ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΥΣ

Ο Νίκος Παπαδόπουλος, εκπαιδευτικός της γαλλικής γλώσσας, είναι ένας δάσκαλος με όραμα και με άποψη που προσπαθεί να εφαρμόσει στην πράξη. Μας μίλησε για το εκπαιδευτικό σύστημα, τους μικρούς μαθητές και την ανάγκη τους να είναι ευτυχισμένοι όσο το σχολείο τους προετοιμάζει για τη σημερινή κοινωνία.

Καθημερινά παρακολουθούμε στην τηλεόραση περιστατικά βίας και συμπεριφορές που πληγώνουν. Αναρωτιόμαστε τι λείπει από αυτούς τους ανθρώπους και φέρονται έτσι. Η απάντηση σε κάθε ερώτημα που απασχολεί τη σύγχρονη κοινωνία είναι η Παιδεία. Μήπως και ο δάσκαλος; 

Πώς όμως το σχολείο προστατεύει το αύριο; Πώς φτιάχνει κριτικά εγγράμματους μαθητές, με αναπτυγμένες τις δεξιότητες εκείνες που χρειάζεται ο πολίτης του 21ου αιώνα; Επιτελεί έναν τέτοιο ρόλο ή απέχει πολύ; 

Ο Νίκος Παπαδόπουλος, διδάσκων της γαλλικής γλώσσας, είναι ένας εμπνευσμένος δάσκαλος που θεωρεί καθήκον του εκπαιδευτικού να πάρει θέση στη σωστή πλευρά της ιστορίας και να την αλλάξει. Εργάζεται σε ένα πρωτοποριακό, σύγχρονο σχολείο στο Λάκωμα της Χαλκιδικής, αλλά τις απόψεις του θα τις εφάρμοζε σε οποιοδήποτε σχολείο, ιδιωτικό ή δημόσιο.

Ο δάσκαλος πρέπει να φέρνει την πραγματικότητα στην τάξη

Είναι ο άνθρωπος που στα διαλείμματα παίζει με τους μαθητές και έχει στήσει μαζί τους ένα μαθητικό ραδιόφωνο. Είναι ο δάσκαλος που ζητάει από τα παιδιά να τον βαθμολογήσουν. Ο εκπαιδευτικός που προσπαθεί μέσα από το μάθημα των γαλλικών να «περνάει» στους μαθητές και κάποια αξία. Το θεωρεί αυτό δικό του καθήκον. Διότι θεωρεί πως όλα όσα γίνονται στην κοινωνία «είναι δική μας ευθύνη». 

Ο Νίκος Παπαδόπουλος στο Big Bang School, στο Λάκωμα της Χαλκιδικής, όπου εργάζεται. Αλέξανδρος Αβραμίδης

– Αν υπήρχε ένα πράγμα που θα θέλατε να εξοστρακίσετε από την ελληνική εκπαίδευση ποιο θα ήταν αυτό;

Την τυπική εκπαιδευτική διαδικασία. Έχουμε ανάγκη από έμπνευση και όραμα. Το σχολείο οφείλει να είναι συνδεδεμένο με την κοινωνία και να προετοιμάζει τα παιδιά, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις καθημερινές προκλήσεις της αληθινής ζωής. Σε κάθε άλλη περίπτωση επιβεβαιώνουμε τον Καμύ και τα λόγια του πως το σχολείο μας προετοιμάζει για έναν κόσμο που δεν υπάρχει.

– Ακούγεται πολύ όμορφο στη θεωρία αυτό, αλλά πώς μπορούμε να περάσουμε στα παιδιά τα όσα «σκληρά» γίνονται στον κόσμο μας; Μπορούμε να μιλήσουμε για τις γυναικοκτονίες στα παιδιά;

Πιστεύω ότι τα παιδιά τα ξέρουν όλα και ότι απλά εμείς κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Τα παιδιά βρίζουν. Τα παιδιά ακούνε τραπ μουσική. Τα παιδιά ξέρουν τι γίνεται. Πέρυσι, με έπαιρνε στο skype μαθητής μου της 5ης δημοτικού στις 2 το βράδυ. Ήταν ξύπνιος και έβλεπε ταινίες. Ας μην κοροϊδευόμαστε. Μέχρι τώρα το σχολείο μοιάζει να προετοιμάζει τα παιδιά για έναν κόσμο που δεν υπάρχει. Πρέπει να αλλάξει αυτό, γιατί δεν δουλεύει. 

