ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙΣ ΤΗ ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ

Τα Χριστούγεννα για πολύ κόσμο είναι χαρούμενα, φωτεινά, γεμάτα ανθρώπους και αγκαλιές. Ωστόσο, για κάποιους σημαίνουν μελαγχολία, πίεση και μια αίσθηση ότι κάτι δεν κολλάει ή ότι κάπου δεν ταιριάζουν οι ίδιοι. Τι μας συμβαίνει αυτές τις μέρες και πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;

Αν ο κόσμος χωριζόταν στους Χριστουγεννάκηδες και στους απέναντι, θα ήμουν με τους δεύτερους. Όχι γιατί είμαι γερο-Σκρουτζ· δεν είναι ότι μισώ τα γέλια και τους ευδιάθετους ανθρώπους ή ότι εύχομαι αφωνία στα παιδιά που σε ξυπνούν για να σου πουν τα κάλαντα (τουλάχιστον όχι απ’ όταν μετακόμισα σε πολυκατοικία που κλειδώνουν όλη την ημέρα). Τα Χριστούγεννα μελαγχολώ. Ιδανικά, θα ήθελα να κοιμάμαι όλο το 24ωρο, για 10 ή 20 ημέρες, μέχρι να περάσουν τα Φώτα και κάθε υποψία γιορτής. Μεγάλο βάρος η τόση χαρά.

Τις προάλλες περπατούσα στην αγορά της Νέας Σμύρνης. Χάζευα βιτρίνες πνιγμένες στο χρυσό και το γκλίτερ και σκεφτόμουν ότι αυτό πρέπει να είναι οι γιορτές. Καμία προσπάθεια για αναβάθμιση της αισθητικής – μόνο κιτς και Mariah Carey. Η πίστα είναι δύσκολη ούτως ή άλλως· σκοτεινιάζει νωρίς, τρέχουν οι υποχρεώσεις, πνιγόμαστε στις δουλειές και στα έξοδα, οπότε, αν είναι να χαλαρώσουμε σε κάτι και να αφεθούμε, απ’ τα μελομακάρονα και το αλκοόλ καλύτερα να ξεφύγουμε στο γούστο.

Κανείς δεν πέθανε από την υπαρκτή κακογουστιά των Χριστουγέννων – άντε να ταλαιπωρήθηκε αν ήταν η Μαντάμ Σουσού ή Ζαν ντεζ Εσέντ (αν το όνομα σου είναι άγνωστο, πρόκειται για εκκεντρικό εστέτ ήρωα γαλλικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα). Αλλά αρκετός κόσμος επέλεξε να «φύγει» τις ημέρες των γιορτών. Κάπου εδώ θα αναρωτηθείς δικαιολογημένα τι χρυσό άλμα Τεντόγλου συνέβη και βρεθήκαμε από τη Mariah στις αυτοκτονίες, χωρίς καν να έχει προηγηθεί μια αναφορά στη θλίψη, το άγχος, τη συναισθηματική και ψυχική κόπωση των γιορτών και της χειμερινής περιόδου. Είπαμε, Christmas blues, όχι να μας μαυρίσει η ψυχή.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Γιορτινή μελαγχολία και σκοτεινές σκέψεις

Η απόφαση για ένα (ακόμα) άρθρο για τη μελαγχολία των γιορτών ήρθε διαβάζοντας μια από τις τελευταίες έρευνες για τις αυτοχειρίες τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Η συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση (Frontiers in Public Health) εξέτασε δεδομένα από 28 μελέτες, καλύπτοντας συνολικά περισσότερα από 2.186.000 περιστατικά αυτοκτονίας και μη θανατηφόρας αυτοκτονικής συμπεριφοράς σε χώρες απ’ όλο τον κόσμο. Στόχος, να εξακριβωθεί αν πράγματι αυξάνεται η αυτοκτονικότητα την εορταστική περίοδο.

ΣΧΕΔΟΝ ΟΛΕΣ ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΛΙΓΟΤΕΡΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ.

Το ζήτημα έχει γίνει αιτία πολέμου ανάμεσα σε media και επιστημονική κοινότητα. Στις αρχές του Δεκέμβρη, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια εγκάλεσε ξανά τα μέσα για τη διαρκή αναπαραγωγή ενός μύθου ότι περισσότεροι άνθρωποι αυτοκτονούν τις ημέρες των Χριστουγέννων, ενώ όλες σχεδόν οι σχετικές μελέτες έχουν καταλήξει ότι καταγράφονται λιγότερες αυτοκτονίες. Μάλιστα, η πρόσφατη ανασκόπηση έδωσε δύο πιθανές εξηγήσεις.

Κατά την πρώτη και πιο δυσάρεστη, είναι πιθανό κάποιοι που σκέφτονται την αυτοχειρία απλώς να την αναβάλλουν μέχρι να περάσουν οι γιορτές. Κάτι τέτοιο θα εξηγούσε γιατί η Πρωτοχρονιά αποτυπώνεται συστηματικά στις στατιστικές ως ημέρα πολλών αυτοκτονιών και σημείο επιστροφής στην ανοδική πορεία, μέχρι την κορύφωσή τους το καλοκαίρι.

