ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΗΧΟΙ ΞΕΓΕΛΟΥΝ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ ΔΙΩΧΝΟΥΝ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΠΟΝΟ

Ανακάλυψε πώς τα binaural beats, μια ηχητική ψευδαίσθηση του εγκεφάλου, επηρεάζουν τα εγκεφαλικά κύματα με αποτέλεσμα μεγαλύτερη ηρεμία και καλύτερο ύπνο.

Αν αναζητήσεις τη λέξη «στρες» στην Google, θα σου βγάλει κάτι λιγότερο από 3 εκατ. αποτελέσματα σε 0,28 δευτερόλεπτα. Τα περισσότερα, υποθέτω, σχετίζονται με κάθε είδους αγχολυτική τεχνική και tips για το πώς να αποφορτιστείς από την πίεση της καθημερινότητας – και όχι άδικα. Διαβάζεις παντού για τη σιωπηλή επιδημία του στρες και την αναγνωρίζεις εμπειρικά σε κάθε νέο σωματικό σύμπτωμα που πυροδοτεί το έντονο άγχος. Κι αφού έχεις δοκιμάσεις τα πάντα για να βρεις ποια μέθοδος αντιστρές σου ταιριάζει, μήπως να δώσεις μια ευκαιρία και στα binaural beats;

Μια ηχητική ψευδαίσθηση του εγκεφάλου

Τα binaural beats –οι αμφιωτικοί τόνοι, όπως διάβασα σε μια μετάφραση– είναι ουσιαστικά μια ηχητική ψευδαίσθηση που δημιουργεί ο εγκέφαλος όταν ακούς ταυτόχρονα δύο τόνους με ελαφρώς διαφορετικές συχνότητες, έναν σε κάθε αυτί. Αν ένας τόνος 440 Hz παίζει στο αριστερό αυτί ενώ ένας τόνος 444 Hz στο δεξί, ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται έναν τρίτο τόνο στα 4 Hz, τη διαφορά ανάμεσα στις δύο συχνότητες.

Το φαινόμενο συντελείται στους πυρήνες άνω ελαίας, που βρίσκονται στο εγκεφαλικό στέλεχος και είναι υπεύθυνοι για την επεξεργασία ήχων και από τα δύο αυτιά. Η συγκεκριμένη περιοχή συγχρονίζει τη νευρωνική δραστηριότητα και ανταποκρίνεται σε κοντινές συχνότητες, δημιουργώντας αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως binaural beat.

Τα binaural beats εκπαιδεύουν τα νευρωνικά δίκτυα

Βασικός μηχανισμός εν προκειμένω είναι η απόκριση συχνότητας παρακολούθησης, δηλαδή η ικανότητα του εγκεφάλου να συγχρονίζεται με εξωτερικούς ήχους ή ρυθμούς. Όταν ακούμε binaural beats, η εγκεφαλική δραστηριότητα ταιριάζει με τη συχνότητα του παλμού, επηρεάζοντας τα εγκεφαλικά κύματα και εκπαιδεύοντας τα νευρωνικά δίκτυα να συγχρονίζονται με εξωτερικούς ρυθμούς.

«Δεν υπάρχει ακόμη consensus για το πώς λειτουργούν τα binaural beats,» εξηγεί στο WebMD η Anastasiia Melnichuk, ερευνήτρια νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν. «Ξέρουμε ότι ο εγκέφαλος μπορεί να “ακολουθήσει” τη συχνότητα του beat μέσω της απόκρισης συχνότητας παρακολούθησης. Ωστόσο, οι ακριβείς μηχανισμοί που συνδέουν αυτή τη δραστηριότητα με αλλαγές σε λειτουργίες όπως η προσοχή ή η μνήμη δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί».

Οι συχνότητες των εγκεφαλικών κυμάτων

Διαφορετικές συχνότητες αντιστοιχούν σε διακριτές νοητικές καταστάσεις, που μετρώνται με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα.

• Κύματα Δέλτα (1-4 Hz): εμφανίζονται στον βαθύ ύπνο και συνδέονται με την ίαση, τον διαλογισμό και την πρόσβαση σε ασυνείδητες νοητικές διεργασίες. Έρευνες δείχνουν ότι τα binaural beats στη συχνότητα δέλτα ενδεχομένως προάγουν την αποκατάσταση.
• Κύματα Θήτα (4-8 Hz): κυριαρχούν στη βαθιά χαλάρωση και σχετίζονται με την ηρεμία, τη δημιουργικότητα και την ενδοσκόπηση.
• Κύματα Άλφα (8-14 Hz): εκδηλώνονται κατά τη χαλαρή συγκέντρωση και συνδέονται με χαλαρή συγκέντρωση, μείωση άγχους, θετική σκέψη και καλύτερη μάθηση.
• Κύματα Βήτα (14-30 Hz): κυριαρχούν κατά την ενεργή σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την εστιασμένη προσοχή, όμως τα υψηλότερα επίπεδα βήτα μπορεί να συσχετίζονται και με άγχος.
• Κύματα Γάμμα (30-100 Hz): σχετίζονται με έντονη συγκέντρωση, λεπτομερή προσοχή και ορισμένα είδη δημιουργικής σκέψης.

