουάριο του 2023.
• «Η μετατραυματική διαταραχή δείχνει σαφή αύξηση στους κύκλους των φοιτητών», δημοσίευσαν οι New York Times τον Μάιο του 2024.

Όμως, δεν γίνονται όλο και συχνότερες μόνο οι διαγνώσεις που έχουν να κάνουν με την ψυχική υγεία και με τις μαθησιακές διαταραχές. Είναι και οι σωματικές ασθένειες που παρουσιάζουν αύξηση:

• Οι διαγνώσεις ανθρώπων με άσθμα αυξήθηκαν στις Η.Π.Α. κατά 48% τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια.
• Ο αριθμός των διαγνωσμένων καρκινοπαθών υπολογίζεται ότι ξεπέρασε τα δύο εκατομμύρια στις Η.Π.Α. το 2024.
• Παγκοσμίως, 537 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν διαβήτη και ο αριθμός αυτός υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα 783 εκατομμύρια μέχρι το 2045.

Ο κατάλογος συνεχίζεται μακρύς…

Μήπως πέφτουμε θύματα υπερβολικής ιατρικής ανάλυσης;

Τι μας λένε αυτά τα τεράστια νούμερα, που προβλέπεται ότι όσο πάνε και θα αυξάνονται; Καταρχάς θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άνθρωποι του σήμερα είμαστε πολύ λιγότερο υγιείς –τόσο σωματικά, όσο και πνευματικά και ψυχικά– από ό,τι στο παρελθόν. Ένας άλλος τρόπος να ερμηνεύσουμε τις αυξημένες διαγνώσεις διαφόρων ασθενειών είναι ότι έχουμε προοδεύσει στο να αναγνωρίζουμε και να διαγιγνώσκουμε ασθένειες σε σχέση με το παρελθόν. Τέλος, υπάρχει και μία τρίτη εξήγηση: ότι όλες οι νέες διαγνώσεις δεν είναι στην πραγματικότητα αυτό που φαίνεται να είναι. Μπορεί να πρόκειται για οριακές διαταραχές που εντάσσονται στο πλαίσιο διαγνώσεων.

iStock

Έχουμε δηλαδή την τάση να κατατάσσουμε στο παθολογικό οτιδήποτε διαφέρει έστω και λίγο. Έτσι, μπαίνουν στην κατηγορία της ιατρικής διαταραχής αναμενόμενα και φυσιολογικά συμπτώματα, διαταραχές και διακυμάνσεις, ατέλειες, η φυσιολογική θλίψη που όλοι βιώνουμε κατά καιρούς και το κοινωνικό άγχος. Με άλλα λόγια, δεν αρρωσταίνουμε περισσότερο, απλά αποδίδουμε περισσότερα στην ασθένεια. Το ποια εξήγηση από τις παραπάνω είναι η σωστή είναι υπό συζήτηση αλλά είναι πολύ σημαντικό να γίνει αυτή η συζήτηση.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ, ΤΩΡΑ ΤΟ ΥΠΕΡΔΙΑΓΙΓΝΩΣΚΟΥΜΕ, ΜΕ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ.

Η λάθος διάγνωση είναι σίγουρα ένα πρόβλημα, είναι όμως και η υπερδιάγνωση, εκείνη δηλαδή που έρχεται όταν ακόμη δεν υπάρχει ανάγκη για θεραπεία, η οποία ανάγκη μπορεί και να μην προκύψει ποτέ τελικά κι αυτό καλό είναι να το έχουμε υπόψη μας. Πρόβλημα είναι και το να θεωρούμε συνηθισμένα και φυσιολογικά συμπτώματα ως ασθένειες. Για παράδειγμα, να χαρακτηρίζουμε ένα ανώριμο ή ντροπαλό παιδί αυτιστικό, ή να περιμένουμε ότι προβλήματα που έρχονται φυσιολογικά με την ηλικία είναι ασθένειες που πρέπει απαραιτήτως να λάβουν θεραπεία, όπως η εμμηνόπαυση, ο κακός ύπνος, η έλλειψη σεξουαλικής διάθεσης κ.ά.