Η πιο αισιόδοξη υπόθεση θέλει τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών την παραμονή και ανήμερα των Χριστουγέννων να συνδέονται με θετικές προσδοκίες που συνοδεύουν τις γιορτές· την αίσθηση ελπίδας, τη συναισθηματική ανάταση, όπως και το γεγονός ότι εκείνες τις μέρες οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά και στηρίζουν ο ένας τον άλλο.

Ήταν αυτή η παρατήρηση των ερευνητών που ενέπνευσε το άρθρο. Ότι, τους ανθρώπους που δίνουν μάχες για την ψυχική τους υγεία, που βιώνουν μοναξιά, οικονομικές δυσκολίες ή εντάσεις μέσα στην οικογένεια, που καταρρέουν μπροστά στο «πώς θα έπρεπε να είναι» οι γιορτές και στο πώς είναι εν τέλει, μπορείς να τους βοηθήσεις απλώνοντάς τους το χέρι. Ίσως εκεί να κρύβεται η πραγματική μαγεία των Χριστουγέννων.

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΜΕΓΕΘΥΝΟΥΝ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ Ή ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ. Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΒΙΩΝΕΤΑΙ ΕΝΤΟΝΟΤΕΡΑ, Η ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΣΗΚΩΤΟ.

Τι μας συμβαίνει τις ημέρες των γιορτών

Οποιοσδήποτε μπορεί να υποφέρει την εορταστική περίοδο για όλους τους παραπάνω ή άλλους λόγους, πέρα από θέματα αυτοκτονικού ιδεασμού. Η άδεια καρέκλα στο γιορτινό τραπέζι από μια πρόσφατη απώλεια, η απουσία συντρόφου ή φίλων, η οικονομική στενότητα, το overthinking, οι υποχρεώσεις, το άγχος των ετοιμασιών, μια κρίση ηλικίας, υπαρξιακές αγωνίες, όλα γιγαντώνονται εκείνες τις μέρες, λες και παίρνουν ενέργεια από τα άπειρα λαμπάκια. (Γιατί όχι; Η NASA λέει ότι το τεχνητό φως αυξάνεται έως και 50% τις γιορτές των Χριστουγέννων).

Αν και η μελαγχολία των γιορτών αναφέρεται κυρίως σε μια προσωρινή περίοδο άγχους, στρες, κατάθλιψης ή κόπωσης συνηθισμένης στους χειμερινούς μήνες, η κακή διάθεση, τα αισθήματα μοναξιάς ή η θλίψη μπορεί να εμφανίζονται τότε ή να προϋπήρχαν και να μεγεθύνονται. Η Δρ Kristy Cuthbert από το Texas A&M Psychology Clinic, ειδική σε θέματα άγχους, μετατραυματικού στρες, διαταραχών της διάθεσης και κατάθλιψης, εξηγεί τι μπορεί να μας συμβαίνει εκείνες τις μέρες:

Αλλαγές στη ρουτίνα

Ένας βασικός λόγος για τη δυσθυμία και θλίψη που βιώνουμε είναι οι αλλαγές στην καθημερινότητα ή οι επιδράσεις του χειμώνα στον οργανισμό. Η διαφορά στον καιρό και η σμίκρυνση της ημέρας διαταράσσουν τους κύκλους του ύπνου και περιορίζουν πολλές δραστηριότητες. Είναι κλασικό μοτίβο πίσω από την εποχική συναισθηματική διαταραχή (ή Seasonal Affective Disorder/SAD), που κορυφώνεται Γενάρη και Φλεβάρη.

Οικονομικά άγχη

Την εορταστική περίοδο μπορεί να «φύγει» ολόκληρος μισθός σε ταξίδια, δώρα και φαγητό, συχνά σε μια προσπάθεια των ανθρώπων να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των ημερών. Σύμφωνα με την Δρ. Cuthbert, το πρόβλημα είναι έντονο σε οικογένειες με παιδιά.

Μοναξιά και θλίψη

Για κάποιους ανθρώπους, οι γιορτές εντείνουν το αίσθημα της μοναξιάς ή το πένθος, πολύ περισσότερο αν η απώλεια ήταν πρόσφατη. Η απουσία βιώνεται εντονότερα, η απόσταση από τους άλλους μεγαλώνει και το συναισθηματικό βάρος των ημερών γίνεται ασήκωτο.

