ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ΕΞΗΓΕΙ ΠΩΣ ΘΑ ΞΕΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΑ «ΚΟΥΤΑΚΙΑ» ΤΟΥ ΜΥΑΛΟΥ ΜΑΣ

Πόσο εμπιστεύεσαι το μυαλό σου; Πριν απαντήσεις, μάθε τι έχει να πει μια νευροψυχολόγος για όλα τα στεγανά με τα οποία αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και πώς θα βγούμε από αυτά.

Το μυαλό μας παίζει συχνά περίεργα παιχνίδια. Όσοι έχουν υποβληθεί π.χ. σε συνεδρίες για το άγχος, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και τις διαταραχές ελέγχου παρορμήσεων, έχουν δει πώς η θεραπεία διερευνά δυναμικές ασυνείδητες διαδικασίες και επικεντρώνεται στο να μας βοηθήσει να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητές μας, μέσω της βαθιάς εξερεύνησης σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.

Για να συμβεί βέβαια αυτό, πρέπει να βγούμε από διάφορα «κουτάκια» που προσδιορίζουν τη ζωή μας, με πρώτο και καλύτερο το κοινωνικό.

Ας δούμε τι λέει μια ειδικός για τον τρόπο που ο εγκέφαλος μας αντιλαμβάνεται ό,τι μας αφορά και αν τελικά είναι όλα μια ψευδαίσθηση – που μπορούμε να αλλάξουμε. Πρόκειται για τη Heather Berlin, νευροεπιστήμονα, κλινική ψυχολόγο και αναπληρώτρια κλινική καθηγήτρια Ψυχιατρικής και Νευροεπιστήμης στο Mount Sinai.

Η Δρ Berlin εξήγησε στο  Big Think, ότι όλοι ζούμε μέσα στο προσωπικό μας «κουτί» αντίληψης, μέσα στο οποίο επικρατεί σκοτάδι και φτάνει μια σειρά σημάτων: «Μπορείτε να σκεφτείτε τον εγκέφαλο ως ένα δακτυλικό αποτύπωμα. Από φυσιολογικής άποψης, κάθε εγκέφαλος είναι μοναδικός. Είναι διαφορετικός. Διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας, βάσει των εμπειριών μας. Οι αντιλήψεις μας σχηματίζονται από το συνδυασμό των όσων περιμένουμε –εσωτερικά, βάσει των προηγούμενων εμπειριών– και όσων εισρέουν στον εγκέφαλο μας – εξωτερικά. Όταν συναντιούνται αυτά τα δύο, δημιουργείται η αντίληψη που έχουμε και είναι αυτό που βιώνουμε στην πραγματικότητα».

Εκείνο που τονίζει, όμως, είναι ότι η αντίληψη του καθενός είναι διαφορετική: «Ποτέ δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε πώς είναι να είσαι ένας άλλος άνθρωπος. Μόνο εμείς γνωρίζουμε τη δική μας, υποκειμενική, ατομική εμπειρία. Μολονότι μπορεί να υπάρχουν ομοιότητες, υπάρχουν επίσης κι εκείνες οι διαφορές που δημιουργούν το κουτί μέσω του οποίου αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο».

Συνδυάζοντας την εμπειρία της στη νευρολογία με γνωσιακές συμπεριφορικές θεραπείες και ενσυνειδητότητα, η Δρ Berlin εξηγεί με περισσότερες λεπτομέρειες πώς ο εγκέφαλος δημιουργεί αυτές τις μοναδικές απόψεις μέσα στα χρόνια. Και πώς μπορούμε να τις επανασυνδέσουμε προς το καλύτερο.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τι λέει η ειδικός για το «κουτί» της αντίληψης στο μυαλό μας

«Πάντα ένιωθα να με εντυπωσιάζει η σχέση μεταξύ του φυσικού εγκεφάλου –ως οργάνου– και του μυαλού. Η μεγάλη μου απορία αφορούσε το να προσπαθήσω να καταλάβω τη νευρική βάση της συνειδητής αντίληψης. Όσα βιώνουμε από τη στιγμή που ξυπνάμε το πρωί έως εκείνη που επιστρέφουμε στον βαθύ, άνευ ονείρων ύπνο μας, σε συνάρτηση με το πώς το μυαλό μας δημιουργεί τις υποκειμενικές εμπειρίες που έχουμε. Δηλαδή, τα συναισθήματα μας, τις αισθήσεις και τις σκέψεις μας.

