ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΙΩΝΙΖΟΥΝ ΤΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ;

Η συντροφική βία δεν είναι υπόθεση ιδιωτική, αλλά ζήτημα κοινωνικό. Μάθε ποιες μορφές μπορεί να πάρει και ποιοι παράγοντες τη διαιωνίζουν. Έτσι, θα μπορέσεις να την αναγνωρίσεις και να την καταπολεμήσεις.

Πριν ξεκινήσω το θέμα αυτό για τη συντροφική βία, επισκέφτηκα την ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία. Στην τελευταία ενημέρωσή της καταγράφονται στη χώρα μας 13 γυναικοκτονίες από την αρχή της χρονιάς έως τις 21/07/2025. Αυτό σημαίνει ότι ήδη έχουμε υπερβεί τη μία δολοφονημένη γυναίκα τον μήνα. Το 2024 έκλεισε με 19 θύματα. Πριν λίγες εβδομάδες, μάλιστα, βγήκε η απόφαση για τον δολοφόνο της Κυριακής Γρίβα έξω από το Α.Τ. Αγίων Αναργύρων: ομόφωνα ένοχος!

Μπορεί ο νους πολλών από εμάς να πηγαίνει στο χειρότερο σενάριο ακούγοντας τις λέξεις «συντροφική βία», αλλά όπως εξηγεί σε εισήγησή της η Μαρία Λιάπη, κοινωνιολόγος, ερευνήτρια και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Κέντρου για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα Διοτίμα, «η ενδο-οικογενειακή/ενδο-συντροφική βία μεταξύ νυν ή πρώην συντρόφων αφορά σε πολλές μορφές βίας, όπως ψυχολογική/συναισθηματική, λεκτική, φυσική, σεξουαλική βία/βιασμός, οικονομική βία/αποστέρηση, έλεγχος/παρακολούθηση, επιβαλλόμενο αίσθημα, τακτικές ελέγχου της σχέσης, εκφοβισμό».

Γιατί, όμως, πλησιάζοντας σιγά σιγά προς το τέλος του 2025, σε μια χώρα που θέλει να πλασάρεται ως ευρωπαϊκή και ως το λίκνο του πολιτισμού, το πρόβλημα διαιωνίζεται; Ποιοι παράγοντες κρατούν ζωντανό το καθεστώς βίας; Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά αφορά ένα πλέγμα κοινωνικών, πολιτισμικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών που διαπερνούν την καθημερινότητα και τις αντιλήψεις μας. Σε ανάρτησή της, η οργάνωση ΔΙΟΤΙΜΑ, αναφέρει τους παράγοντες αυτούς:

Πολιτισμικοί παράγοντες

Η κουλτούρα μας είναι ακόμα εμποτισμένη με έμφυλα στερεότυπα: οι γυναίκες «από τη φύση τους» είναι παθητικές, ευαίσθητες, αδύναμες. Από την άλλη, οι άντρες είναι σκληροί, δυνατοί, βίαιοι. Αυτά τα στερεότυπα διαμορφώνουν τις σχέσεις μας από νωρίς. Τα αγόρια ενθαρρύνονται να ηγούνται κι έχουν έφεση στις επιστήμες, τα οικονομικά, ενώ τα κορίτσια ενθαρρύνονται να φροντίζουν κι έχουν έφεση στις γλώσσα και τις τέχνες.

Οι πεποιθήσεις ότι οι αρρενωπότητες και οι έμφυλες ιδιότητες που τους αποδίδονται είναι ανώτερες από τις θηλυκότητες καλλιεργεί και την ιδέα ότι οι άντρες έχουν δικαιώματα «κυριότητας» πάνω στις γυναίκες, πως η οικογένεια πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους. Έτσι, όταν μια γυναίκα αποφασίζει να φύγει, δεν αμφισβητεί απλώς έναν άνθρωπο, αμφισβητεί έναν ολόκληρο πολιτισμικό κώδικα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Οικονομικοί παράγοντες

Το έμφυλο χάσμα στις αμοιβές και στις συντάξεις, η οικονομική εξάρτηση από τους άντρες τους, τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, οι περιορισμένες ευκαιρίες εκπαίδευσης εγκλωβίζουν αρκετές γυναίκες σε κακοποιητικές σχέσεις. Η οικονομική βία, όπως η στέρηση χρημάτων, η απαγόρευση εργασίας, ο έλεγχος κάθε εξόδου, είναι εξίσου καταστροφική με τη σωματική. Μια γυναίκα που δεν έχει το δικό της εισόδημα δυσκολεύεται να φύγει από ένα κακοποιητικό περιβάλλον. Όμως, ακόμη κι αν το καταφέρει, χωρίς ενταξιακές πολιτικές για την εργασία και τη στήριξη των επιζησασών, το κράτος ουσιαστικά τις ωθεί πίσω στον κακοποιητή τους.

Νομικοί παράγοντες

Οι νόμοι για το διαζύγιο, την επιμέλεια, τη διατροφή συχνά λειτουργούν εις βάρος των γυναικών. Οι αρχές πολλές φορές αναπαράγουν στερεότυπα: η αστυνομία αποθαρρύνει την καταγγελία και οι δικαστές αναγνωρίζουν τον πρότερο έντιμο βίο. Το «τα περιπολικά δεν είναι ταξί» έγινε σύνθημα στους δρόμους. Επιπλέον, πολλές γυναίκες δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, ούτε έχουν πρόσβαση σε νομική υποστήριξη. Αυτό δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο σιωπής και ατιμωρησίας, που επιτρέπει στη συντροφική βία να παραμένει ζωντανή.

Η ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ· ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΕΙ ΤΗΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ.

Πολιτικοί παράγοντες

Η  αντιμετώπιση και η πρόληψη της συντροφικής βίας δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα της Πολιτείας. Μην ξεχνάμε ότι η κυβέρνηση δεν θεωρεί απαραίτητο να αναγνωρίσει τον όρο γυναικοκτονία. Συχνά, η συντροφική βία αντιμετωπίζεται σαν κάτι «ιδιωτικό». Όμως, η βία μέσα στο σπίτι δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, είναι ζήτημα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η περιορισμένη οργάνωση των γυναικών σε συλλογικότητες, η χαμηλή εκπροσώπηση φεμινιστικών φωνών στην πολιτική και τα ΜΜΕ ενισχύουν τη σιωπή. Κι εκεί που η σιωπή κυριαρχεί, η βία ανθίζει.

Η συντροφική βία δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά το αποτέλεσμα ενός συστήματος που ευνοεί την ανισότητα και την κυριαρχία, ενός συστήματος ριζωμένο στον τρόπο που μεγαλώνουμε, που ζούμε. Η αλλαγή δεν θα έρθει από μόνη της.