ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Πώς διαμορφώνεται ο κόσμος σήμερα, μετά τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία; Πώς φτάσαμε σε αυτή την ωμή καταπάτηση του διεθνούς δικαίου και την ανθρωπιστική κρίση μέσα στην Ευρώπη του 21ου αιώνα; Και πόσο απτός είναι ο κίνδυνος της χρήσης πυρηνικών όπλων;
«Ο κόσμος, παραμονές της έλευσης του 2022, φαίνεται να είναι ένα ιδιαίτερα απρόβλεπτο και ανησυχητικό μέρος», έγραφαν οι Financial Times στις προβλέψεις τους για τη χρονιά. Ήταν περισσότερο μια δυσοίωνη διαπίστωση, παρά πρόβλεψη. Γιατί είναι γεγονός ότι ο κόσμος αλλάζει ραγδαία εδώ και καιρό, αντιμέτωπος με πολλαπλές κρίσεις, αβεβαιότητες, διαιρέσεις και αντιφάσεις. Η έγκριτη εφημερίδα, όμως, για πρώτη φορά, πρόσθετε στις κρίσεις το ενδεχόμενο άλλων δύο: τις εισβολές της Ρωσίας και της Κίνας σε γειτονικές τους χώρες. Στην ανάλυσή της άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο η Μόσχα να κλιμακώσει περαιτέρω την κατάσταση εντείνοντας τις συγκρούσεις στην αποσχισθείσα περιοχή του Ντονμπάς, προκαλώντας προβλήματα σε άλλα μέρη της Ουκρανίας ή πραγματοποιώντας στοχευμένες επιδρομές. «Η ικανότητα κλιμάκωσης είναι το ισχυρότερο πλεονέκτημα του Κρεμλίνου», κατέληγαν οι Financial Times.
Ο Πούτιν δεν τους διέψευσε. Στις 24 Φεβρουαρίου εισέβαλε στην Ουκρανία. Δεν ήταν μια περιορισμένη επιχείρηση, αλλά ένας γενικευμένος πόλεμος. Ένας πόλεμος που λειτούργησε ως καταλύτης για την επιτάχυνση εξελίξεων που κάθε άλλο από προβλέψιμες ήταν. Πώς λοιπόν διαμορφώνεται ο κόσμος σήμερα, μετά τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία; Και πώς φτάσαμε σε αυτή την ωμή καταπάτηση του διεθνούς δικαίου και την ανθρωπιστική κρίση μέσα στην Ευρώπη του 21ου αιώνα;
Η εισβολή στην Ουκρανία
Όπως επισημαίνει ο Δημήτρης Χαραλάμπης, oμ. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, «ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν άλλαξε ξαφνικά. Από τότε που ανέλαβε την εξουσία ήθελε να ακυρώσει και να αντιστρέψει την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, “την τραγωδία του 1991, αυτή την τρομερή καταστροφή της Ιστορίας, αυτή την αφύσικη παρεκτροπή”, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει δημόσια. Ο άνθρωπος της KGB δεν άλλαξε. Απλώς περίμενε. Περίμενε αναδιοργανώνοντας τον ρωσικό στρατό και τη βιομηχανική υποδομή της ρωσικής πολεμικής μηχανής, εκμεταλλευόμενος τις αυταπάτες και την αλαζονική εθελοτυφλία της απόλυτης εκδοχής της αγοράς, που αποτέλεσε τα τελευταία σαράντα χρόνια την κυρίαρχη ιδεολογία της Δύσης. Περίμενε την ιστορική ευκαιρία για να ανατρέψει τα δεδομένα του μεταψυχροπολεμικού κόσμου και ν’ αλλάξει ακόμη και αυτή την ισορροπία δυνάμεων που είχε διαμορφωθεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη».
Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που έκαναν τον Ρώσο Πρόεδρο να πιστέψει ότι ήρθε η ιστορική στιγμή για να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιό του; Η στιγμή που θα σηματοδοτούσε τη βίαιη αναθεώρηση της διεθνούς τάξης, των διεθνών θεσμών και της γεωστρατηγικής αναδιάρθρωσης του κόσμου. «Ο Βλαντιμίρ Πούτιν θεώρησε ότι η όποια αντίδραση στην επίθεση και κατάληψη της Ουκρανίας θα ήταν υποτονικές κυρώσεις περιορισμένης δυναμικής –όπως στην περίπτωση της Κριμαίας– και τελικά περιορισμένης σημασίας».
Η Δύση τού είχε δώσει αυτή την εντύπωση με τη στάση της απέναντι στις ρωσικές προκλήσεις. Όπως επισημαίνει ο κ. Χαραλάμπης, δεν υπήρξε πραγματική αντίδραση της Δύσης – και ειδικότερα της Ευρώπης, με πρωταγωνιστή τη Γερμανία μετά:
- τη σφαγή στο Γκρόζνυ της Τσετσενίας,
- την εισβολή στη Γεωργία,
- τα 11 χρόνια πόλεμο στη Συρία –με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην ημερησία διάταξη– και τη μετατροπή της Συρίας του Άσσαντ σε ρωσικό προτεκτοράτο,
- την προσάρτηση της Κριμαίας και τον επί 8 χρόνια πόλεμο στο Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανίας,
- τη συνεχή εσωτερική καταπίεση και λογοκρισία, και τις δολοφονίες δημοσιογράφων και αντιφρονούντων στη Ρωσία.
«Επιπλέον, ο τρόπος της πρόσφατης αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν, έμοιαζε να σηματοδοτεί τον “αναχωρητισμό” της Ουάσιγκτον από τη διεθνή σκηνή. Εξάλλου, οι Η.Π.Α. είχαν χάσει την ιστορικά μοναδική παγκόσμια πρωτοκαθεδρία που απολάμβαναν την πρώτη και τη δεύτερη μετα-σοβιετική δεκαετία» , υπογραμμίζει ο κ. Χαραλάμπης. Στο πλαίσιο αυτό, «στους στόχους του Ρώσου προέδρου δεν θα ήταν μόνο η μετατροπή των τέως Σοβιετικών Δημοκρατιών σε κράτη-δορυφόρους της Ρωσίας, κατά το πρότυπο της Λευκορωσίας, αλλά η αρχή του εκβιασμού και της σταδιακής “φινλανδοποίησης” της Ευρώπης».
ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΛΛΑΖΟΥΝ. ΝΕΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΝΑΤΕΛΛΟΥΝ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΡΟΛΟ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΚΑΚΙΕΡΑ, ΝΕΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ, ΝΕΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ.
Τι σημαίνει «φινλανδοποίηση»;
Ο όρος “φινλανδοποίηση” και η πρακτική εφαρμογή του είναι στον πυρήνα της ουκρανικής κρίσης. Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο κόσμος χωρίστηκε ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά σε αντίπαλα στρατόπεδα, με επικεφαλής από τη μια πλευρά τις Ηνωμένες Πολιτείες και από την άλλη τη Σοβιετική Ένωση, η Φινλανδία απέκτησε ένα μοναδικό καθεστώς. Διατήρησε την κυριαρχία της υπό όρους: θα παρέμενε ουδέτερη στον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων, χωρίς να ενταχθεί ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Στην πράξη, η Σοβιετική Ένωση ασκούσε σημαντική επιρροή στην πολιτική της χώρας.
