ΕΚΛΟΓΕΣ 2023: ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΨΗΦΟΦΟΡΩΝ

Πόσο εμπιστεύονται οι πολίτες τα κόμματα, τα ΜΜΕ και τους πολιτικούς; Τι πιστεύουν για τη δημοκρατία στη χώρα μας; Πόσο ισχυρή είναι σήμερα η διάκριση αριστεράς-δεξιάς; Σε αυτά τα ερωτήματα και σε πολλά άλλα που δίνουν την εικόνα των τάσεων και των στάσεων του εκλογικού σώματος σε όλο το πολιτικό φάσμα, απαντά έρευνα του Ινστιτούτου Eteron σε συνεργασία με την aboutpeople. Η ανάδειξη των ιδεολογικών και αξιακών χαρακτηριστικών των επιμέρους εκλογικών σωμάτων υπήρξε κεντρικός ερευνητικός στόχος, επισημαίνει ο Γεράσιμος Μοσχονάς, Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, που αναλύει τα ευρήματα.

Κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς, δυσαρέσκεια για τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα και οικονομική δυσκολία σε συνδυασμό με οικονομική απαισιοδοξία των Ελλήνων ψηφοφόρων καταγράφει μεταξύ άλλων έρευνα του Ινστιτούτου Eteron σε συνεργασία με την aboutpeople.

Η έρευνα  με τίτλο «Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων: Ιδεολογίες, Αξίες, Τοποθετήσεις» διεξήχθη στις 17-27 Μαρτίου 2023 και παρουσιάστηκε σε ειδική συνεδρία στις 28 Απριλίου στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Είναι μια έρευνα διαφορετική από αυτές που βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε προεκλογική περίοδο.

Όπως σημειώνει ο Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γεράσιμος Μοσχονάς, «πρόκειται για μια έρευνα που δεν εστιάζει στο συσχετισμό ισχύος μεταξύ των κομμάτων, αλλά εξετάζει τις απόψεις των πολιτών για την πολιτική, τους θεσμούς, τη δημοκρατία, τα μεγάλα σύγχρονα κοινωνικά και αξιακά ζητήματα και τις ιδεολογίες. Η ανάδειξη των ιδεολογικών και αξιακών χαρακτηριστικών των επιμέρους εκλογικών σωμάτων υπήρξε κεντρικός ερευνητικός στόχος. Γιατί στοιχείο σημαντικότατο της εσώτερης φυσιογνωμίας ενός κόμματος είναι οι εκλογείς του (party-in-the-electorate) και εν όψει των εκλογών είναι ενδιαφέρον να γνωρίζουμε τις τάσεις και την ιδεολογική σύνθεση των διαφορετικών δυνάμει εκλογικών σωμάτων».

Ακριβώς λοιπόν επειδή αυτή η ανίχνευση των προτιμήσεων και απόψεων των εκλογέων γίνεται και σε σχέση με την πολιτική-κομματική τους τοποθέτηση, μπορεί κανείς να βγάλει συμπεράσματα για το πώς διαμορφώνεται το πολιτικό σκηνικό σήμερα στη χώρα μας.

Κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, η μεγαλύτερη έλλειψη εμπιστοσύνης καταγράφεται για τα ΜΜΕ, με ποσοστό που φτάνει το 91.6%. Ακολουθούν τα πολιτικά κόμματα, τα οποία δεν εμπιστεύεται το 83.2% των πολιτών. Το Κοινοβούλιο και η δικαιοσύνη με πολύ κοντινά ποσοστά 68.9% και 69% αντίστοιχα, ουσιαστικά βρίσκονται στην τρίτη θέση έλλειψης εμπιστοσύνης.

Δυσαρέσκεια για τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας – «αντιδημοκρατικός» πυρήνας

Όσον αφορά τη λειτουργία της δημοκρατίας στη χώρα μας, δυσαρεστημένο ή μάλλον δυσαρεστημένο εμφανίζεται το 69.7% των πολιτών, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό.