Τα αντικρουόμενα ευρήματα

Η πραγματικότητα γύρω από την έρευνα είναι πιο περίπλοκη απ’ όσο προβάλλεται. Ορισμένες μελέτες δείχνουν υποσχόμενα αποτελέσματα, άλλες όμως αποκαλύπτουν περιορισμούς ή και αρνητικές επιδράσεις. Μια μελέτη του 2025, με επικεφαλής τη Melnichuk, έδειξε ότι οι συχνότητες Γάμμα, ειδικά σε συνδυασμό με λευκό θόρυβο, βελτίωσαν την προσοχή των συμμετεχόντων σε συνθήκες εργαστηρίου, χωρίς όμως τη διατηρούν όσο περνούσε η ώρα. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα επιβεβαίωσε ότι ο εγκέφαλος είχε συγχρονιστεί με την επιθυμητή για τους ερευνητές συχνότητα.

Στον αντίποδα, μεγάλη έρευνα του 2023, με 1.000 συμμετέχοντες, έδειξε ότι binaural beats και τεστ νοημοσύνης δεν είναι καλός συνδυασμός. Όσοι τα άκουγαν ενόσω προσπαθούσαν να απαντήσουν στα ερωτήματα πέτυχαν χαμηλότερα σκορ συγκριτικά με όσους άκουγαν ουδέτερους ήχους ή είχαν απόλυτη ησυχία. «Στο παρελθόν, ακόμη και όταν τα binaural beats συζητούνταν ως εργαλείο για τη διέγερση του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της μάθησης ή άλλων καθημερινών γνωστικών δραστηριοτήτων, τα πειράματα διεξάγονταν μόνο σε εργαστηριακές συνθήκες», σημειώνει ο Michal Klichowski, γνωστικός νευροεπιστήμονας και επικεφαλής της εν λόγω μελέτης».

Καλύτερος ύπνος, λιγότερος πόνος

Περισσότερο ελπιδοφόρα είναι τα ευρήματα για την εφαρμογή τους έναντι των διαταραχών του ύπνου και του χρόνιου πόνου. Σε ασθενείς με ινομυαλγία, οι άλφα συχνότητες πριν τον ύπνο μείωσαν τον νυχτερινό πόνο και βελτίωσαν την ποιότητα ύπνου. Άλλη έρευνα έδειξε ότι τα χαμηλά beats βοήθησαν άτομα χωρίς προβλήματα υγείας να αποκοιμηθούν πιο γρήγορα στο πλαίσιο 90λεπτων περιόδων ύπνου.

Γιατί να το δοκιμάσεις τα binaural beats

Αν αποφασίσεις να το δοκιμάσεις, δώσε προσοχή στις συχνότητες:

• υψηλότερες (Βήτα, Γάμμα) αν στόχος είναι η καλύτερη προσοχή ή μνήμη,
• χαμηλότερες (Θήτα, Δέλτα) για χαλάρωση ή μείωση του άγχους.

Βέβαια, έχε υπόψη ότι δεν κάνουν θαύματα ούτε και «πιάνουν» το ίδιο σε όλους, ενώ μια μελέτη συνέδεσε την παρατεταμένη ακρόαση binaural beats με έντονα συναισθήματα θλίψης.

Σε κάθε περίπτωση, είναι μια τεχνική σε γενικές γραμμές ασφαλής και με λίγες απαιτήσεις. Χρειάζεσαι ένα ζευγάρι ακουστικά και σωστά διαμορφωμένο ήχο. Εν προκειμένω, η ποιότητα του ήχου παίζει μεγάλο ρόλο, καθώς συμπιεσμένα αρχεία ήχου (MP3, streaming με χαμηλό bitrate κ.λπ.) μπορεί να χάσουν λεπτομέρειες στις συχνότητες, ειδικά στις χαμηλές διαφορές που δημιουργούν τα binaural beats, χωρίς συνεπώς τα επιθυμητά αποτελέσματα για την συγχρονισμό των κυμάτων του εγκεφάλου.