Πώς συνδέεται η “φινλανδοποίηση” με την ουκρανική κρίση; Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έθεσε το ζήτημα να μην ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ η Ουκρανία, όπως και η Φινλανδία παλαιότερα, καθώς θεωρεί ότι οι ενισχυόμενοι δεσμοί της Ουκρανίας με τη Βορειοατλαντική Συμμαχία ενδέχεται να καταστήσουν τη χώρα περιοχή από την οποία θα μπορούσαν να εκτοξευθούν πύραυλοι εναντίον της Ρωσίας. Έχει προηγηθεί η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς με την ένταξη χωρών δορυφόρων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Τα όρια του ΝΑΤΟ
Το 1999, 10 χρόνια μετά την πτώση του τείχους που σηματοδότησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και 50 από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, η συζήτηση για τη διεύρυνσή του προς ανατολάς –αλλά ακόμη και για τη σημασία της ίδιας της ύπαρξης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας– ήταν έντονη. «Παρά τη διακήρυξη των “ανοικτών θυρών” πολλοί σύμμαχοι δεν επιθυμούν περαιτέρω διεύρυνση στο άμεσο μέλλον», σημείωνε ο Ρόμπερτ Χάντερ, Πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στο ΝΑΤΟ από το 1993 έως το 1998, στο αφιέρωμα του Foreign Affairs για τα 50 χρόνια της Συμμαχίας.
Ο Μάικλ Μπράουν, Διευθυντής του Ερευνητικού Προγράμματος για τις Σπουδές Εθνικής Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Georgetown την εποχή εκείνη, προσέγγιζε το ζήτημα υπό άλλη σκοπιά, ιδιαίτερα κρίσιμη. «Η διεύρυνση μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα της Συμμαχίας με τη Ρωσία και αυτά τα προβλήματα θα μπορούσαν να “αντηχούν” στα χρόνια που θα έρθουν». Σχεδόν προφητικά, προειδοποιούσε ότι «το χειρότερο σενάριο είναι πικραμένοι εθνικιστές ή οπορτουνιστές να έρθουν στην εξουσία και να υιοθετήσουν πιο επιθετικές πολιτικές εναντίον της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια νέα αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης».
Η παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα
Η άποψη αυτή εκφράζεται σε μια εποχή που ακόμη ο κόσμος είναι ουσιαστικά μονοπολικός. Η παγκόσμια κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει αδιαμφισβήτητη στον ρόλο της μοναδικής υπερδύναμης μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, αλλά έχει καταστεί εμφανές ότι αυτή η υπεροχή δεν θα κρατήσει. «Καθώς η ισχύς διαχέεται σε ολόκληρο τον κόσμο, η θέση της Αμερικής σε σχέση με τους άλλους αναπόφευκτα θα διαβρωθεί», όπως το έθετε ο Ρίτσαρντ Χάας, Αμερικανός διπλωμάτης.
Ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, πολιτικός επιστήμονας γνωστός για το έργο του Η σύγκρουση των πολιτισμών, χαρακτήριζε τον κόσμο στα τέλη της δεκαετίας του ’90 ως παράξενο υβρίδιο. Στη δική του οπτική, που αντικατόπτριζε την πραγματικότητα της εποχής, ήταν ένας κόσμος μονο-πολυπολικός, με τη διαμόρφωση ενός συστήματος όπου συνυπάρχουν μια υπερδύναμη και πολλές μεγάλες δυνάμεις. Όμως οι συνθήκες αλλάζουν. Νέες δυνάμεις ανατέλλουν και αναζητούν ρόλο στην παγκόσμια σκακιέρα, νέες ισορροπίες, νέοι παλιοί κίνδυνοι. Παιχνίδια εξουσίας. Ο κόσμος μοιάζει να γυρίζει προς τα πίσω κι «ο χρόνος [να κυλάει] έξω απ’ τους αρμούς».
Σήμερα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, «μεταβάλλει την εικόνα της ήπιας συνύπαρξης Ανατολής και Δύσης, των δύο πολιτικών στρατοπέδων Ανατολής-Δύσης», όπως επισημαίνει ο Δημήτρης Καραϊτίδης, πρέσβης επί τιμή. «Δημιουργείται ένα κλίμα αντιπαλότητας και εχθρότητας μεταξύ της Δύσης, όπως την εκφράζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, και του ρωσικού στρατοπέδου. Δηλαδή, επανερχόμαστε σε ένα καθεστώς ψυχρού πολέμου που είχε επικρατήσει μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».
ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ, Η ΡΩΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΟΣ ΑΞΟΝΑ ΚΙΝΑΣ-ΡΩΣΙΑΣ.
Το τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής και ο ρόλος της Κίνας
Σημειώνοντας ότι «η φρικιαστική ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου […] σηματοδοτεί οριστικά το τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής», ο Φράνσις Φουκουγιάμα έσπευσε να διακηρύξει το τέλος του «τέλους της ιστορίας» το οποίο είχε διαγνώσει με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Ήθελε τότε «ν’ αποκτήσει τη δόξα του θεωρητικού πατέρα της ερμηνείας του τέλους μιας εποχής και της αυγής μιας νέας», επισημαίνει ο Δημήτρης Χαραλάμπης στο βιβλίο του Δημοκρατία και Παγκοσμιοποίηση. Προφανώς δεν ήταν το τέλος της ιστορίας και, σήμερα, η Ρωσία του Πούτιν έδειξε με βίαιο και απάνθρωπο τρόπο την παρουσία της ως σημαντικού παίκτη στο διεθνές σκηνικό.
Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η έννοια του ψυχρού πολέμου είχε επανέλθει στο προσκήνιο πριν την εισβολή στην Ουκρανία, όχι όμως με τους ίδιους πρωταγωνιστές. Ο νέος ψυχρός πόλεμος ενός διαιρεμένου κόσμου έχει πρωταγωνιστές τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα.
Όπως υπογραμμίζει ο Δημήτρης Χαραλάμπης «η αντιπαράθεση θα παιχτεί μεταξύ της Δύσης και της Κίνας. Μακριά από τον δυτικό κόσμο, που όμως αποτελεί πλέον σε μεγάλο βαθμό τον φυσικό χώρο της ρωσικής κοινωνίας, η Ρωσία του Πούτιν θα μπορέσει να υπάρξει μόνο στο πλαίσιο ενός άξονα Κίνας-Ρωσίας. Σε αυτόν τον άξονα, η ασυμμετρία οικονομικής, τεχνολογικής αλλά και πολιτικής δύναμης είναι δεδομένη και ο καθοριστικός πόλος είναι η Κίνα».
ΟΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΘΕΤΕΙ Ο ΠΟΥΤΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΑΥΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ ΤΑΥΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΑΠΙΘΑΝΗ ΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΛΥΣΗΣ.
Παιχνίδια κυριαρχίας
Πέρα από τη διαφοροποίηση των βασικών πόλων στο νέο ψυχροπολεμικό σχήμα, υπάρχει και μια επιπλέον διαφορά από το παρελθόν. «Η Ρωσία του Πούτιν είναι μια κλεπτοκρατική δικτατορία, η οποία στηρίζεται σε καταπίεση, τρομοκρατία και διαφθορά», τονίζει ο κ. Χαραλάμπης. «Δεν έχει την ιδεολογική δύναμη και πλανητική επιρροή που είχε ο κομμουνισμός, ο οποίος γι’ αυτόν τον λόγο άντεξε 70 χρόνια. Το καθεστώς του επιθετικού εθνικισμού και του αυταρχικού κλεπτοκρατικού καπιταλισμού του Πούτιν δεν έχει τέτοια προοπτική. Η διάδοχος κατάσταση είναι ανοικτή. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει κατά πόσον η καταπίεση και η εθνικιστική εκλογίκευση της δικτατορίας του Ρώσου Προέδρου θα μπορέσουν να υπάρξουν και μετά από αυτόν.