Κι ενώ η κοινοβουλευτική δημοκρατία ως το καλύτερο πολίτευμα έχει την αποδοχή των πολιτών κατά 83%, έναντι ενός ποσοστού 13.3% που διαφωνεί, ένα 13% θεωρεί ότι η δικτατορία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ίσως προτιμότερη από τη δημοκρατία, ποσοστό επίσης αξιοπρόσεκτο.

«Ένας οιονεί “αντιδημοκρατικός” πυρήνας που υπερβαίνει το 10% είναι διακριτός στο εσωτερικό του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Το επίκεντρό του τοποθετείται στο άκρο δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος», επισημαίνει ο κ. Μοσχονάς.

Οικονομική δυσκολία χωρίς άμεση προοπτική βελτίωσης

Όσον αφορά τα οικονομικά, η κατάσταση είναι δύσκολη για το 40.6% των ερωτηθέντων. Για ένα ποσοστό σχεδόν 10%, το οικογενειακό εισόδημα «δεν φθάνει για τα απαραίτητα, υπάρχουν πολύ μεγάλες δυσκολίες». Για το 30.7% «φθάνει μόνο για τα απαραίτητα, υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες» ενώ το 48.4% έχει εισόδημα που απλώς του επιτρέπει να έχει όσα είναι αναγκαία.

Η εικόνα της εισοδηματικής επάρκειας ανά κομματική προτίμηση δείχνει το αναμενόμενο: η ΝΔ είναι κατεξοχήν κόμμα των οικονομικά εύρωστων στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Το ποσοστό αυτών που το εισόδημά τους φθάνει για να ζει καλά και μπορεί να αποταμιεύει και να επενδύει είναι στο εκλογικό σώμα της ΝΔ 18.6%, σχεδόν υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού (9.7%). Ακριβώς αυτό το ποσοστό δείχνει την αδυναμία της οικονομίας της χώρας μας να προχωρήσει.

Αντίστοιχα αρνητική είναι η εικόνα στην αποτύπωση της δυσαρέσκειας ή ικανοποίησης των ερωτηθέντων σε σχέση με την οικονομική τους κατάσταση. Η ΝΔ είναι το κόμμα των οικονομικά «ικανοποιημένων» με ποσοστό που φθάνει το 37%, όταν το ποσοστό των ικανοποιημένων από την οικονομική του κατάσταση είναι στο σύνολο 15.2%.

Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών, σε ποσοστό 60,1%, είναι δυσαρεστημένη από τα οικονομικά της. Περίπου το ένα τέταρτο (24.5%) δηλώνει ούτε ικανοποιημένο ούτε δυσαρεστημένο. Το μεγαλύτερο ποσοστό δυσαρεστημένων οικονομικά ψηφοφόρων συγκεντρώνει ο ΣΥΡΙΖΑ, με ποσοστό που φθάνει σχεδόν στο 80% (79.6%).

Όσο για την ατομική οικονομική προοπτική, οι ψηφοφόροι τη βρίσκουν δυσοίωνη. Το 40% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι στους επόμενους 12 μήνες η οικονομική του κατάσταση μάλλον θα χειροτερέψει (23.4%) ή θα χειροτερέψει (16.6%). Δεν θα αλλάξει κάτι πιστεύει το 37.9%, ενώ βελτίωση βλέπει το 5.9% και μάλλον βελτίωση το 14.2%.

Πάλι στη ΝΔ συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό αισιόδοξων ως προς την οικονομική προοπτική τους. Σχεδόν το 40% (39.6%) εκτιμά ότι θα δει βελτίωση ή μάλλον βελτίωση στα οικονομικά του και μόλις το 11.8% χειροτέρευση ή μάλλον χειροτέρευση. Έτσι, στο εκλογικό σώμα της ΝΔ, σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού, υπεραντιπροσωπεύονται σημαντικά οι οικονομικά αισιόδοξοι και υποαντιπροσωπεύονται οι οικονομικά απαισιόδοξοι. Ένα σχεδόν 50%, το 47.3%, βλέπει να παραμένει περίπου ίδια η οικονομική του κατάσταση.

Οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης είναι οι πλέον απαισιόδοξοι, αφού σε ποσοστό 60% (59.9%) θεωρούν ότι η οικονομική τους κατάσταση θα χειροτερέψει. Και στον ΣΥΡΙΖΑ το ποσοστό αυτό είναι υψηλό (57.3%), ενώ στο ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ 38.5%.

