ΟΙ ΥΠΕΡ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΕΣ ΤΟΣΟ ΒΛΑΒΕΡΕΣ

Ξέρουμε ότι οι υπερ-επεξεργασμένες τροφές συνδέονται με παχυσαρκία, καρδιαγγειακά και άλλα προβλήματα υγείας. Νέα έρευνα, όμως, προτείνει ότι ο πραγματικός ένοχος πίσω από την υπερκατανάλωσή τους δεν είναι τα τρόφιμα καθαυτά, αλλά το πώς αντιλαμβανόμαστε το φαγητό.

Ξέρουμε ότι τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είναι ο «κακός» της υπόθεσης διατροφή και υγεία. Ενοχοποιούνται για καρδιαγγειακά προβλήματα, παχυσαρκία, άνοια, πρόωρο θάνατο και διάφορα χρόνια νοσήματα, κυρίως λόγω της ιδιότητάς τους να λειτουργούν ως καύσιμα για τη χρόνια φλεγμονή. Μήπως όμως ο εχθρός κρύβεται στο κεφάλι μας, όχι στα ίδια τα τρόφιμα;

Περίπου αυτό ήταν το συμπέρασμα πρωτοποριακού έργου από το Πανεπιστήμιο του Λιντς, που βασίστηκε σε τρεις online έρευνες για τις αντιδράσεις περισσότερων από 3.000 ενήλικων Βρετανών σε φωτογραφίες τροφίμων από μια μακρά λίστα με πάνω από 400 φαγώσιμα, όπως ψητές πατάτες, μήλα, νουντλς ή ζυμαρικά και γεμιστά μπισκότα. Τα ευρήματα έδειξαν ότι ο λόγος που πέφτουμε με τα μούτρα στα τόσο νόστιμα όσο και βλαβερά υπερ-επεξεργασμένα (UPFs) έχει να κάνει κυρίως με τις αντιλήψεις και πεποιθήσεις μας γύρω από το φαγητό.

Οι Graham Finlayson και James Stubbs, καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Λιντς με γνωστικό αντικείμενο την ψυχοβιολογία και την έρευνα της όρεξης, παρουσίασαν σε σχετικό άρθρο την πρόσφατη μελέτη τους, που αμφισβητεί ως απλοϊκό το κυρίαρχο αφήγημα γύρω από τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα.

iStock

Για να χορτάσουμε, ή μέχρι να σκάσουμε;

Επιλέγουμε κάτι που μας αρέσει για να μας χορτάσει, ή το θέλουμε γιατί ξέρουμε ότι, άπαξ και βάλει φωτιά στα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου, δεν μπορούμε να σταματήσουμε ανεξαρτήτως πείνας; Ακούγονται περίπου το ίδιο, αλλά δεν είναι. «Το να σου αρέσει κάτι έχει να κάνει με τη γεύση. Η ηδονιστική υπερφαγία έχει να κάνει με το ότι συνεχίζεις να τρως επειδή το φαγητό σού δίνει ευχαρίστηση», λένε οι καθηγητές.

Ένα παράδειγμα από το άρθρο τους για να καταλάβεις καλύτερα: «Σε πολλούς αρέσει το porridge, αλλά δεν θα δεις να το καταβροχθίζουν. Η σοκολάτα, τα μπισκότα και το παγωτό, από την άλλη, χτυπάνε κορυφή και στις δύο περιπτώσεις». Όπως εξηγούν, αυτή η λεπτή διαφορά μάς επιτρέπει να καταλάβουμε γιατί απολαμβάνουμε κάποια τρόφιμα χωρίς να χάνουμε τον έλεγχο και μπορεί να μας βοηθήσει για πιο υγιεινές διατροφικές συμπεριφορές.

iStock

Τρώμε όπως σκεφτόμαστε

Ανάμεσα στις παραμέτρους που εξέτασαν οι ερευνητές ήταν η διατροφική αξία των τροφίμων και η εικόνα που έχουν οι καταναλωτές για αυτά. Διαπιστώθηκε ότι, ενώ η περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά επηρεάζει τις διατροφικές προτιμήσεις –τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά και υδατάνθρακες χαρακτηρίστηκαν πιο ευχάριστα στη γεύση, ενώ τα φτωχά σε φυτικές ίνες μα γενναία σε θερμίδες κρίθηκαν άξια για κατανάλωση σαν να μην υπάρχει αύριο–, εξίσου σημαντικό είναι πώς αντιλαμβάνεσαι το τρόφιμο.

Αν στα μάτια των συμμετεχόντων φαινόταν γλυκό, λιπαρό ή αρκετά επεξεργασμένο, το τρόφιμο είχε περισσότερες πιθανότητες να οδηγήσει σε υπερφαγία, ανεξάρτητα από την πραγματική θρεπτική του αξία. Το αντίθετο συνέβαινε με όσα έμοιαζαν πικρά ή πλούσια σε φυτικές ίνες.