»Ακριβώς λόγω του πεπερασμένου της δικτατορίας του Πούτιν, το παιχνίδι μακροπρόθεσμα είναι στα χέρια της Κίνας. Χωρίς και αυτή να έχει πια την ιδεολογική βάση ενός διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, όπως στη μαοϊκή περίοδο, έχει μια σαφώς πολύ πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική παγκόσμιας ισχύος.
»Οι καταστροφικές επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία στην παγκόσμια οικονομία, που ασφαλώς με τίποτα αυτή τη στιγμή δεν ανταποκρίνονται στο συμφέρον της Κίνας, όπως και η απειλή της απομυθοποίησης του Πεκίνου στο διεθνές σύστημα, μπορεί να οδηγήσουν τον Πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ στην ανάληψη του ρόλου του συνετού και υπεύθυνου τρίτου, που θα επέμβει με την επιρροή του για να διασώσει την παγκόσμια ειρήνη και μέσω αυτής της πρωτοβουλίας να αποκαταστήσει το διεθνές κύρος της Κίνας στο πλανητικό παιχνίδι κυριαρχίας. Η Κίνα δεν επείγεται, έχει χρόνο για την πραγμάτωση των στρατηγικών της στόχων. Από την άλλη, οι εξευτελιστικοί όροι που θέτει ο Βλαντιμίρ Πούτιν για την κατάπαυση του πυρός, όροι που ταυτίζονται πλήρως με την ολοκληρωτική νίκη της Ρωσίας επί της Ουκρανίας, καθιστούν την προοπτική λύσης μάλλον απίθανη και το ουκρανικό πρόβλημα αδιέξοδο.
»Το πιθανότερο είναι ότι ο ρωσικός στρατός θα καταλάβει τελικά ολόκληρη την Ουκρανία, ίσως και τη Μολδαβία, και θα εγκαταστήσει μια κυβέρνηση ανδρεικέλων, ή θα καταλάβει τα παράλια της χώρας και θα τα προσαρτήσει μαζί με την περιοχή του Ντονμπάς στη Ρωσία, κατά τα πρότυπα της Κριμαίας, και θα εγκαταστήσει στην υπόλοιπη χώρα ένα καθεστώς “μαριονέτα”», σημειώνει ο κ. Χαραλάμπης.
Η απειλή κατάλυσης της Δημοκρατίας
H εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αντανακλά και στην παγκόσμια υποχώρηση της Δημοκρατίας. «Είναι το πρώτο βήμα για τη γεωστρατηγική αναδιάρθρωση του κόσμου και μακροπρόθεσμα για την κατάλυση της Δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα», επισημαίνει ο Δημήτρης Χαραλάμπης. «Οι δυνάμεις της θεμελιακής άρνησης της ελευθερίας, της Δημοκρατίας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του Κράτους Δικαίου αρνούνται να καταδικάσουν την εισβολή. Μάλιστα, η δικτατορία της επιτήρησης του μονοκομματικού ολοκληρωτισμού του Κινέζου Σι Τζινπίνγκ, ο ολοκληρωτικός φανατικός ισλαμισμός του Ιράν και του Πακιστάν, ο έξαλλος εθνικισμός του Μόντι στην Ινδία αναγνωρίζουν την εισβολή ως την έμπρακτη ακύρωση του Διεθνούς Δικαίου, της ακεραιότητας των συνόρων και την προσπάθεια κατάλυσης της Δύσης. Ο “δικός” μας “επιτήδειος ουδέτερος”, ο Ταγίπ Ερντογάν, περιμένει τις εξελίξεις, αν και η επιτυχία του Πούτιν θα ήταν το καλύτερο που θα μπορούσε να συμβεί για το αναθεωρητικό νεο-οθωμανικό όραμα της ιστορικής παλινδρόμησης», καταλήγει ο Δημήτρης Χαραλάμπης.
ΧΩΡΕΣ ΜΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΠΗΡΑΝ ΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΑΠΟΦΑΣΗ ΕΠΑΝΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ.