Εξαιρώντας τους ψηφοφόρους της Νέας Δημοκρατίας οι μισοί –κατά μέσο όρο– ερωτηθέντες (49.5%) θεωρούν ότι η προσωπική οικονομική τους κατάσταση θα χειροτερέψει ή μάλλον θα χειροτερέψει.

Τρεις σημαντικοί παράγοντες λοιπόν για την κοινωνία και την πολιτική είναι απολύτως αρνητικοί:

• κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς,
• δυσαρέσκεια για τη λειτουργία της δημοκρατίας,
• οικονομική απαισιοδοξία και δυσκολία.

«Η παρατεταμένη απουσία σεβασμού στους θεσμούς από κεντρικούς παίκτες του πολιτικού συστήματος εξηγεί πιθανώς τη μεγάλη θεσμική δυσπιστία των πολιτών. Επίσης, η μεγάλη μείωση της αγοραστικής δύναμης, λόγω του πληθωρισμού αλλά και της πρωτόγνωρης κατάρρευσης των εισοδημάτων στη διάρκεια της κρίσης χρέους, αποτελεί την εδραία βάση της οικονομικής δυσαρέσκειας και απαισιοδοξίας. Η διάδοση, ωστόσο, της δυσαρέσκειας στο εσωτερικό του εκλογικού σώματος όλων σχεδόν των κομμάτων (εκτός ΝΔ) δεν επιτρέπει εκτιμήσεις για το πού θα κατευθυνθεί η δυσαρέσκεια στις επόμενες εκλογές», επισημαίνει ο κ. Μοσχονάς.

Μια γενική εικόνα για το εκλογικό σώμα – το τέλος των ιδεολογιών;

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το ιδεολογικό κέντρο βάρους της ελληνικής κοινωνίας τοποθετείται στην ευρύτερη Κεντροαριστερά/Αριστερά.

Ταυτόχρονα όμως, η πλειοψηφία των πολιτών θεωρεί ότι η διάκριση ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή.

Η πλειοψηφία (53.7%) θέλει να παίρνει τα καλά της δεξιάς και της αριστεράς χωρίς να ταυτίζεται ούτε με τη μία ούτε με την άλλη.

Ο κ. Μοσχονάς, προσεγγίζοντας τη συνολική εικόνα των εκλογικών κομμάτων, κάνει μια ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση για το εκλογικό σώμα της ευρείας κεντροαριστεράς-αριστεράς και το εκλογικό σώμα της ευρείας δεξιάς: «Τα επιμέρους σώματα, τα εκλογικά σώματα της ευρείας κεντροαριστεράς και αριστεράς δεν είναι ιδεολογικά τόσο αποκλίνοντα όσο δείχνει η αντιπαράθεση των κομματικών ηγεσιών και των κομματικών επιτελείων. Οι ιδεολογικοπολιτικές αντιλήψεις των εκλογέων είναι συγκλίνουσες παρά τις δημόσια εκφρασμένες αντιθέσεις των ηγεσιών των κομμάτων του μη δεξιού χώρου».

«Αντιθέτως», υπογραμμίζει ο κ. Μοσχονάς, «στο εσωτερικό της ευρείας δεξιάς έχουμε τομές που μοιάζουν αξεπέραστες. Οι ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στο εκλογικό σώμα της Νέας Δημοκρατίας και σε εκείνο της Ελληνικής Λύσης, και ακόμη περισσότερο σε εκείνο του Εθνικού Κόμματος Έλληνες είναι καθοριστικά αποκλίνουσες. Είναι ένα στοιχείο της σύγχρονης πραγματικότητας του ελληνικού πολιτικού συστήματος και της σύγχρονης κουλτούρας των Ελλήνων εκλογέων».