– Πώς θα αλλάξει στην πράξη; Πώς φέρνετε μέσα στην τάξη την αδικία μιας βίαιης επίθεσης;

Σήμερα έφερα στο μάθημα των γαλλικών της 5ης δημοτικού –πιστεύω ότι τα γαλλικά δεν είναι μόνο γραμματική και συντακτικό– ένα κείμενο από μια γαλλική εφημερίδα του 19ου αι, για την πλεκτάνη της υπόθεσης Ντρέιφους. Τους εξήγησα τι είχε συμβεί. Χώρισα τα παιδιά σε ομάδες. Η μία θα έπρεπε να σκεφτεί και να μιλήσει από την πλευρά της υπεράσπισης του δίκαιου. Η άλλη ομάδα εκπροσωπούσε το συμφέρον. 

Τα ρώτησα αν τα ίδια βρίσκονταν μπροστά σε μια αδικία, σε μια παρενόχληση, τι θα έκαναν. Πιστέψτε με, κανένα παιδί δεν ρώτησε τι θα πει «παρενόχληση». Κατάλαβαν ακριβώς τι έλεγα. Στη συνέχεια, είδαμε ένα βίντεο κατά του ρατσισμού της ActionAid με τις 3 επιλογές που έχουμε: 1) να υπερασπιστούμε αυτόν που αδικείται, 2) να υπερασπιστούμε την αδικία, επειδή αυτό υπαγορεύει το συμφέρον μας, 3) να μην ανακατευτούμε.

Ένα παιδί μου είπε: «Αν ανακατευόμουν, η μαμά μου θα με μάλωνε». Ποιος ήταν ο στόχος μου; Ποιος θα έπρεπε να είναι κατ’ εμέ ο στόχος του εκπαιδευτικού; Να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά. Και τον γονέα σε αυτό τον θέλουμε συμπαίκτη. 

– Είναι όμως ο γονιός συμπαίκτης; Ή σας δυσκολεύει με τις εμμονές του με την βαθμοθηρία;

Προσπαθώ να κατανοώ την αγωνία του γονέα και να του μιλώ όχι ως αυθεντία αλλά ως άνθρωπος που νοιάζεται για την καλύτερη προοπτική του παιδιού του. Είναι αλήθεια ότι οι γονείς αγωνιούν για το αν βγήκε η ύλη, αγωνιούν για τα πτυχία. Εγώ όμως αγωνιώ για κάτι άλλο: Είναι το παιδί ευτυχισμένο; 

Για να αγαπήσουν τα βιβλία τα παιδιά, πρέπει να τα αγαπάει ο δάσκαλος πρώτα. Αλέξανδρος Αβραμίδης

Ο στόχος του σχολείου και του εκπαιδευτικού

– Είναι τα παιδιά ευτυχισμένα στο ελληνικό σχολείο; Μπορούν να γίνουν ευτυχισμένα μέσα στο σχολικό πλαίσιο;

Φυσικά μπορούν. Δεν είναι όμως. Το σχολείο δεν βγάζει ευτυχισμένους μαθητές, επειδή δεν συνδέει τη μάθηση με τη ζωή και με όσα έχουν αξία. Χρειαζόμαστε μια περισσότερο βιωματική προσέγγιση της μάθησης. Είναι πολύ σημαντικό να συνδέουμε το μάθημα με τις ανάγκες των παιδιών. 

Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Μπαίνουν τα παιδιά στην τάξη και τα απασχολεί ότι έπαιζαν ποδόσφαιρο στο διάλειμμα και ότι ο Οδυσσέας έσπρωξε τον Γιώργο, ενώ η Μαρία γελούσε στην κερκίδα. Αυτό θα τα απασχολεί σε όλο το μάθημα. Δεν έχει κανένα νόημα να τα διδάξω το ρήμα «έχω» στα γαλλικά, όταν θα μουρμουρίζουν όλη την ώρα αυτό που τα απασχολεί. Τι θα κάνω; Θα το φέρω στο μάθημα. Θα κάνουμε διαλόγους με νέες λέξεις, π.χ. «η Μαρία γέλασε». Θα φτιάξουμε ένα ωραίο κόμικ με ζωγραφιές που αναπαριστούν τη ζωή τους στο διάλειμμα. Αυτό θα πει «προσαρμόζω το μάθημα στις ανάγκες του παιδιού». Έτσι θα ευχαριστηθεί το μάθημα. Θα εκτονωθεί και θα παράξει ύλη από την ανάγκη που έχει. 

Αυτό που λέω τώρα είναι ουσιαστικά η θεωρία του Φρενέ. Λυπάμαι πολύ που στην Ελλάδα περιοριζόμαστε στο να φορτώνουμε τα παιδιά με πληροφορίες. Αν εγώ δεν λάβω υπόψη μου την ανάγκη του παιδιού, εκείνο δεν θα μάθει. Κανένα παιδί δεν μαθαίνει από κάποιον δάσκαλο με τον οποίο δεν νιώθει χαρούμενο. Πότε θα νιώσει χαρούμενο; Όταν αυτό που μαθαίνει το ενδιαφέρει. 