Η συσπείρωση της Δύσης
Πάντως αυτό που κατάφερε –ασφαλώς παρά τη θέλησή του– ο Ρώσος Πρόεδρος ήταν να συσπειρώσει τη Δύση. Ο Guardian, στις εκτιμήσεις του για το 2022, υπογράμμιζε ότι «η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει εάν θέλει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ως παγκόσμιος παράγοντας ή θα παραδώσει τη διεθνή επιρροή της στην Κίνα, τις ΗΠΑ και κακοήθη καθεστώτα όπως αυτό της Ρωσίας του Βλαντιμίρ Πούτιν».
Η απρόκλητη εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και η σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών «ένωσαν την Ευρώπη και τη διατλαντική σφαίρα, όσο τίποτε άλλο από την πτώση του τείχους του Βερολίνου, καθώς ακόμη και οι πρώην σύμμαχοι [του Βλαντιμίρ Πούτιν] τον εγκατέλειψαν το Σαββατοκύριακο [λίγες μόλις ημέρες μετά την εισβολή, στις 27 Φεβρουαρίου]», έγραψε το Politico.
Η Ευρώπη άφησε τις επιφυλάξεις της, συμφώνησε σε σκληρές οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, χώρες με παραδοσιακή ουδετερότητα πήραν ξεκάθαρη θέση απέναντι στη Μόσχα και η Γερμανία προχώρησε στην ιστορικής σημασίας απόφαση επανεξοπλισμού της. Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε εξοπλιστικό πρόγραμμα για τη χώρα του ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ.
«Η κρίση της Ουκρανίας δίνει στην Ευρώπη για πρώτη φορά τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει την ανάγκη μεγαλύτερης αυτοτέλειας, με λιγότερη εξάρτηση και στον ενεργειακό τομέα από άλλες χώρες και αυτό, αν εξελιχθεί, μπορεί να είναι κάτι το επωφελές για την Ευρώπη», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Καραϊτίδης.
«Παράλληλα, κατά τρόπο μη αναμενόμενο μέχρι πρότινος, ζωογονεί το ΝΑΤΟ και συνασπίζει τις χώρες-μέλη σε μία γραμμή ανεπιφύλακτης υποστήριξης των θέσεών του σε ό,τι αφορά την κρίση. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν είχε χαρακτηρίσει το ΝΑΤΟ ως “εγκεφαλικά νεκρό”, και τώρα έχουμε μία ενθουσιώδη στοίχιση των χωρών-μελών στις γραμμές της συμμαχίας, με δηλώσεις εγκωμιαστικές για την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα του, κάτι που δεν θα περίμενε κανείς πριν από μερικούς μήνες, αν δεν συνέβαιναν τα πρόσφατα γεγονότα.
»Επιπλέον, η κρίση παρέχει στις Ηνωμένες Πολιτείες την ευκαιρία να εμφανίζονται με θριαμβευτικό τρόπο ως ηγέτης του “ελεύθερου κόσμου”, για να χρησιμοποιήσω τη συνήθως χρησιμοποιούμενη έκφραση. Εμφανίζεται η Αμερική να έχει επιτύχει μία περίλαμπρη νίκη στον τομέα των στρατηγικών επιδιώξεών της έναντι της Ρωσίας. Κι αυτό παρότι δεν μπόρεσε να αποτρέψει την επίθεση της Ρωσίας και την εισβολή της στην Ουκρανία και παρότι, παρά τις εξαγγελίες της, δεν πέτυχε να παράσχει αποτελεσματική προστασία στην Ουκρανία, πέρα από την ηθική υποστήριξη και τα μέτρα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας».
