Η FRIDA KAHLO ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΑΚΟ: Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΣΕ 241 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Διακόσιες σαράντα μία φωτογραφίες της Frida Kahlo, από το προσωπικό της αρχείο στην Casa Azul, ταξιδεύουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους, πρόσωπα, στιγμές και βλέμματα που αποκαλύπτουν τη γυναίκα πίσω από το σύμβολο.
Υπάρχει μια Frida Kahlo στον τοίχο του σαλονιού μου. Όχι πίνακας, προφανώς, παρά μια κρονιζαρισμένη καρτ ποστάλ από το Μεξικό, δώρο ανθρώπου από εκείνους που βάζεις στη ζωή σου συνειδητά και δεν το μετανιώνεις. Είναι μικρογραφία του έργου της «Η Σπασμένη Κολόνα», που αποτυπώνει τον πόνο και τη δυστυχία της –ο πόνος μόνιμος σύντροφός της εκ γενετής, σημειώνουν οι μελετητές της– σε μια περίοδο διαρκούς επιδείνωσης της υγείας της, ενώ ανάρρωνε από μια επέμβαση στη σπονδυλική στήλη.
Είχαν μεσολαβήσει 20 χρόνια από το ατύχημα που της άλλαξε τη ζωή, όταν το όχημα στο οποίο επέβαινε συγκρούστηκε με τραμ, αφήνοντάς τη με σπασμένη σπονδυλική στήλη σε τρία σημεία και σοβαρούς τραυματισμούς στη λεκάνη και το πόδι. Λένε πως, εκτός από την ενάργεια του πόνου της, στο έργο μπορείς να δεις και τη δύναμη της ψυχής της. Γράφω «λένε» γιατί πόρρω απέχω απ’ το να κάνω τον ειδήμονα επί του θέματος.
Δεν θυμάμαι πού πρωτοδιάβασα για τη Frida Kahlo, την ανακάλυψα αργότερα σε στίχους και σε αναλύσεις μουσικών video-clips για τις αναφορές σε πίνακες της, είδα την ταινία για τη ζωή της, τη συναντώ κάθε χρόνο τις Απόκριες, σε κοπέλες με φαρδιές φούστες, ένα σάλι στους ώμους, φρύδια ενωμένα με μολύβι και μια στέκα από λουλούδια στα μαλλιά. Πέρα από εμβληματική ζωγράφος, είναι και icon της ποπ κουλτούρας.
Ας πάμε πίσω στη «Σπασμένη Κολόνα», το πιο γνωστό ίσως έργο της – εκείνο που επιλέχθηκε ως δώρο για μένα και τον κουτσουρεμένο από ατύχημα αντίχειρά μου. Λένε, λοιπόν, πως παρά τον πόνο και τα δάκρυα κοιτάζει μπροστά, μέσα στα μάτια του θεατή, και τον προκαλεί να δει την αλήθεια της. Είναι ένα βλέμμα ωμό, ακατέργαστο σχεδόν, όπως εκείνο με το οποίο αντίκριζε τον κόσμο και τον ανασυνέθετε στα έργα της. «Δεν ζωγραφίζω όνειρα ή εφιάλτες», είχε πει. «Ζωγραφίζω τη δική μου πραγματικότητα».
Εβδομήντα ένα χρόνια από τον θάνατό της, το 1954, το βλέμμα της, όπως αποτυπώνεται σε πίνακες και φωτογραφίες, συνεχίζει να απασχολεί. Το κοινό είχε την πρώτη πραγματική ευκαιρία να εξερευνήσει τη ζωή της το 2003, όταν ήρθαν στο φως περισσότερες από 6.000 φωτογραφίες, μαζί με σχέδια, γράμματα, φάρμακα και ρούχα. Συμπεριλαμβάνονταν στο σφραγισμένο προσωπικό της αρχείο στην κατοικία της, την Casa Azul (Μπλε Σπίτι), που ο σύζυγός της, Diego Rivera, δώρισε μετά τον θάνατό της στην Πόλη του Μεξικό για να γίνει μουσείο αφιερωμένο στη ζωή και το έργο της.