– Πόσο εφικτό είναι αυτό σε ένα δημόσιο σχολείο; Υπάρχει χρόνος; Δεν είναι πολλά τα παιδιά;

Είμαι μαλωμένος με την έκφραση «δεν προλαβαίνω». Δεν με νοιάζει να προλάβω κάτι. Σε κάθε τάξη έχω 25 παιδιά. Τρέχουμε να βγάλουμε μια ύλη όπως όπως και στο τέλος τι μένει; Θυμόμαστε στα 30 μας δυο-τρεις φράσεις στα γαλλικά.

Η συμβουλή μου είναι ότι δεν χρειάζεται να τρέξω. Θα επιλέξω να μάθω στα παιδιά ένα ρήμα, μία φράση και κάθε μάθημα να συνοδεύεται από μία αξία, από κάτι που θέλω να περάσω στα παιδιά, ακόμη κι αν αυτό είναι χιουμοριστικό. Είναι σημαντικό να συνδυάσουν την πληροφορία με κάτι που αγαπούν. 

Αν ας πούμε πιάσουμε το ρήμα «είμαι» και στολίσουμε την τάξη με καρτέλες που λένε «είμαι ευγενικός», «είσαι καλός», «είναι γρήγορος», δεν θα αποτυπωθεί εύκολα στα παιδιά; Δεν χρειάζεται να μάθουμε στα παιδιά όλο το ρήμα, σε όλα τα πρόσωπα και όλους τους αριθμούς. Είναι 16 λέξεις στο σύνολο. 

Ζητάμε από 25 παιδιά ανεξαρτήτως ταχύτητας, βιωμάτων και προβλημάτων, να μάθουν 16 λέξεις. Δεν χρειάζεται αυτό. Δεν χρειάζεται να προλάβουμε. Δεν μπορώ να κάνω εκπαίδευση χωρίς να σέβομαι την ταχύτητα, τη ζωηράδα του άλλου. Με μοναδικό στόχο να βγάλω την ύλη. 

– Πώς θα σεβαστούμε τη διαφορετικότητα του μαθητή;

Δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να τσουβαλιάζουμε τους μαθητές μας και να μην επενδύουμε σε όσα τους κάνουν ξεχωριστούς. Σε μία τάξη υπάρχουν παιδιά με ιδιαιτερότητες, παιδιά με ΔΕΠΥ, με δυσλεξία, με χαρτί ψυχιατρικής διάγνωσης. Δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο μάθημα για όλους.

Φυσικά, την ίδια πληροφορία πρέπει να μάθουν όλα τα παιδιά, δεν ξεχωρίζουμε από τη γνώση τους μαθητές. Ξεχωρίζουμε όμως τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται η γνώση. Επιλέγουμε τη διαφοροποιημένη μάθηση. 

Δεν μπορώ δηλαδή να βάλω σε ένα παιδί με δυσλεξία το ίδιο γραπτό διαγώνισμα με τους υπόλοιπους. Γιατί θα πνιγεί. Δεν μπορείς να μάθεις σε ένα ψάρι να πετάει. Θα το αξιολογήσω διαφορετικά. Από τα προφορικά, για παράδειγμα. Θα προσπαθήσω να ενισχύσω τον προφορικό του λόγο, άλλες δυνατότητες που το κάνουν ξεχωριστό. 

Η ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΠΟ ΤΟ COMFORT ZONE ΜΑΣ.

– Ακούγεται ουτοπικό, αν και συμφωνώ ότι αυτό ακριβώς χρειάζεται. Το κατανοούν αυτό οι συνάδελφοί σας;

Δεν είναι ουτοπικό. Χρειάζεται μόνο ο δάσκαλος να δώσει σημασία και να μην αντιλαμβάνεται την εκπαιδευτική διαδικασία ως μια ρουτίνα. Πρόκειται για ευθύνη, για λειτούργημα. Το σημαντικό είναι να βρούμε μέσα μας τι εκπαιδευτικοί θέλουμε να είμαστε. Ή καλύτερα να αναρωτηθούμε: γιατί γίναμε εκπαιδευτικοί;

– Εσείς γιατί γίνατε δάσκαλος;

Έγινα δάσκαλος γιατί θέλω να αλλάξω τον κόσμο, να τον κάνω πιο δίκαιο. Από το δικό μου μετερίζι, από τη δική μου γωνία. Αν καταφέρω να διαμορφώσω τη νοοτροπία 10 παιδιών, για μένα θα είναι κέρδος. Έγινα εκπαιδευτικός για να αλλάξω όσα ενοχλούσαν εμένα ως μαθητή, να βγουν από τη δική μου τάξη παιδιά χαρούμενα, με αξίες.