Το μυαλό μας διαμορφώνεται από τις προηγούμενες εμπειρίες μας. Όπως οι νευρώνες αρχίζουν να σχηματίζουν συνδέσεις, όσο περνούν τα χρόνια και έχουμε εμπειρίες γίνεται διαδικασία περικοπών. Ενισχύονται οι σημαντικές συνδέσεις και επιτρέπεται στις υπόλοιπες, ασήμαντες συνδέσεις να “ξεφτίσουν”. Τότε αρχίζεις να αναπτύσσεις μια πιο καθορισμένη δομή. Η αντίληψη του κόσμου που υπάρχει γύρω μας είναι κατασκεύασμα του μυαλού μας. Κατά μία έννοια, πρόκειται για ψευδαίσθηση που δημιουργείται από το μυαλό, αλλά εμπεριέχει και πράγματα που όντως υπάρχουν εκεί έξω. Απλά, δεν τα βλέπουμε πραγματικά όλα.

Η ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΠΡΟΒΟΛΕΑΣ ΠΟΥ ΣΤΡΕΦΕΙΣ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΟΠΤΙΚΟ Ή ΤΟ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΣΟΥ ΠΕΔΙΟ.

Μπορεί να είσαι σε ένα πάρτι, να συντονίζεσαι με ό,τι λένε δύο τραπέζια μακριά, αλλά όχι με όποιον είναι μπροστά σου. Ενδεχομένως να συμβαίνουν πράγματα μπροστά στα μάτια σου. Αν ο προβολέας της προσοχής σου δεν στραμμένος προς τα εκεί, ο εγκέφαλος σου ίσως να τα επεξεργάζεται με κάποιον τρόπο. Συνειδητά όμως, δεν έχεις επίγνωση αυτών. Αυτό συμβαίνει όταν ό,τι συμβαίνει μπροστά σου, γίνεται σημαντικό. Υπάρχει διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ πραγμάτων που επεξεργάζεται ασυνείδητα ο εγκέφαλος μας, τα οποία διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας. Οπότε, το τι κάνεις συνειδητά την όποια στιγμή μπορεί να επηρεάσει ό,τι αντιλαμβάνεσαι και ό,τι θυμάσαι.

Αν βρίσκεσαι σε μια αρνητική φάση, θα αρχίσεις να αντιλαμβάνεσαι περισσότερα αρνητικά πράγματα στο περιβάλλον σου. Αν το κεφάλι σου είναι σε θετική συνθήκη, θα αντιληφθείς περισσότερα θετικά πράγματα. Ακόμα και αν το περιβάλλον είναι ακριβώς το ίδιο.

Μπορείς να επιλέξεις πού “παρίστασαι” εσωτερικά. Μπορείς να επιλέξεις να πας προς τις θετικές σκέψεις και να τις καλλιεργήσεις στα εντός σου, από το να επικεντρώσεις την προσοχή σου στις αρνητικές σκέψεις.

Το να έχεις επίγνωση, σημαίνει πως το μυαλό σου ελέγχει τι προσέχεις, τι προσλαμβάνεις και πώς αντιδράς στον κόσμο».

Ο εγκέφαλος επιλέγει τι θα επεξεργαστούμε

Γενικά, υπάρχουν άπειρες πληροφορίες που φτάνουν στον εγκέφαλο μας καθημερινά. Ο μέσος άνθρωπος μπορεί να επεξεργάζεται έως και 74 gigabyte δεδομένων την ημέρα.

«Αν κάναμε συνειδητή επεξεργασία των πάντων, θα εξοντωνόμασταν», λέει η Δρ Berlin. «Είναι πιο εύκολο να κατηγοριοποιείς, τρόπον τινά, τα πράγματα. Είναι πιο εύκολο να αντιλαμβάνεσαι πράγματα όχι μόνο στο βασικό επίπεδο, αλλά κλιμακωτά σε υψηλότερα νοητικά επίπεδα ή σε “πιστεύω”. Αναπτύξαμε λοιπόν, αυτά τα σχήματα, αλλά το πρόβλημα είναι πως, παρότι κατά μέσο όρο κάτι μπορεί να είναι αλήθεια, δεν σημαίνει πως είναι αλήθεια για κάθε συνθήκη.