Μετά από 20 και πλέον σταθμούς σε διάφορες χώρες, 241 αδημοσίευτες φωτογραφίες από το παραπάνω υλικό παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, στο νέο, ανακαινισμένο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Στην έκθεση «Frida Kahlo – Her Photos», που θα διαρκέσει έως τις 4 Ιανουαρίου 2026, ο θεατής έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει άγνωστες πτυχές της ταραχώδους ζωής της μέσα από πρόσωπα, χώρους και καθημερινές της στιγμές. Κάθε φωτογραφία λειτουργεί σαν θραύσμα μνήμης, γεμάτο ένταση, πόνο, αγάπη και πάθος.
Η έκθεση ξετυλίγεται μέσα από έξι θεματικές ενότητες, που αναδεικνύουν τη στενή σχέση της Kahlo με τη φωτογραφία και τον τρόπο που την ενσωμάτωσε στη ζωή και στην τέχνη της. Οι ενότητες αυτές –«Οι απαρχές», «Το Μπλε Σπίτι», «Πολιτική, επαναστάσεις και Diego», «Διαλυμένο κορμί», «Οι αγάπες της Frida» και «Φωτογραφία»– έγιναν οδηγός για όσα γράφονται παρακάτω.
ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ Ή ΜΗ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΠΟΛΥΤΙΜΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ, ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΔΙΑΤΗΡΗΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ, Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΔΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ.
Η ζωγράφος εν τη γενέσει
Η σχέση της Kahlo με την τέχνη ξεκινά από εκείνη του πατέρα της, Guillermo Kahlo, Γερμανοεβραίου φωτογράφου που έχτισε την εμβληματική Casa Azul στο Coyoacán. Από μικρή ηλικία τον βοηθούσε στο στούντιό του, μαθαίνοντας να χειρίζεται το φως και τη σκιά, δεξιότητες που θα αξιοποιούσε αργότερα στη δική της τέχνη.
Σε ηλικία έξι ετών, προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα που την άφησε με ατροφικό το δεξί της πόδι και πέλμα. Κάτω από τις φαρδιές φούστες Tehuana, ένα σύμβολο της μεξικανικής της ταυτότητας, θα κρυβόταν επιμελώς το παραμορφωμένο μέλος. Ακολούθησε το καθοριστικό τραύμα, το τροχαίο του 1925, που τη διέλυσε σωματικά και τερμάτισε τα όνειρά της να γίνει γιατρός.
Καθηλωμένη στο κρεβάτι, με το βλέμμα στον καθρέφτη που ζήτησε να τοποθετήσουν από πάνω του, άρχισε να ζωγραφίζει τον εαυτό της, «γιατί είμαι τόσο συχνά μόνη και γιατί είμαι το θέμα που γνωρίζω καλύτερα». Το 1983, η βιογράφος της, Hayden Herrera, το περιέγραψε σαν μια μορφή «ψυχαναλυτικής» αντιπαράθεσης με τον εαυτό, πολύ πριν η αυτοέκφραση γίνει στοιχείο της σύγχρονης θεραπευτικής κουλτούρας.
Πολύχρωμο καταφύγιο καλλιτεχνών και επαναστατών
Η Casa Azul υπήρξε το ζωντανό έργο τέχνης της Frida Kahlo, ένα πολύχρωμο καταφύγιο όπου συναντιούνταν το προσωπικό με το πολιτικό. Μετά τον γάμο της με τον Diego Rivera το 1929, το σπίτι μετατράπηκε σε κοινό τους άσυλο, έναν χώρο φιλοξενίας συγγενών, φίλων, καλλιτεχνών, επαναστατών και προσωπικοτήτων της πολιτικής, ανάμεσά τους και ο Leon Trotsky.
