ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ Ή ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥΣ;

Κάποιοι γονείς φέρονται στα παιδιά τους σαν να είναι μεγαλύτερα από την ηλικία τους και άλλοι προσπαθούν να τα κρατήσουν για πάντα μικρά. Γιατί δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να αντιμετωπίσουμε τα παιδιά μας με βάση την πραγματική τους ηλικία;

Μεγάλωσα δύο παιδιά διαφορετικά, σε διαφορετικές φάσεις της ζωής μου και, αν και ο πυρήνας των αξιών μου παραμένει ακλόνητος, υπάρχει μία διαφορά στον τρόπο που προσέγγισα την ανατροφή του καθενός. Με τον μεγάλο μου γιο θα έλεγε κανείς ότι μοιάζαμε σαν αδέλφια. Ήμουν αρκετά νέα και για κάποια χρόνια single mother με τρεις διαφορετικές δουλειές. Κάτι ο χαρακτήρας του, κάτι οι συνθήκες μας, χωρίς να το καταλάβω, μία ημέρα μου είπε ότι θα ήταν υπεύθυνος εκείνος για τα σκουπίδια. Ήταν τεσσάρων ετών. Πολύ μικρός, σχεδόν μωρό. Μήπως του φερόμουν σα να ήταν πολύ μεγαλύτερος;

Πάγωσα και προβληματίστηκα πολύ. Γύρω μου είχα περιπτώσεις γονιών που «μεγάλωναν» πριν την ώρα τους τα παιδιά τους και σίγουρα δεν μου άρεσε αυτό που έβλεπα. Παιδιά με ανασφάλεια, να ακροβατούν ανάμεσα στις ευθύνες και τα «μπράβο που δεν κουράζεις τη μαμά», παιδιά που αφήνονταν μόνα τους στο σπίτι να φροντίζει το ένα το άλλο, σε ηλικίες που και τα δύο χρειάζονταν την παρουσία κάποιου ενήλικα. Ορκίστηκα τότε στον εαυτό μου ότι θα εξασφάλιζα στον γιο μου την ανεμελιά της ηλικίας του, σε κάθε ηλικία, κανόνας που με ακολούθησε και με τον αδελφό του, με διαφορά φάσης 15 χρόνια.

Βέβαια, με τον μικρό είμαι μία μεγάλη μαμά, που ξέρει ότι δεν θα ζήσει αυτό το θαύμα της ανατροφής ξανά. Μία μαμά που δουλεύει από το σπίτι και είναι παρούσα 24/7. Εδώ, λοιπόν, είχα την αντίθετη ψυχολογία. Ο μικρός είναι «ο μικρός», ακόμη και τώρα που μπαίνει στην εφηβεία, ενώ αντί να τον εκπαιδεύσω να φροντίζει τον εαυτό του και τον χώρο του, προλάβαινα τις ανάγκες του πριν καν τις εκστομίσει.

Η μετακόμισή μας στο νησί της Σύρου ήταν ο καταλύτης που με βοήθησε να αφήσω τον μικρό να πετάξει και να γίνει μεγάλος, ανεξάρτητος, αυτόνομος. Ακόμα κρατιέμαι μιας και μπαίνω συχνά στον πειρασμό να μαζέψω τον πιάτο του, αλλά τα σκουπίδια τα πηγαίνει εκείνος. Σε λίγες μέρες θα γίνει 12 ετών. Καθώς σιγά-σιγά φεύγει από την παιδικότητα, αναρωτιέμαι: Πόσο δύσκολο είναι, τελικά, να σταθείς απέναντι στο παιδί σου και να το αντιμετωπίσεις ανάλογα με την πραγματική του ηλικία; Και τι σημαίνει όταν, ή ακόμα και το ότι, «χάνεις τη μπάλα»;

O ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, Αριστοτέλης Βάθης, είναι ξεκάθαρος: «Η ανατροφή παιδιών απαιτεί μια λεπτή ισορροπία μεταξύ υποστήριξης και καλλιέργειας της ανεξαρτησίας», λέει στo OW. «Ωστόσο, πολλοί γονείς καταλήγουν στα δύο προβληματικά άκρα: είτε υπερπροστατεύοντας τα παιδιά τους από ευθύνες ανάλογες της ηλικία τους, αντιμετωπίζοντάς τα έτσι ως πολύ μικρότερα από ό,τι είναι, είτε επιβαρύνοντάς τα με υπερβολικές ευθύνες που υπερβαίνουν την ηλικίας τους».