»Ποια είναι αυτή η νίκη; Πρώτον, η Αμερική, που είναι αναμφισβήτητο ότι αποτελεί την ηγετική δύναμη του ΝΑΤΟ η οποία επηρεάζει και τις επιλογές της Συμμαχίας και τις στοχεύσεις της και τις πρακτικές της, πέτυχε διά της επιμονής του Ουκρανού ηγέτη στην ένταξη του στο ΝΑΤΟ να εκθέσει διεθνώς τη Ρωσία ως τη στυγερή εκείνη και αδίστακτη δύναμη, που χρησιμοποιεί με τρόπο ιταμό τη βία για να εισβάλλει σε γειτονική της χώρα, προστατεύοντας τα, κατά την κρίση της, συμφέροντά της. Δεύτερον, πέτυχε να δώσει νέα πνοή και νέο δυναμισμό στο ΝΑΤΟ, όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, και τρίτον να δημιουργήσει σε όλο τον Δυτικό κόσμο ένα κλίμα σφοδρής και δριμύτατης αντι-ρωσικής στάσης. Επιπλέον, λόγω των κυρώσεων και λόγω των αντιμέτρων που ασφαλώς η Ρωσία θα λάβει, κατάφερε να δημιουργήσει και προϋποθέσεις να υπάρξουν οικονομικές συνέπειες που θα αφορούν κυρίως την Ευρώπη και όχι την Αμερική.
»Η Ρωσία φαίνεται ότι βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο. Θεωρώ ότι ήταν σφάλμα του Πούτιν η απόφαση εισβολής. Ώθησε την κατάσταση στα άκρα, προκάλεσε ένα κύμα αντίδρασης εναντίον του στο όνομα αρχών και αξιών. Προκάλεσε έναν διεθνή φανατισμό κατά του προσώπου του, του καθεστώτος του και δυστυχώς και κατά της Ρωσίας ως χώρας, και αυτό δεν είναι καλό γιατί αυτού του τύπου ο φανατισμός οδηγεί σε ακραίες κινήσεις και συχνά απαιτεί πολύ χρόνο για να κοπάσει.
»Έχουμε λοιπόν αλλαγές σημαντικές. Έχει σημασία το πού θα κινηθεί η Ρωσία από τώρα και στο εξής, το πώς θα διαμορφωθούν οι οικονομικές εξελίξεις και τι θα κάνει η Ευρώπη, η οποία συνειδητοποίησε ότι πρέπει να εγκαταλείψει τη μορφή της άνετης αδράνειας που είχε μέχρι τώρα σε ό,τι αφορά τις διεθνείς εξελίξεις, ώστε να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της και να εξελιχθεί σε δύναμη διαμόρφωσης των γεγονότων», τονίζει ο κ. Καραϊτίδης.
Ένα πυρηνικό φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη
Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί μια επιπλέον ανησυχία: αυτή των πυρηνικών, και μάλιστα διττά. Η πρώην Σοβιετική δημοκρατία μπορεί να παρέδωσε τον πυρηνικό της εξοπλισμό, διαθέτει ωστόσο πυρηνικούς αντιδραστήρες. Ήδη οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν το Τσέρνομπιλ, γνωστό για το τεράστιο πυρηνικό δυστύχημα και τη διαρροή που σημειώθηκε στις 26 Απριλίου του 1986. Επιπλέον, σύμφωνα με τις ουκρανικές αρχές, πυρηνικό εργοστάσιο στη Ζαπορίζια χτυπήθηκε από ρωσικά πυρά. Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι κατηγόρησε τη Ρωσία για «πυρηνική τρομοκρατία» και προειδοποίησε ότι «η Ουκρανία μετράει δεκαπέντε πυρηνικούς αντιδραστήρες. Αν εκραγεί κάποιος, θα είναι το τέλος των πάντων. Το τέλος της Ευρώπης. Θα πρέπει να εκκενωθεί η Ευρώπη».