Έγινα εκπαιδευτικός γιατί θεωρώ ότι κάτι δεν δουλεύει σωστά. Το αντιλαμβάνομαι ρομαντικά. Αν δεν τα καταφέρω, θα ψάξω μια άλλη δουλειά, ίσως πιο εύκολη. 

«Οραματίζομαι ένα σχολείο που να προετοιμάζει τους μαθητές για αυτήν εδώ την κοινωνία». Αλέξανδρος Αβραμίδης

Οι μαθητές του σήμερα, το bullying και η τηλεκπαίδευση

– Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα των μικρών μαθητών;

Δεν πιστεύουν στον εαυτό τους και κυρίως δεν τον αγαπούν. Νομίζω –βέβαια, είναι δική μου εικασία– ότι αυτό έχει να κάνει με την υπερποστατευτικότητα των γονέων. Βλέπω παιδιά που φοβούνται να μιλήσουν. Ντρέπονται να εκτεθούν. Φοβούνται μην κάνουν λάθος. Έτσι γίνονται ευάλωτα.

Και αυτό είναι ίσως η αρχή του σχολικού εκφοβισμού. Γιατί ένα παιδί παιδί που δεν είναι θωρακισμένο με κριτική σκέψη, με εμπιστοσύνη στον εαυτό του, με αγάπη για τον εαυτό του, τότε δεν μπορεί να αγαπήσει τον άλλο. Άρα μοιραία μπορεί και να επιτεθεί στον άλλο. Ή μπορεί να είναι ευάλωτο στο να δεχτεί επίθεση. 

– Αν ο σχολικός εκφοβισμός ξεκινάει από την οικογένεια, το σχολείο μήπως το επιτείνει; Μήπως και η βαθμοθηρία είναι ένας τρόπος;

Ίσως, αλλά σε μία κοινωνία η οποία μας αξιολογεί καθημερινά, είναι και λίγο υποκριτικό να πούμε ότι δεν βάζουμε βαθμούς. Όταν ένα παιδί γίνει ενήλικας και πιάσει δουλειά, θα τον αξιολογούν συνεχώς. Εφόσον θέλουμε το σχολείο να προετοιμάζει τα παιδιά για την κοινωνία, οι βαθμοί είναι απαραίτητοι. Η κοινωνία μας είναι ανταγωνιστική. Ωστόσο, τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού οφείλονται και στο ότι ο δάσκαλος δεν είναι δάσκαλος ευθύνης. 

– Ποιος θα ήταν ένας πιο ουσιαστικός ρόλος του δασκάλου απέναντι στο bullying;

Πρέπει να νιώσει το παιδί ότι ο δάσκαλος είναι δίπλα του. Ότι υπολογίζει τη γνώμη του, τη χρειάζεται. Τις προάλλες έδωσα στους μαθητές μου ένα φυλλάδιο για να αξιολογήσουν εκείνοι εμένα. Τους εξήγησα ότι για να γίνω κι εγώ καλύτερος, πρέπει να μου βάλουν κι εκείνοι βαθμό. 

Ο απλούστερος όμως τρόπος για να αποφύγουμε το bullying είναι ο δάσκαλος να ζει τον μαθητή και στο διάλειμμα, στο παιχνίδι του. Να βλέπει τις συμπεριφορές του, τις αντιδράσεις του, να παίζει μαζί του μπάλα, να βλέπει τι κάνει όταν χάνει. Θυμώνει και χτυπάει τους άλλους; Βρίζει; Πώς επεμβαίνεις εκεί; Πώς βάζεις όρια; Πώς θα μάθεις τον αληθινό χαρακτήρα ενός ανθρώπου; Μόνο μέσα στην τάξη;

– Πώς βοηθάτε ένα παιδί να αγαπήσει τον εαυτό του;

Αυτό δεν το έχω βρει ακόμη. Το ψάχνω. Είναι η μεγαλύτερη μου αγωνία. Είναι δύσκολο. Πώς θα έχουμε ευτυχισμένους μαθητές, αν δεν αγαπούν τον εαυτό τους; 

Ο ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΟ BULLYING EINAI O ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΝΑ ΖΕΙ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ. ΝΑ ΠΑΙΖΕΙ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ ΜΠΑΛΑ. 