Σε μια από τις έρευνες, οι μελετητές κατάφεραν να προβλέψουν με ακρίβεια 78% τις πιθανότητες υπερφαγίας συνδυάζοντας δεδομένα θρεπτικών συστατικών (41%) με τις πεποιθήσεις για το φαγητό και τις αισθητηριακές του ιδιότητες (ένα επιπλέον 38%). Κοντολογίς, «το πώς σκεφτόμαστε το φαγητό επηρεάζει το πώς θα το καταναλώσουμε εξίσου με το τι περιέχει». Κατά συνέπεια, η συζήτηση μετατοπίζεται από την ετικέτα στην ψυχολογία, από την παθητική κατανάλωση βάσει συστατικών σε μια ενεργητική, σύνθετη διεργασία, που καθορίζει τη διατροφική μας συμπεριφορά.

Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΥΠΕΡ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΕ ΤΡΟΦΕΣ, ΑΛΛΑ Η ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΙ ΤΡΩΜΕ ΟΠΩΣ ΤΡΩΜΕ.

Πόσο βοηθά η ετικέτα;

Η έρευνα εξέτασε και τη δύναμη της ετικέτας, καταλήγοντας πως ο χαρακτηρισμός ενός τροφίμου ως «υπερ-επεξεργασμένου» ελάχιστα συγκίνησε τους συμμετέχοντες. Μετά τη συνεκτίμηση θρεπτικής αξίας και αντιλήψεων για το φαγητό, το ευρέως χρησιμοποιούμενο σύστημα ταξινόμησης Nova (κατατάσσει τα τρόφιμα ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας τους) φάνηκε να σχετίζεται με ένα 2% για το τι αρέσει και ένα 4% για το τι θα οδηγούσε σε υπερκατανάλωση.

Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα υπερ-επεξεργασμένα είναι ακίνδυνα. Το πρόβλημα, επισημαίνουν οι Finlayson και Stubbs, είναι ότι η ετικέτα αυτή «είναι ένα αδύναμο εργαλείο, που τσουβαλιάζει τα αναψυκτικά με τα εμπλουτισμένα δημητριακά, τις μπάρες πρωτεΐνης με τα βίγκαν υποκατάστατα κρέατος». Υπάρχουν υπερ-επεξεργασμένες τροφές που, αν και λιγότερο υγιεινές, είναι αποδεδειγμένα χρήσιμες για ειδικές περιπτώσεις, όπως ηλικιωμένοι με μειωμένη όρεξη, άνθρωποι σε περιοριστικές δίαιτες ή άτομα που αναζητούν κάτι εύκολο με επαρκές θρεπτικό φορτίο. Το μήνυμα ότι «όλα τα υπερ-επεξεργασμένα είναι κακά» υπεραπλουστεύει ένα σύνθετο ζήτημα.

iStock

Να μάθουμε γιατί τρώμε όπως τρώμε

Το φαγητό δεν είναι μόνο ετικέτα: είναι γεύση, προτιμήσεις, συναισθήματα και άλλοι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Η συλλήβδην δαιμονοποίηση όλων των τροφίμων που έχουν υποστεί επεξεργασία μπορεί να απομακρύνει ακόμα και από υγιεινές επιλογές, όπως τα δημητριακά ολικής άλεσης, προκαλώντας σύγχυση σχετικά με το τι είναι πραγματικά ανθυγιεινό.

Αντ’ αυτού, οι ερευνητές προτείνουν πολιτικές που θα στοχεύουν:

• στην ενίσχυση του διατροφικού γραμματισμού, ώστε οι καταναλωτές να ξεχωρίζουν ποια τρόφιμα θα τους χορτάσουν, ποια θα πυροδοτήσουν λιγούρες και τι τους οδηγεί στην υπερφαγία,
• στον επανασχεδιασμό τροφίμων με σωστό στόχο, ώστε να είναι ταυτόχρονα απολαυστικά και χορταστικά, όχι άνοστες light επιλογές ούτε πεντανόστιμα σνακ που ωθούν στην υπερκατανάλωση,
• στην αναγνώριση και αντιμετώπιση των κινήτρων πίσω από το φαγητό· δεν τρώμε μόνο λόγω πείνας αλλά και για παρηγοριά, σύνδεση ή ευχαρίστηση. Η ενθάρρυνση για εναλλακτικές συνήθειες, χωρίς να χαθεί η απόλαυση, μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από τρόφιμα χαμηλής ποιότητας.

Όπως καταλήγουν οι Finlayson και Stubbs, ο δρόμος προς μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό δεν περνά από την καταδίκη τροφίμων, αλλά από την κατανόηση της ψυχολογίας πίσω από τις επιλογές μας. Ο πραγματικός εχθρός δεν είναι η υπερβολική επεξεργασία, αλλά η άγνοια του γιατί τρώμε όπως τρώμε.