 

«ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΙ –ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ– ΛΑΘΗ, ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΟΥΝ ΝΑ ΧΤΙΣΟΥΝ ΠΟΤΕ ΤΗΝ ΑΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ».

Γιατί δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε τα παιδιά μας με βάση την πραγματική τους ηλικία;

«Όταν οι γονείς αφαιρούν συνεχώς ευθύνες από τα παιδιά τους, μπορεί να παρακινούνται από την επιθυμία να τα προστατεύσουν, να αποφύγουν την ταλαιπωρία και τις απογοητεύσεις», λέει ο κ. Βάθης. «Όμως αυτή η στάση, αναπόφευκτα υπονομεύει την αυτονομία ενός παιδιού. Τα παιδιά που δεν έχουν την ευκαιρία να κάνουν επιλογές και –αναπόφευκτα– λάθη, να λύσουν προβλήματα, δεν θα χτίσουν ποτέ την αυτοπεποίθησή τους και την ψυχική ανθεκτικότητά τους. Με την πάροδο του χρόνου, η υπερπροστασία θα ενισχύσει την εξάρτηση από τους γονείς, καθώς τα παιδιά εσωτερικεύουν το μήνυμα ότι είναι ανίκανα να διαχειριστούν τη ζωή μόνα τους».

»Άλλες φορές, είναι η επιθυμία για έλεγχο που κρύβεται πίσω από συμπεριφορές υπερπροστατευτικότητας των γονιών. Η ανάγκη για έλεγχο συχνά προκύπτει από το άγχος, τον φόβο της αβεβαιότητας ή την δυσφορία του ίδιου του γονέα με την αγωνία του παιδιού του. Επιπλέον, η επιθυμία για έλεγχο μπορεί να συνδέεται με βαθύτερες ψυχολογικές ανάγκες, όπως η επιθυμία να διατηρήσει ένα αίσθημα δύναμης, να νιώσει ότι είναι απαραίτητος και πολύτιμος ως γονέας ή μια επιθυμία για επιβεβαίωση μέσω των επιτευγμάτων του παιδιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να σχετίζεται με ναρκισσιστικές τάσεις, όπου ένας γονέας μπορεί ασυνείδητα να επιδιώκει να κρατά το παιδί του εξαρτημένο, διατηρώντας έτσι το δικό του αίσθημα σπουδαιότητας ή ελέγχου».

Άλλοι λόγοι και καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην υπερπροστασία των παιδιών είναι:

• Οι γονείς θεωρούν το παιδί τους ευάλωτο, είτε λόγω προβλημάτων υγείας του, τραυματικών περιστατικών, είτε λόγω μιας πεποίθησης ότι ο κόσμος είναι «ένα επικίνδυνο μέρος».
• Άλλοι γονείς μπορεί να έχουν μεγαλώσει οι ίδιοι με υπερπροστατευτικούς γονείς και ασυνείδητα αντιγράφουν αυτό το στυλ γονεϊκότητας, πιστεύοντας ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να δείξουν αγάπη και φροντίδα.
• Ορισμένοι γονείς αισθάνονται την πίεση να διασφαλίσουν την επιτυχία του παιδιού τους, γεγονός που τους οδηγεί στο να μετριάσουν κάθε πιθανό πλήγμα και να απομακρύνουν τα εμπόδια από την πορεία του παιδιού τους.
• Η υπερπροστασία μπορεί επίσης να είναι ένας τρόπος για τους γονείς να διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματα (όπως η αποφυγή του δικού τους συναισθηματικού πόνου σε περίπτωση που κάτι συμβεί στο παιδί) ή μπορεί να δυσκολεύονται να στηρίξουν συναισθηματικά το παιδί τους.
• Οι γονείς που βίωσαν παραμέληση στην παιδική τους ηλικία μπορεί να στραφούν στο αντίθετο άκρο, να γίνουν υπερπροστατευτικοί για να αντισταθμίσουν ό,τι έλειπε σε εκείνους

Όταν φερόμαστε σε ένα παιδί σαν να είναι μεγαλύτερο από την ηλικία του

Τι γίνεται με τα παιδιά που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αναλαμβάνουν ευθύνες που υπερβαίνουν κατά πολύ την ηλικία και την ωριμότητά τους; Θυμάμαι μία συμμαθήτρια μου που όλοι θαυμάζαμε γιατί είχε αυξημένες ευθύνες μέσα στο σπίτι, κάτι που της χάριζε την αύρα της «μεγάλης». Σε μας προκαλούσε δέος, εκείνη όμως δεν ήταν παρά ένα φοβισμένο παιδί που δεν είχε από πού να πιαστεί, καθώς είχε αναλάβει τη φροντίδα των αδελφών της, το νοικοκυριό, αλλά και τη συναισθηματική συμπαράσταση στη διαζευγμένη και καταρρακωμένη μητέρα της.