Οι ψηφοφόροι της ΝΔ

Δίνοντας έμφαση στα δύο μεγάλα κόμματα, στη ΝΔ και στον ΣΥΡΙΖΑ, με τα δεδομένα της έρευνας, ο κ. Μοσχονάς επισημαίνει: «Η Νέα Δημοκρατία είναι ένα κόμμα ξεκάθαρα πολυσυλλεκτικό τόσο αξιακά όσο και ιδεολογικά. Ενδεικτικά, το 44.3% των ψηφοφόρων της θεωρεί ότι η ταυτότητα “Φιλελευθερισμός – Δημοκρατικό κέντρο” ταιριάζει περισσότερο με τις ιδέες του και περίπου το 12% επιλέγει ταυτότητες όπως “Σοσιαλδημοκρατία” (6.6%), “Οικολογία” (2.4%) και “Δημοκρατικός Σοσιαλισμός” (3.2%). Αυτό σημαίνει ότι πάνω από το 50% των ψηφοφόρων της ΝΔ, επιλέγει ταυτότητες που δείχνουν άνοιγμα σε σχέση με την παραδοσιακή ιδεολογία μιας δεξιάς παράταξης. Θέλω να υπογραμμίσω εδώ, γιατί είναι γνωστό και από άλλες έρευνες, ότι ο Φιλελευθερισμός και το Δημοκρατικό κέντρο πλέον ανήκουν σε μεγάλο βαθμό στο λεξιλόγιο της δεξιάς. Είναι μία ξεκάθαρη τάση πολύ χαρακτηριστική. Ενώ θα περιμέναμε στους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ πολύ ισχυρό το “Φιλελευθερισμός - Δημοκρατικό κέντρο”, εκείνοι επιλέγουν ως κεντρική ταυτότητα κατά 56.3% τη “Σοσιαλδημοκρατία” και μόνο 13% το “Φιλελευθερισμός - Δημοκρατικό κέντρο”. Υπάρχει δηλαδή, παρά την αντίθετη ιστορία του στην Ελλάδα, μία μετατόπιση του όρου προς τα δεξιά».

«Έχει συντελεστεί επομένως ένα άνοιγμα της Νέας Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα η ΝΔ είναι το συστημικό κόμμα, χωρίς να προσδίδω θετικό ή αρνητικό πρόσημο στον όρο. Είναι συστημικό με διπλή έννοια. Αποτελεί μαζί με το ΠΑΣΟΚ –αλλά περισσότερο από το ΠΑΣΟΚ– τον κύριο πόλο στήριξης της λειτουργούσας δημοκρατίας και των θεσμών της. Είναι εντυπωσιακά τα νούμερα. Αν δούμε την εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, τη θετική γνώμη για τη λειτουργία των θεσμών την ικανοποίηση και τη μη ικανοποίηση, όλα τα κόμματα με εξαίρεση τη ΝΔ έχουν αρνητική εικόνα για την πραγματική λειτουργία των θεσμών. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το ότι στο σύνολο των πολιτών ικανοποίηση για τη λειτουργία της δημοκρατίας δείχνει το 29.9%, ενώ στους ψηφοφόρους της ΝΔ το ποσοστό αυτό φθάνει το 75.4%. Το αντίστοιχο ποσοστό στον ΣΥΡΙΖΑ είναι μόνο 11.6%».

«Είναι λοιπόν η ΝΔ συστημικό κόμμα με την έννοια ότι στηρίζει τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος αφενός και αφετέρου είναι το κατεξοχήν κόμμα της Ευρώπης με βάση τις απόψεις των ψηφοφόρων της. Η πλειοψηφία των εκλογέων της, το 94.4%, αποτιμά θετικά την όλη πορεία της χώρας στην Ευρώπη. Το ποσοστό αυτό στο ΠΑΣΟΚ είναι 84.5%, και στον ΣΥΡΙΖΑ 59.4%. Με κάποια έννοια η ΝΔ που ιστορικά, την περίοδο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ήταν το κόμμα της Ευρώπης, έχασε αυτόν τον ρόλο στην περίοδο Κώστα Σημίτη και τον ξαναπαίρνει τώρα μετά τη μεγάλη υποχώρηση του ΠΑΣΟΚ.