– Βάζετε στα παιδιά διάβασμα;

Φυσικά και βάζω. Δεν λέω ότι πρέπει να ξεχάσουμε τους στόχους μας και τη μάθηση αυτή καθαυτή. Αυτό που λέω είναι ότι η εκπαίδευση ως διαδικασία δεν πρέπει να αφήνει έξω το αξιακό σύστημα. 

– Είναι πολύ φορτωμένο το πρόγραμμα των σημερινών μαθητών;

Ξένες γλώσσες, αθλήματα, πιάνο και άλλα πολλά είναι αυτά με τα οποία φορτώνουμε τα παιδιά μας εξαιτίας της αγωνίας μας να γίνουν οι καλύτεροι. Στις ηλικίες του δημοτικού όμως δεν χρειάζονται ούτε φροντιστήρια, ούτε τόσες εξωσχολικές δραστηριότητες.

Τα καθήκοντα του σχολείου είναι αρκετά για να μάθει ένα παιδί να δουλεύει. Ας δώσουμε στα παιδιά μας χώρο και χρόνο να παίξουν και να απολαύσουν την πιο τρυφερή ηλικία τους. 

–Σε ποια μαθήματα πρέπει ένας εκπαιδευτικός να δώσει βάση στο δημοτικό; Είναι η γυμναστική και οι ξένες γλώσσες εξίσου σημαντικά με τα Μαθηματικά και τη Γλώσσα;

Δεν θα ξεχώριζα κανένα μάθημα. Η γυμναστική δίκαια έχει αναγνωριστεί ως ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στην ελληνική εκπαίδευση. Οι ξένες γλώσσες δεν αντιμετωπίζονται ισάξια και σίγουρα όχι ως ένα μέσο που μπορεί να αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα και να καταπολεμήσει το ρατσισμό και την ξενοφοβία. Η πολυγλωσσία είναι ένα εργαλείο απαραίτητο στην Ελλάδα της μεταναστευτικής πολιτικής. 

Εμείς μαθαίνουμε γλώσσες για λόγους πτυχιολαγνείας. Δεν έχει καμία αξία αυτό. Εκείνο που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι να βρούμε τρόπους να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους από άλλη χώρα και άλλο πολιτισμό. 

Ξέρετε, αν βρισκόμασταν στη Μυτιλήνη αυτή τη στιγμή, η κουβέντα μας δεν θα ήταν καθόλου θεωρητική. Γιατί η οικονομία του νησιού βασίζεται στους πρόσφυγες. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι η εκπαίδευση πρέπει να είναι δυναμική, να σχετίζεται με τις ανάγκες της κοινωνίας και να αναδιαμορφώνεται συνεχώς βάσει αυτών. Η εκπαίδευση δεν πρέπει να είναι μια ευθεία γραμμή. 

– Η τηλεκπαίδευση ήταν μια γόνιμη διαδικασία; Τι έμαθαν οι μαθητές και οι δάσκαλοι από αυτή την εμπειρία;

Σε καμία περίπτωση η τηλεκπαίδευση δεν μπορεί και ούτε πρέπει να αντικαταστήσει τη δια ζώσης μάθηση. Όμως, ήταν μια καλή αφορμή να συνειδητοποιήσουμε όλοι οι εκπαιδευτικοί πως ανά πάσα στιγμή πρέπει να είμαστε έτοιμοι να φύγουμε από το comfort zone μας και να μεταφέρουμε την τάξη στην οθόνη του υπολογιστή ή ακόμη καλύτερα στη φύση. Δείτε το παράδειγμα στην Τενερίφη της Ισπανίας με συνάδελφο των αγγλικών που έστησε μια τάξη δίπλα στην παραλία. 

Το σχολείο δεν πρέπει να θεωρείται ένα στατικό κτίριο, αλλά μια ιδέα. Δυσκολίες και θλιβερά βιώματα, όπως η πανδημία, πρέπει να μετατρέπονται σε μεθοδολογία. Αυτό μας έμαθε η πανδημία. Και αυτό πρέπει να διδάξουμε στους μαθητές μας. Ότι στη ζωή υπάρχουν δυσκολίες που ανατρέπουν τα πράγματα. Κι ότι εμείς προσαρμοζόμαστε ανάλογα.

Τι θα έπρεπε να γίνει; Να αφήσουμε τα παιδιά να ισορροπούν μεταξύ υποχονδρίας και κατάθλιψης; Ξέρετε κάτι όμως; Αισθάνομαι ότι τα παιδιά βλέπουν τα λάθη που κάνουμε εμείς οι μεγάλοι. Και αυτό με βοηθάει πολύ να ελπίζω.