«Οι υπερβολικές απαιτήσεις ή η παραμέληση, στερούν τα παιδιά από την ανεμελιά, την παιδικότητά τους, την ελευθερία να επικεντρωθούν στις δικές τους ανάγκες», τονίζει ο ειδικός. «Τα παιδιά αισθάνονται αγχωμένα, καθώς αναγκάζονται να διαχειριστούν τον εαυτό τους ή θέματα ενηλίκων, χωρίς την καθοδήγηση ή την συναισθηματική υποστήριξη που απαιτείται. Αυτή η αντιστροφή των ρόλων ή υπερέκθεση των παιδιών σε καταστάσεις που δεν τους αναλογούν, οδηγεί σε σύγχυση ρόλων και εφόρου ζωής δυσκολίες στις ενήλικες σχέσεις, παλεύοντας με ενοχές ή άγχος όταν δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις μη ρεαλιστικές προσδοκίες των άλλων».

«ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Ή Η ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ, ΣΤΕΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΜΕΛΙΑ, ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ, ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΝΑ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΘΟΥΝ ΣΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΚΕΣ».

Άλλοι λόγοι και καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην επιβάρυνση των παιδιών είναι:

• Από ανάγκη, όπως όταν οι γονείς αντιμετωπίζουν σωματική ή ψυχική ασθένεια, ή οικονομικές δυσκολίες
• Οικογενειακές κρίσεις—όπως διαζύγιο, απώλεια γονέα ή κάποια σοβαρή ασθένεια. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου οι γονείς, σκόπιμα ή όχι, αναζητούν συναισθηματική υποστήριξη από τα παιδιά τους σε δύσκολες περιόδου, θολώνοντας τα όρια μεταξύ γονέα και παιδιού και οδηγώντας σε ευθύνες φροντίδας που δεν είναι ταιριαστές για την ηλικία των παιδιών.
• Μερικές φορές, τα πολιτισμικά ή διαγενεακά πρότυπα παίζουν ρόλο. Οι γονείς που οι ίδιοι είχαν πολλές ευθύνες ως παιδιά μπορεί να διαιωνίζουν ασυνείδητα αυτή τη δυναμική, πιστεύοντας ότι χτίζει χαρακτήρα.
• Οι γονείς μπορεί να υπερεκτιμούν την ωριμότητα του παιδιού τους ή να υποτιμούν το συναισθηματικό κόστος των ευθυνών που οφείλονται σε ενήλικες, ειδικά αν το παιδί φαίνεται ικανό και ώριμο.

Παιδί της ηλικίας του

Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, το βασικό πρόβλημα είναι η αναντιστοιχία μεταξύ του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού και της συμπεριφοράς των γονιών. «Οι γονείς οφείλουν να είναι δίπλα στα παιδιά, όχι όμως τόσο δίπλα που να τα πνίγουν», λέει ο κ. Βάθης για την περίπτωση των γονιών που «μικραίνουν» τα παιδιά τους.

«Η πιο υγιής προσέγγιση περιλαμβάνει την προσαρμογή στις ανάγκες, την προσωπικότητα και τις ικανότητες ενός παιδιού, τη σταδιακή αύξηση των ευθυνών. Η ενθάρρυνση των παιδιών να αναλαμβάνουν διαχειρίσιμα καθήκοντα και να λαμβάνουν αποφάσεις κατάλληλες για την ηλικία τους ενισχύει την ανθεκτικότητα, την αυτοπεποίθηση και το αίσθημα αυτονομίας».

Όσο για τα παιδιά που μεγαλώνουν απότομα, ο ειδικός κλείνει λέγοντας: «Η προστασία ενός παιδιού από αδικαιολόγητα βάρη διατηρεί το δικαίωμά του σε μια παιδική ηλικία που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική ασφάλεια». Αυτό δε θέλουμε όλοι;

Ευχαριστούμε τον Αριστοτέλη Βάθη, Ψυχίατρο-Ψυχοθεραπευτή.