»Και, βεβαίως, η ΝΔ είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ένας συνασπισμός ικανοποιημένων, γεγονός που σχετικοποιεί την κοινωνική πολυσυλλεκτικότητά του. Επίσης, παρότι η ταυτότητα “νεοφιλελευθερισμός” επιλέγεται από 23.6% των εκλογέων της ΝΔ, άρα δεν χαρακτηρίζει παρά μια μειοψηφία –σημαντική– του εκλογικού της σώματος, εντούτοις ο μέγιστος όγκος των πολιτών που εκφράζονται από την εν λόγω ταυτότητα βρίσκονται συγκεντρωμένοι στη ΝΔ. Αυτό το οποίο θα πρέπει να υπογραμμίσουμε και το οποίο είναι ένα έντονο χαρακτηριστικό του κόμματος είναι ότι παρά τα ανοίγματα σε άλλα ιδεολογικά ρεύματα, η ΝΔ είναι πολιτισμικά συντηρητικό κόμμα».

Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ

Το εκλογικό σώμα του ΣΥΡΙΖΑ κατά πλειοψηφία (40,4%) τοποθετείται ιδεολογικά στον δημοκρατικό σοσιαλισμό και ένα 7.3% στον κομμουνισμό. Το 30.6% βρίσκει έκφραση στη σοσιαλδημοκρατία, που μαζί με το 4.1% το οποίο το εκφράζει ο Φιλελευθερισμός - Δημοκρατικό Κέντρο δίνουν ένα ποσοστό πάνω από το 30% του εκλογικού του σώματος που είναι ανοιχτό σε μετριοπαθείς ιδεολογίες. Είναι ένα στοιχείο το οποίο δείχνει την πολυσυλλεκτικότητα του ΣΥΡΙΖΑ. Παρά ταύτα, η πολυσυλλεκτικότητα του ΣΥΡΙΖΑ είναι σαφώς μικρότερη από αυτή της Νέας Δημοκρατίας.

«Ο ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν συγκροτεί, τόσο ιδεολογικά όσο και κοινωνικά, ένα κλασικού τύπου αριστερό πολυσυλλεκτικό προφίλ, με ιδιαίτερα περιορισμένη, για μεγάλο κόμμα κυβερνητικής κλίσης, τη διείσδυσή του στις πιο εύπορες ομάδες του πληθυσμού», επισημαίνει ο κ. Μοσχονάς.

«Αντίθετα με τη ΝΔ, ο ΣΥΡΙΖΑ λειτουργεί σαν ένας συνασπισμός δυσαρεστημένων. Δυσαρεστημένων ως προς τα θεσμικά, δυσαρεστημένων ως προς την οικονομική τους κατάσταση και τις προοπτικές της. Και με αυτή την έννοια ο ΣΥΡΙΖΑ διαφέρει από τα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, γιατί τα εκλογικά σώματα των ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων είναι στα θεσμικά θέματα και στα θέματα της οικονομικής ικανοποίησης πολύ πιο θετικά απ’ ό,τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Ασφαλώς, για την περίπτωση αυτή θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τη συνολική εικόνα που διαμορφώνεται θεσμικά και οικονομικά στη χώρα μας σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

»Ο ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν διατηρεί αυτή την κουλτούρα του κόμματος δυσαρεστημένων, που ενδεχομένως αν τα νούμερα αυτά αποδειχτούν σωστά, θα έχει και εκλογικές επιπτώσεις».

Έχοντας αυτή την «ακτινογραφία» των ψηφοφόρων, τις τάσεις και στάσεις τους ιδεολογικά και αξιακά, έχουμε ένα εργαλείο προσέγγισης και ερμηνείας των εκλογικών τους προθέσεων, σε μια περίοδο όμως που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητες, αστάθεια και αμφισβήτηση. Η ηλικιακή κατανομή των ψηφοφόρων και η καταγραφή των τάσεών τους προφανώς είναι εξαιρετικά χρήσιμη και είναι το μέρος της έρευνας που βρίσκεται σε εξέλιξη και θα περιμένουμε τη δημοσιοποίησή του με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όμως το πιο σημαντικό που μένει να δούμε είναι το πώς τελικά το εκλογικό σώμα θα εκφραστεί στις κάλπες, στις –τουλάχιστον– δύο –όπως όλες οι δημοσκοπήσεις μέχρι τώρα δείχνουν– εκλογικές αναμετρήσεις.

Η Μαρίνα Ρήγου είναι Επ. Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δημοσιογράφος.