Η απειλή των πυρηνικών περιλαμβάνει και τη χρήση του ρωσικού πυρηνικού οπλοστασίου. Είναι πιθανό να κάνει χρήση του ο Ρώσος Πρόεδρος; «Ο Πούτιν το υπαινίχθηκε και το ανησυχητικό είναι ότι το υπαινίχθηκε πριν καν συμπληρωθεί μία εβδομάδα από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Αυτό είναι στοιχείο ανησυχητικό. Διότι εάν η αντίδρασή του, εάν η πολιτική του σκέψη και η ψυχική του κατάσταση τον ωθούν τόσο γρήγορα στην απειλή ενδεχόμενης χρήσης πυρηνικών όπλων, κάτι το οποίο είναι φρικώδες, σημαίνει ότι βρισκόμενος υπό πολύ μεγάλη πίεση δεν θα διστάσει να καταφύγει και σε τέτοια όπλα. Εάν αυτό συμβεί, θα οδηγηθούμε σε έναν Αρμαγεδδώνα, δηλαδή σε μία αναμέτρηση όπου είναι πολύ αμφίβολο αν στην έκβαση της θα μπορεί να φανεί ποιος είναι ο νικητής και ποιος θα είναι ο ηττημένος, αφού όλοι θα είναι ηττημένοι», τονίζει ο κ. Καραϊτίδης.
Την ανησυχία του συμμερίζεται και ο κ. Χαραλάμπης. Επισημαίνοντας τα ανορθολογικά στοιχεία της δικτατορίας του Πούτιν και συγκρίνοντας με την εποχή του κομμουνιστικού καθεστώτος, συμπεραίνει ότι «η σημερινή απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων, καθίσταται ίσως πιο επικίνδυνη από την κρίση της Κούβας».
Το «όπλο» της διπλωματίας
Κλείνοντας, ο έμπειρος διπλωμάτης Δημήτρης Καραϊτίδης, υπογραμμίζει ότι «εκείνο που ένας λογικός και ψύχραιμος παρατηρητής θα αισθανόταν την ανάγκη να ευχηθεί είναι να μην κλείσουν οι δίαυλοι της διπλωματικής δραστηριότητας. Ο πόλεμος τώρα βρίσκεται σε έξαρση που τείνει να αυξηθεί. Σε τέτοιες περιπτώσεις, θεωρεί κανείς ότι η διπλωματική δραστηριότητα έχει αποδυναμωθεί και δεν μπορεί να παίξει κανένα ρόλο. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Και ιστορικά και πρακτικά φαίνεται ότι μια τέτοια δραστηριότητα είναι πάντα χρήσιμη. Πρέπει να μείνει ενεργή και κάτω από τις χειρότερες συνθήκες».
Είναι μια ελπίδα στις αντίξοες διεθνείς συνθήκες. Μοιάζει σαν να έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Μας το θυμίζει η έκτη Έκθεση του Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), την ώρα που η ανθρωπότητα έχει στραμμένο το βλέμμα της στην Ουκρανία και αγωνιά για την ανθρωπιστική κρίση. «Οι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής αυξάνονται τόσο γρήγορα, που θα μπορούσαν σύντομα να συντρίψουν την ικανότητα τόσο της φύσης όσο και της ανθρωπότητας να προσαρμοστούν, δημιουργώντας ένα οδυνηρό μέλλον στο οποίο οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές και ο λιμός εκτοπίζουν εκατομμύρια, τα είδη εξαφανίζονται και ο πλανήτης είναι ανεπανόρθωτα κατεστραμμένος». Μας το θυμίζει και η πυρηνική απειλή. Η σκιά έχει πέσει, κι ο ποιητής μας θυμίζει ότι:
«αυτός είναι ο τρόπος
που ο κόσμος τελειώνει
όχι με ένα πάταγο αλλά με ένα λυγμό».
– Τ. Σ. Έλιοτ, «Οι κούφιοι άνθρωποι», σ. 117, «Άπαντα ποιήματα», μτφ. Αριστοτέλης Νικολαΐδης, εκδόσεις Κέδρος.
Η Μαρίνα Ρήγου είναι Επ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δημοσιογράφος.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