Σήμερα, η ιστορία συνεχίζεται με το Μουσείο Casa Kahlo, που εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 στην κατοικία τους Casa Roja (Κόκκινο σπίτι). «Αυτό που θέλω να βρει το κοινό είναι η ανθρώπινη Frida... η Frida που γελούσε, που έκλαιγε... που έλεγε αστεία», δήλωσε η ανιψιά της, Mara Romeo Kahlo για το μουσείο, το οποίο επιχειρεί να φωτίσει την καθημερινή, ζεστή πλευρά μιας γυναίκας που το κοινό γνώρισε κυρίως μέσα από τον πόνο στους πίνακές της.
Οι πολιτικές και σεξουαλικές της επαναστάσεις
Ο γάμος, το διαζύγιο και η επανασύνδεση με τον Rivera σκιαγραφούν μια σχέση θυελλώδη, για την οποία η Kahlo έγραψε: «Υπέστην δύο σοβαρά ατυχήματα στη ζωή μου. Το ένα ήταν το τροχαίο και το άλλο ο Diego».
Ο Rivera, 20 χρόνια μεγαλύτερός της, την εισήγαγε στους κομμουνιστικούς κύκλους, όπου η τέχνη συναντούσε την επανάσταση. Φωτογραφίες από το αρχείο τούς δείχνουν να συμμετέχουν σε διαδηλώσεις, με τον Trotsky όταν διέμεινε στην Casa Azul την περίοδο της εξορίας του (1937-1939), αλλά και σε προσωπικές στιγμές όπου τα όρια ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό θολώνουν. Η ανοιχτή σεξουαλικότητα της Kahlo –είχε σχέσεις με τον Trotsky και άλλους άνδρες, όσο και με γυναίκες, όπως η Tina Modotti– αμφισβητούσε τα πατριαρχικά πρότυπα.
Κατά την ιστορικό Gannit Ankori, η πολιτική σκέψη της Frida Kahlo αποκτούσε σώμα και ταυτότητα μέσα από το πάντρεμα φεμινισμού και μαρξισμού, προτού οι ιδεολογίες αποκρυσταλλωθούν στην τελική τους μορφή. Η διαχρονική της απήχηση οφείλεται σε αυτήν ακριβώς τη σύντηξη: παραμένει πηγή έμπνευσης για κάθε διεκδίκηση, από τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας έως εκείνα των αυτοχθόνων λαών. Ο Rivera, γράφει η Herrera, συνέβαλε να γίνει η Frida Kahlo παγκόσμιο σύμβολο μετά θάνατον, ανακηρύσσοντάς την «τη σπουδαιότερη Μεξικανή ζωγράφο», πάνω στην άνθιση του Λατινοαμερικανικού μοντερνισμού.
Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΠΗΡΞΕ ΓΙΑ ΤΗΝ KAHLO ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ, ΕΝΑ ΜΕΣΟ ΠΟΥ ΧΕΙΡΙΣΤΗΚΕ ΜΕ ΔΕΞΙΟΤΕΧΝΙΑ.
«Χαίρομαι που ζω, όσο μπορώ να ζωγραφίζω»
Ο σωματικός πόνος της Kahlo –κληροδότημα της πολιομυελίτιδας, του ατυχήματος, πάνω από τριάντα επεμβάσεων, αποβολών και του ακρωτηριασμού του 1953– έγινε η μεγαλύτερη μούσα της. «Δεν είμαι άρρωστη. Είμαι καταρρακωμένη», έγραφε στο ημερολόγιό της. «Αλλά, όσο μπορώ να ζωγραφίζω, χαίρομαι που ζω». Στις φωτογραφίες του αρχείου εμφανίζεται με γύψους και ιατρικούς κορσέδες στολισμένους με καθρεφτάκια και κομμουνιστικά σύμβολα. Τα όργανα του μαρτυρίου γίνονταν αντικείμενα τέχνης.