Μαζί με την υπερδιάγνωση έρχεται και η υπερσυνταγογράφηση φαρμάκων. Και, βέβαια, πηγή και των δύο είναι η υπερπαρατήρηση συμπτωμάτων που γίνεται όλο και πιο εφικτή μέσω εξελιγμένων τεχνολογιών, μηχανημάτων, εξειδικευμένων τεστ… Έτσι, αυτό που παλαιότερα θεωρούνταν φυσιολογικό, τώρα το υπερδιαγιγνώσκουμε, με αποτέλεσμα να γίνεται παθολογικό.

Εδώ παίζουν ρόλο και κάποιες παραδοχές που κάνουμε, όπως ότι μια κάποια διάγνωση είναι προτιμητέα από το να μην υπάρχει καμία διάγνωση, ότι όσο πιο νωρίς έχουμε τη διάγνωση τόσο καλύτερα είναι, ότι οι άνθρωποι θέλουμε να ξέρουμε το μέλλον μας ακόμα κι αν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για αυτό, ότι η πρόοδος της ιατρικής μας ανοίγει πόρτες που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε κ.ά.

Τι γίνεται με τις ασθένειες που δεν θα εξελίσσονταν ποτέ σε απειλητικές ασθένειες;

Ας πάρουμε το παράδειγμα του καρκίνου. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου υπολογίζει ότι σώζονται κάθε χρόνο περίπου 10 χιλιάδες ζωές χάρη στα προγράμματα προληπτικών ελέγχων. Ωστόσο, τι συμβαίνει με τα καρκινικά κύτταρα που πιθανώς ανιχνεύονται σε τέτοιες εξετάσεις αλλά δεν θα γινόντουσαν ποτέ τελικά καρκίνος; Αυτό σημαίνει ότι πολλές ζωές πράγματι σώθηκαν σε αυτή τη διαδικασία, αλλά και ότι κάποιοι άνθρωποι υπέστησαν μία θεραπεία που τελικά δεν θα τη χρειάζονταν ποτέ.

iStock

Μία μελέτη του 2023 στις Η.Π.Α. βρήκε ότι το 31% των καρκίνων του μαστού που διαγνώστηκαν σε γυναίκες άνω των 70 ετών ήταν περιπτώσεις υπερδιάγνωσης. Αυτό συμβαίνει και με καρκίνους του θυρεοειδούς ή του προστάτη. Ανιχνεύονται σε πολύ αρχική μορφή και τα στοιχεία λένε ότι ακόμα κι αν δεν τους θεραπεύαμε, δεν θα εξελίσσονταν ποτέ σε πρόβλημα.

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να γίνονται προληπτικές εξετάσεις αλλά καταδεικνύει το τι σημαίνει υπερδιάγνωση. Επίσης, υπάρχει το θέμα τι κάνουμε με μια διάγνωση για ένα πρόβλημα για το οποίο δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία. Στην αρχή νιώθουμε ανακούφιση μαθαίνοντας τι έχουμε, αλλά μετά; Τι μπορούμε να κάνουμε; Εδώ μπαίνει και το ζήτημα των ψυχοσωματικών ασθενειών, όπου η υπερδιάγνωση οδηγεί στο να πιστέψουμε ότι έχουμε μία ασθένεια επειδή έτσι μας είπαν, και πιθανώς να νιώθουμε όλο και χειρότερα, βιώνοντας το nocebo effect (να πιστεύουμε ότι είμαστε άρρωστοι και γι’ αυτό να καταλήγουμε τελικά άρρωστοι).

Πηγή: Suzanne O’Sullivan, The age of diagnosis. Sickness, health and why medicine has gone too far. Sceptre, 2025.