ΜΗΠΩΣ ΕΙΣΑΙ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ «ΟΣΑ ΔΕΝ ΦΤΑΝΕΙ Η ΑΛΕΠΟΥ»;

Η παροιμία «όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια» περιγράφει την τάση που έχουμε κάποιες φορές να μειώνουμε την αξία ενός στόχου επειδή δεν μπορούμε να τον επιτύχουμε. Τι προκαλεί αυτή τη νοοτροπία και πόσο μας ωφελεί τελικά;

Πηγαίνεις σε συνέντευξη για μια δουλειά που επιθυμείς διακαώς, αλλά δεν σε παίρνουν – «δεν πειράζει, έτσι κι αλλιώς δεν μου άρεσε και τόσο τελικά». Κοπιάζεις για μια εργασία, αλλά δεν παίρνεις καλό βαθμό – «δεν τρέχει κάτι, το μάθημα δεν ήταν τόσο σημαντικό». Ψάχνεις μέρες τα παπούτσια που έχεις βάλει στο μάτι, αλλά δεν βρίσκεις το νούμερό σου – «τελικά δεν είναι και τόσο ωραία, θα πάρω άλλα». Το πρόσωπο που σε ενδιαφέρει εδώ και καιρό δεν ανταποκρίνεται – «τώρα που το ξανασκέφτομαι, δεν πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο».

Οι εναλλακτικές και υποστηρικτικές φράσεις που συνοδεύουν μια αποτυχία είναι σίγουρα ενθαρρυντικές και καλό είναι να αντιμετωπίζεις τα «όχι» της ζωής με στωικότητα. Μήπως όμως κάθε φορά που δεν επιτυγχάνεις αυτό που επιθυμείς, σπεύδεις να το υπoτιμήσεις; Μήπως κάνεις σαν την αλεπού στον γνωστό μύθο του Αισώπου (625–560 π.Χ);

Η αλεπού και τα σταφύλια

Κατά  τον μύθο, μια πεινασμένη αλεπού βρήκε κάτι ζουμερά σταφύλια που κρέμονταν σε μια κληματαριά. Όταν οι επανειλημμένες προσπάθειές της να τα φτάσει για να τα φάει απέτυχαν, αποχώρησε πείθοντας τον εαυτό της ότι τελικά ήταν άγουρα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας, που συνοψίζεται στην παροιμία «όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια», περιγράφει την τάση κάποιου ανθρώπου να απαξιώνει όσα δεν μπορεί να καταφέρει.

Έρευνες για την νοοτροπία των «άγουρων σταφυλιών»

Ο συγκεκριμένος μύθος του Αισώπου στάθηκε ως έναυσμα για τον Νορβηγό φιλόσοφο John Elster, ο οποίος στο σύγγραμμα «Sour grapes: studies in the subversion of rationality» (Cambridge University Press, 1983) θεμελίωσε τον όρο «προσαρμοστικές προτιμήσεις» (adaptive preferences), προσδιορίζοντας πώς ακριβώς οι επιθυμίες μας επηρεάζονται από τις εμπειρίες μας. Με απλά λόγια, πώς οι άνθρωποι θέλουμε κυρίως όσα μπορούμε και να επιτύχουμε.

Χρόνια αργότερα, το 2020, ο Νορβηγός ψυχολόγος Hallgeir Sjåstad μελέτησε κατά πόσο οι άνθρωποι επηρεάζονται από τη νοοτροπία των «άγουρων σταφυλιών» και αν τελικά οι στόχοι που θέτει κανείς δεν θα ήταν «άγουροι» εάν τους επιτύγχανε.

ΟΣΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΟΝΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΠΟΥ ΘΕΤΟΥΝ, ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΤΟΥΣ ΑΠΑΞΙΩΣΟΥΝ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΟΥΝ.

Σε έξι συμπληρωματικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στη Νορβηγία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι συμμετέχοντες που είχαν ολοκληρώσει τις εργασίες τους χωρίστηκαν τυχαία σε δυο ομάδες, ανεξάρτητα από την απόδοσή τους. Η έρευνα έδειξε ότι όσοι δεν πήραν θετικά σχόλια, προέβλεψαν ότι θα ικανοποιηθούν εάν στο μέλλον πετύχουν στην ίδια εργασία, αλλά σε μικρότερο βαθμό από αυτούς που είχαν πάρει θετικά σχόλια. Όταν όμως η εργασία επαναλήφθηκε και όλοι έμαθαν ότι απέδωσαν καλά, ήταν το ίδιο ευχαριστημένοι.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι δεν ήταν όλοι οι συμμετέχοντες το ίδιο επιρρεπείς στο «όσα δεν φτάνει η αλεπού». Όσοι συγκεντρώνονται καλύτερα στους στόχους που θέτουν, δεν έχουν την ανάγκη να τους απαξιώσουν όταν δεν τους επιτυγχάνουν.

Γιατί απαξιώνουμε όσα δεν μπορούμε να καταφέρουμε;

Η τάση που έχουμε να εκλογικεύουμε κάθε μας αποτυχία ή και να υποτιμούμε συχνά τον αρχικό μας στόχο, όταν δεν καταφέρνουμε να τον πραγματοποιήσουμε, έχει ψυχολογικά κίνητρα. O Sjåstad εξηγεί στη μελέτη του ότι με το να θεωρεί κανείς πως ό,τι δεν πέτυχε τελικά δεν άξιζε και τόσο, προστατεύει το γόητρό του και τονώνει την αυτοπεποίθησή του. Έτσι, ετοιμάζεται για να θέσει νέους στόχους και να τους «κυνηγήσει».

Ένα σημείο που ίσως πρέπει να προσέξουμε σε περίπτωση που ακολουθούμε την τακτική της αλεπούς του Αισώπου είναι να μην βιαστούμε να χαρακτηρίσουμε έναν στόχο μας ανέφικτο. Η επιμονή, η σκληρή δουλειά και –γιατί όχι;– η βοήθεια κάποιου δικού μας ανθρώπου είναι παράγοντες που θα μας βοηθήσουν να κατακτήσουμε τις επιδιώξεις μας. Ίσως αυτός να είναι ο μόνος σίγουρος τρόπος να καταλάβουμε αν τα σταφύλια είναι τελικά άγουρα ή γλυκά.