Για παράδειγμα, υπάρχει η προκατάληψη ότι οι γυναίκες είναι για τις δουλειές του σπιτιού και οι άνδρες για να εργάζονται. Αν βλέπαμε σε φωτογραφίες μια γυναίκα και έναν άνδρα και ρωτούσαμε ποια αντιστοιχεί σε άνθρωπο που δουλεύει σε γραφείο, οι περισσότεροι πιθανότατα θα διάλεγαν το πορτραίτο του άνδρα, ένεκα των προηγούμενων προσδοκιών.

Πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ ενός σχήματος που μας βοηθά να αντιληφθούμε τα πράγματα που υπάρχουν στον κόσμο –τις προσδοκίες μας– και του να μην κάνουμε αυτές τις υπερβολικές υποθέσεις. Οι νοητικές προκαταλήψεις μπορούν και προσαρμόζονται έως ένα σημείο. Αν λοιπόν, αλλάξεις τις καταχωρήσεις πολλές φορές μέσα σε ένα χρονικό διάστημα, θα αλλάξεις τις ασυνείδητες προκαταλήψεις.

Έχω παρατηρήσει τελευταία πολλές διαφημίσεις για καθαριστικά σπιτιού ή πλυντηρίου, με άνδρες να τα διαχειρίζονται. Αυτό είναι κάτι που λατρεύω, καθώς μπορεί να επαναπρογραμματίσει τον εγκέφαλο, ώστε να εξουδετερώνει αυτές τις προκαταλήψεις. Αν μπορούμε να ανακαλύψουμε τρόπους για να διευρύνουμε αυτό το “κουτί” αντίληψης μέσα στο οποίο ζούμε, θα γίνουμε καλύτεροι στο να συνδεόμαστε με άλλες αντιλήψεις και προοπτικές.

Όσο περισσότερο κατανοούμε και γνωρίζουμε πως ζούμε μέσα σε ένα αντιληπτικό κουτί, αυτό δυνητικά μπορεί να δώσει την ώθηση για να προσπαθήσουμε να δουλέψουμε για την ανάπτυξη ή τη βελτίωση της ενσυναίσθησης μας προς τους άλλους που ζουν μέσα στα δικά τους αντιληπτικά κουτιά.

ΟΛΟΙ ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΑΣΤΕ ΔΙΑΡΚΩΣ, ΕΩΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΑΣ ΠΝΟΗ. ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ.

Τίποτα δεν είναι μόνιμο. Με εμπιστεύτηκαν 70χρονοι και αρχίσαμε θεραπείες, καθώς όπως μου είπαν ένιωθαν κατάθλιψη όλη τους τη ζωή και δεν ήθελαν να πεθάνουν χωρίς να έχουν βιώσει τη χαρά και τη διασκέδαση. Αν αλλάξετε την αντίληψη σας, θα αλλάξετε τον τρόπο που βιώνετε τον κόσμο».

Δυστυχώς, τα αρνητικά γεγονότα της ζωής επηρεάζουν τις αντιλήψεις περισσότερο από τα θετικά. Αλλά η κατανόηση και η αποδοχή αυτής της αρνητικότητας είναι μέρος της αλλαγής της άποψής μας.

«Η ζωή είναι γεμάτη πόνο και αυτό είναι μέρος του ταξιδιού», καταλήγει η Δρ Berlin. «Αλλά το να μπορούμε να το προσεγγίσουμε αυτό και να το ενσωματώσουμε στην αφήγησή μας είναι κάτι που μπορούμε όλοι να κάνουμε. Γνωρίζοντας ότι η αντίληψη και η αίσθηση του εαυτού μας είναι μια ψευδαίσθηση, με την έννοια ότι είναι ένα κατασκεύασμα του εγκεφάλου μας, μας δίνεται η ευκαιρία να έχουμε κάποιο έλεγχο πάνω στο πώς ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Εκεί βρίσκεται η δύναμη».