Η ρευστότητα στην ερωτική επιθυμία
Οι ερωτικές σχέσεις της Kahlo υπερέβαιναν τα όρια, αναφέρουν οι βιογράφοι και μελετητές της. Αποτυπώθηκαν σε αυθόρμητες φωτογραφίες και γράμματα που μαρτυρούν τη σεξουαλικότητά της με αφοπλιστική χάρη. Οι σχέσεις της με τη Tina Modotti, τον Isamu Noguchi και άλλα πρόσωπα ήταν εκφράσεις ελευθερίας. Ο Rivera μάλιστα «καυχιόταν για τις σχέσεις της με γυναίκες», σημειώνει η Herrera.
Σύγχρονοι queer καλλιτέχνες περιγράφουν πώς οι πολυπλοκότητες της Kahlo –το θάρρος της, η ευαλωτότητά της και η προθυμία της να κινείται ανάμεσα σε πολλαπλές ταυτότητες– την καθιστούσαν «ένα πολύ αληθινό παράδειγμα ανθρώπου που κινούταν μέσα από διαφορετικούς ρόλους», με τους πίνακές της να λειτουργούν ως προεκτάσεις αυτών των πολυπλοκοτήτων.
ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΓΥΨΟΥΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΚΟΡΣΕΔΕΣ ΣΤΟΛΙΣΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΚΑΘΡΕΦΤΑΚΙΑ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ. ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΕΧΝΗΣ.
Η κατασκευή του μύθου μέσα από τις φωτογραφίες
Η φωτογραφία υπήρξε για την Kahlo καθρέφτης και προσωπείο, ένα μέσο που χειρίστηκε με δεξιοτεχνία. Φωτογράφοι όπως οι Edward Weston, Imogen Cunningham και Dora Maar αιχμαλώτισαν την ουσία της, ενώ η ίδια συνέλεγε εικόνες. Η Cunningham είπε για ττην Kahlo: «Πιστεύω πως ήταν καλύτερη ζωγράφος από τον Diego. Δεν έλαβε ποτέ την αναγνώριση που της άξιζε».
Το αρχείο των 6.000 φωτογραφιών παρουσιάζει τη συλλέκτρια Frida ως φύλακα της μνήμης, τη φωτογράφο Kahlo ως δημιουργό της. Όπως παρατηρεί ο Pablo Ortiz Monasterio, επιμελητής της έκθεσης «Frida Kahlo – Her Photos», η συλλογή των φωτογραφιών αυτή καθαυτή, ο τρόπος που έχει έχει γίνει η οργάνωση και επιμέλεια, σκιαγραφεί ένα πορτρέτο της Frida. Συνειδητά ή μη, μέσα από μια τεράστια ποικιλία πολύτιμων φωτογραφιών, προσεκτικά διατηρημένων και επεξεργασμένων, η καλλιτέχνιδα αποκαλύπτει τον πολύπλοκο κατακερματισμό της δικής της ταυτότητας.
Η κληρονομιά της Kahlo ζει σε μουσεία όπως η Casa Azul και η Casa Roja, όπου οι επισκέπτες συναντούν τις «ανείπωτες ιστορίες» της. Για δυόμισι ακόμα μήνες, ένα μέρος της κληρονομιάς της θα λάμψει στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. «Πόδια, τι να σας κάνω αφού έχω φτερά για να πετάξω;» έγραψε μετά τον ακρωτηριασμό της. Αν επισκεφθείς την έκθεση, ίσως μπορέσεις να τη δεις να πετά.
Η έκθεση, διοργάνωση του Μουσείου Frida Kahlo και του Μουσείου Diego Rivera-Anahuacalli, σε επιμέλεια του Pablo Ortiz Monasterio, πλαισιώνεται από ξεναγήσεις για το κοινό, εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις σχολικές βαθμίδες, δράσεις και εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες, τα οποία ανακοινώνονται στην ιστοσελίδα www.momus.gr.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