Προσδοκίες εναντίον πραγματικότητας

«Συνήθως βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα», λέει η Δρ Cuthbert. «Οι περισσότεροι παίρνουν άδεια, ταξιδεύουν, συναντούν την οικογένειά τους, ανταλλάσσουν δώρα, γεγονότα που προσδοκούμε θετικά. Ωστόσο, αν εστιάσουμε καλύτερα, θα δούμε ότι η πραγματικότητα δεν είναι ίδια για όλους. Δεν έχουν όλοι άδεια, τα ταξίδια μπορεί να είναι αγχωτικά, μπορεί να μην έχουμε αγαπημένα μας πρόσωπα και η οικονομική πίεση των γιορτών να είναι μεγάλη. Αυτή η σύγκρουση ανάμεσα στο ιδανικό και στο πραγματικό είναι που δημιουργεί ένταση την περίοδο των γιορτών».

Σύμφωνα με την ίδια, είναι συχνό οι μεγάλες προσδοκίες να δημιουργούνται από το περιβάλλον και την τηλεόραση, τις ταινίες ή διαφημίσεις που προβάλλουν εικόνες τελειότητας μακριά από την πραγματικότητα των γιορτών. Η αντίθεση, εξηγεί, μας προκαλεί γνωστική ασυμφωνία, αφού βλέπουμε καταστάσεις που δεν ταιριάζουν με αυτό που ζούμε, καταλήγοντας απογοητευμένοι και ανικανοποίητοι.

Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΕΛΠΙΔΑΣ, Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΟΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ, ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ Ο ΕΝΑΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ, ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ.

Σύγκριση με τους άλλους

Οι μεγάλες προσδοκίες οδηγούν ενίοτε σε συγκρίσεις. Μετράμε τις στιγμές των άλλων, πόσες και πόσο καλύτερες είναι από τις δικές μας, μπαίνοντας σε επικίνδυνα μονοπάτια. «Οι γιορτές με έναν μόνο γονιό μπορούν να είναι όσο ικανοποιητικές και εκείνες με όλη την οικογένεια. Οι διακοπές με έναν ή πολλούς φίλους εξίσου σημαντικές, και ένα δώρο μπορεί για κάποιον να αξίζει όσο 30 δώρα. Οπότε, αφήστε τις συγκρίσεις», λέει η Δρ Cuthbert.

Tips για ψυχική φροντίδα τις ημέρες των γιορτών

Τις περισσότερες φορές, τα δύσκολα συναισθήματα των γιορτών είναι προσωρινά, αρκεί να υπάρχει στήριξη και αυτοφροντίδα.

• Προσπάθησε να διατηρήσεις ρουτίνες. Η μειωμένη σωματική δραστηριότητα, οι αλλαγές στο πρόγραμμα, στον ύπνο και στη διατροφή επηρεάζουν άμεσα τη διάθεση και την ενέργεια. Ακόμα κι αν όλα γύρω μοιάζουν γιορτινά και χαλαρά, το να κοιμάσαι καλά, να κινείσαι και να διατηρείς τις καθημερινές σου συνήθειες μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για την ψυχική σου ισορροπία.
• Πρόσεξε την «κοινωνική μπαταρία» σου. Οι πολλές συναναστροφές εξαντλούν. Αν νιώθεις κοινωνική κόπωση, βάλε όρια και άσε τις ενοχές. Είναι απολύτως OK να ακυρώσεις μια έξοδο, να πας νωρίς για ύπνο ή να μείνεις λίγο μόνος για να φορτίσεις τις μπαταρίες σου. Δώσε προτεραιότητα σε δραστηριότητες που σε χαλαρώνουν.
• Φρόντισε τι τρως και τι πίνεις. Τα γιορτινά τραπέζια και το αλκοόλ είναι μέσα στο παιχνίδι, όμως οι υπερβολές επηρεάζουν τόσο το σώμα όσο και τη διάθεση. Βρες τις ισορροπίες.
• Διαχειρίσου τις προσδοκίες σου. Κάτι θα πάει στραβά και είναι απολύτως φυσιολογικό. Αντί να προσπαθείς να ελέγξεις τα πάντα, δώσε χώρο στο απρόβλεπτο και στην πλάκα. Τα γέλια για μια γαλοπούλα που κάηκε –όταν περάσουν τα νεύρα– θα γίνουν πιο δυνατή ανάμνηση.
• Μην ξεχνάς τους άλλους. Επιστρέφουμε στο βασικό και ουσιώδες. Τα Χριστούγεννα είναι ανθρωπιά, γι’ αυτό σκέψου πρόσωπα που μπορεί να δυσκολεύονται περισσότερο αυτές τις μέρες, όπως ηλικιωμένοι, άνθρωποι που ζουν μόνοι, αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ή έχουν βιώσει πρόσφατη απώλεια. Ρώτησέ τους τι χρειάζονται και προσπάθησε να τους ανακουφίσεις έστω με μικρές πράξεις καλοσύνης από το συναισθηματικό ή οικονομικό βάρος. Και αν κάποιος δικός σου εκφράζει σκοτεινές σκέψεις ή φοβάσαι πως περνά από το μυαλό του η αυτοκτονία, διάβασε εδώ πώς μπορείς να τον βοηθήσεις.