ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΑΝΤΑΛ» ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΕΝΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ

Μέχρι ποιου σημείου μπορεί να σε ταράξει ένα αριστούργημα της τέχνης; Μέχρι λιποθυμίας και ακόμα παραπέρα, σύμφωνα με τη συμπτωματολογία ενός συνδρόμου που πήρε το όνομα του Γάλλου λογοτέχνη Σταντάλ.

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στην Φλωρεντία και θαυμάζετε μερικά από τα σπουδαιότερα έργα τέχνης. Αριστουργήματα της Αναγέννησης, αγάλματα και πίνακες ανυπέρβλητης ομορφιάς και αξίας, που κόβουν την ανάσα. Κυριολεκτικά! Ξαφνικά οι χτύποι της καρδιάς αυξάνονται και σας πιάνει μια ζάλη, μια ταραχή, αρχίζετε να ιδρώνετε, χάνετε την αίσθηση του προσανατολισμού και ίσως έχετε ακόμα και παραισθήσεις. Μην ανησυχείτε, η κατάστασή σας έχει όνομα: σύνδρομο Σταντάλ (Stendhal Syndrome).

Πρόκειται για μια ψυχοσωματική διαταραχή που προκαλεί συμπτώματα άγχους και σύγχυσης όταν κάποιος κοιτάζει ένα έργο τέχνης με το οποίο έχει μια βαθιά συναισθηματική σύνδεση.

Γνωστό και ως «σύνδρομο της Φλωρεντίας» ή «υπερκουλτουραιμία», το σύνδρομο Σταντάλ πήρε το όνομα του από την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση, το 1817, όταν ο Γάλλος συγγραφέας Σταντάλ (όπως ήταν το λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Μαρί-Ανρί Μπεϊγέ) αισθάνθηκε έντονη συναισθηματική φόρτιση στη Βασιλική της Σάντα Κρότσε, στην Φλωρεντία, βλέποντας τα φρέσκο του Τζόττο, Ιταλού ζωγράφου και αρχιτέκτονα του Μεσαίωνα, και πρόδρομου της Αναγέννησης.

Περιτριγυρισμένος από την ασύλληπτη ομορφιά και πλούσια ιστορία, ο Σταντάλ αισθάνθηκε την καρδιά του να χτυπά γρήγορα και να κόβονται τα πόδια του.   Όπως έγραψε ο ίδιος: «Βρισκόμουν σε μία κατάσταση έκστασης, από την ιδέα ότι βρίσκομαι στη Φλωρεντία, κοντά στους σπουδαίους ανθρώπους των οποίων τους τάφους επισκέφθηκα. Απορροφημένος από την σκέψη της μεγαλειώδους ομορφιάς... Έφτασα σε ένα σημείο όπου κάποιος βιώνει ουράνιες αισθήσεις... Τα πάντα μιλούσαν τόσο ζωντανά στην ψυχή μου. Αχ, μακάρι να μπορούσα να το ξεχάσω, είχα ένα τρέμουλο στην καρδιά, αυτό που στο Βερολίνο αποκαλούν νευρικότητα. Η ζωή στραγγίχτηκε από μέσα μου. Περπάτησα με τον φόβο ότι θα πέσω».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Πάνω από έναν αιώνα μετά το περιστατικό του Σταντάλ, οι επισκέπτες στη Φλωρεντία συνέχιζαν να πάσχουν από παρόμοια συμπτώματα. Το 1979, η Δρ. Graziella Magherini, που εργαζόταν ως προϊσταμένη της Ψυχιατρικής κλινικής στο Νοσοκομείο Santa Maria Nuova στη Φλωρεντία, παρακολούθησε πάνω από 100 τουρίστες που νοσηλεύτηκαν αφού επισκέφθηκαν εμβληματικά έργα τέχνης και επινόησε τον όρο σύνδρομο Σταντάλ. Έγραψε μάλιστα και ένα βιβλίο με τις παρατηρήσεις της γύρω από το σύνδρομο, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι τα θύματα, συνήθως ευαίσθητα και συναισθηματικά, δέχονται υπερβολική δόση τέχνης προσπαθώντας να χωρέσουν όση περισσότερη μπορούν στις λίγες μέρες της επίσκεψης τους σε μία πολη. Πρόκειται για ευεπηρέαστα άτομα, μεταξύ 26-40 ετών, ελεύθερα, που αγχώνονται εύκολα με τα ταξίδια.

Τα συμπτώματα του συνδρόμου Σταντάλ

Τα συμπτώματα του συνδρόμου Σταντάλ ποικίλουν, από ήπια και παροδικά, όπως νευρικότητα, ναυτία και αποπροσανατολισμός, μέχρι –σε πιο ακραίες περιπτώσεις– παράνοια, παραισθήσεις και αίσθημα ότι χάνεις την επαφή με την πραγματικότητα.

Το σύνδρομο δεν αναγνωρίζεται επισήμως ως κλινική ή ψυχολογική διαταραχή, αλλά περισσότερο ως μία ψυχοσωματική ασθένεια, κατά την οποία το μυαλό «προκαλεί» σωματικά συμπτώματα.  Άλλοι πιστεύουν ότι πρόκειται για μια μορφή έντονου άγχους, μία κρίση πανικού που προκαλείται απο αισθητηριακή υπερφόρτωση. Οι ψυχίατροι έχουν καταγράψει πάντως το σύνδρομο σε επιστημονικά περιοδικά και συνιστούν στους τουρίστες να ξεκουράζονται και να βρίσκονται σε ηρεμία πριν επισκεφθούν σημεία με συγκλονιστικά έργα τέχνης.

Το σύνδρομο Σταντάλ σχετίζεται περισσότερο με τις επισκέψεις στη Φλωρεντία, εξαιτίας του πλούτου της Αναγεννησιακής τέχνης και αρχιτεκτονικής. Παρ’ όλα αυτά, παρόμοια περιστατικά έχουν καταγραφεί και σε άλλες περιοχές με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά, όπως η Αθήνα, το Παρίσι (όπου παρατηρείται και το σύνδρομο του Παρισιού, κατά το οποίο οι τουρίστες που επισκέπτονται πρώτη φορά την πόλη βιώνουν αισθήματα άγχους, ζαλάδας και ταχυκαρδίας, όταν συνειδητοποιούν ότι οι προσδοκίες που είχαν για την ιδανική πόλη απέχουν πολύ από την πραγματικότητα), η Ρώμη, το Τόκιο.

Από την επίσκεψη του στον Παρθενώνα, μάλιστα, ο διάσημος σκηνοθέτης και σεναριογράφος ταινιών τρόμου Ντάριο Αρτζέντο απέκτησε την δική του έντονη εμπειρία του Συνδρόμου Σταντάλ, όταν τον επισκέφθηκε ως παιδί με τους γονείς του. Ανεβαίνοντας τα σκαλιά κυριεύτηκε από μία εκστατική κατάσταση, με αποτέλεσμα να χάσει τους γονείς του για ώρες. Το συναίσθημα ήταν τόσο δυνατό, που δεν το ξέχασε ποτέ και πέφτοντας μετά από χρόνια πάνω στο βιβλίο της Graziella Magherini για το σύνδρομο έκανε την σύνδεση. Η εμπειρία του έγινε η βάση για την ταινία του «La Sindrome di Stendhal», του 1996, σχετικά με έναν κατά συρροή δολοφόνο ο οποίος απαγάγει από μουσείο μια γυναίκα που βιώνει το σύνδρομο Σταντάλ – με πρωταγωνίστρια την κόρη του, Άζια Αρτζέντο.