ΑΥΞΗΘΗΚΑΝ ΤΑ ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑ COVID ΕΠΟΧΗ;

Ζούμε στη μετά Covid εποχή; Μήπως τώρα, 4 χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, είναι η ώρα να αποτιμήσουμε τις πραγματικές ζημιές της; Με τη βοήθεια γιατρών, ασθενών και επιστημονικών μελετών, επιχειρούμε μια πρώτη αποτίμηση για τις ασθένειες που άφησε πίσω του ο ιός.

Οι εποχές των lockdown, των rapid tests, των δελτίων ενημέρωσης από τον ΕΟΔΥ για τα κρούσματα Covid-19 και του φόβου για τον κορονοϊό και τις επιπτώσεις του φαίνεται ότι έχουν περάσει – ελπίζουμε ανεπιστρεπτί. Οι περισσότεροι τις θυμόμαστε σαν μια μακρινή, πικρή ανάμνηση. Ενίοτε αναπολούμε κάποιες στιγμές ηρεμίας, ενίοτε μουρμουράμε για τα «κουσούρια» που μπορεί να μας άφησαν τα εμβόλια, αλλά όλοι συνεχίζουμε να ζούμε όπως πριν. Ή σχεδόν όπως πριν.

Το «σχεδόν» έχει να κάνει με μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν το σύνδρομο Long Covid, αλλά και με μία άλλη, που διαγνώστηκαν με νέα προβλήματα υγείας ή είδαν όσα είχαν να επιδεινώνονται. Όσον αφορά το Long Covid, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την προέλευσή του, αλλά όσον αφορά τα υπόλοιπα, τα ερωτηματικά παραμένουν πολλά.

Μπορεί να οφείλονται οι νέες διαγνώσεις αυτοάνοσων, νευροεκφυλιστικών, ψυχιατρικών και άλλων παθήσεων στη νόσηση από κορονοϊό; Μπορεί να φταίει αυτό και για την επιδείνωση που είδαν αρκετοί ασθενείς σε υποκείμενα νοσήματα που είχαν από πριν; Υπάρχει πράγματι αύξηση των ασθενών; Μήπως, τελικά, ζούμε στη μετά Covid εποχή, τη στιγμή που έχουμε ξεχάσει την πανδημία; Και μήπως τώρα, 4 χρόνια μετά το ξέσπασμά της, είναι η ώρα να αποτιμήσουμε τις πραγματικές ζημιές της;

Με τα κρούσματα Covid να έχουν αυξηθεί πολύ μετά τις καλοκαιρινές διακοπές (η θετικότητα που προκύπτει από το σύνολο των διαγνωστικών παρουσιάζει σταδιακή
ανοδική τάση από την αρχή του καλοκαιριού, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΟΔΥ για την εβδομάδα 18 - 24 Αυγούστου), ίσως το timing να είναι σωστό για μια πρώτη προσπάθεια.

Είναι ο χρόνιος πόνος συχνότερος μετά την Covid;

Η συζήτηση είναι μεγάλη και συνειδητά δεν περιλαμβάνει τις τυχόν επιπτώσεις του εμβολιασμού. Για να πάρουμε κάποιες απαντήσεις, μιλήσαμε με γιατρούς και ασθενείς και αναζητήσαμε σχετικές επιστημονικές μελέτες. Η ινομυαλγία, για παράδειγμα, είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές διαταραχές που σημείωσε σημαντική αύξηση περιστατικών. Ωστόσο, επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν ακόμη, ενώ στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου το σύστημα καταμέτρησης είναι ατελές, φαίνεται ότι δεν θα υπάρξουν άμεσα.

iStock

Παρατηρήσαμε λοιπόν τι συμβαίνει γύρω μας. Από τον δικό μας κύκλο μόνο, αρκετοί άνθρωποι διαγνώστηκαν με κάτι... καινούργιο, ορισμένοι είδαν την πάθησή τους να επιδεινώνεται και περισσότεροι ήρθαν αντιμέτωποι με τον χρόνιο πόνο. Ορισμένοι γιατροί έχουν πράγματι παρατηρήσει κάτι τέτοιο.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα φαίνεται ότι δημιουργεί το σύνδρομο Long Covid, με μια σημαντική όμως σημείωση: Ενδέχεται να πέρασες το σύνδρομο και να μην έχεις διαγνωστεί, είτε γιατί ήταν ελαφρύ, είτε επειδή δεν το έψαξες και συνήθισες να ζεις με τα συμπτώματά του.

Μπορεί μια ίωση να «μπερδέψει» το ανοσοποιητικό;

Η Μίνα Κεφαλοπούλου, στα 53 της, διαγνώστηκε με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης μετά τη νόσηση από Covid: «Όταν κάνω γυμναστική παραλύουν τα χέρια και τα πόδια μου. Η Covid ήταν το trigger, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε άλλη λοίμωξη και να το ξύπναγε, μου είπαν οι γιατροί. Αυτό προϋπήρχε, αλλά σε μικρότερη κλίμακα, οπότε νόμιζα απλά ότι αυτή ήταν η καθημερινότητα μου», μου λέει.

«ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ, ΠΟΥ ΠΡΟΠΟΡΕΥΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΟΤΙ ΕΧΕΙ ΑΦΗΣΕΙ ΠΟΛΛΑ ΠΙΣΩ ΤΟΥ Ο ΙΟΣ» – Καθηγητής Γ. Χρούσος 

Μπορεί μια ίωση να «μπερδέψει» το ανοσοποιητικό μας; Ο καθηγητής Δημήτριος Μπόγδανος, Διευθυντής Κλινικής Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας στον τομέα Παθολογίας στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας, απαντά: «Ναι, ο ιός SARS-CoV-2 έχει πρωτεΐνες που μοιάζουν ύποπτα πολύ με πρωτεΐνες του δικού μας οργανισμού. Το ανοσοποιητικό στην προσπάθειά του να επιτεθεί στον ιό μπερδεύεται και επιτίθεται κατά λάθος σε υγιή κύτταρα, οδηγώντας σε αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η νόσος του Crohn, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η θυρεοειδίτιδα Hashimoto και άλλες χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις. Αυτό ονομάζεται μοριακή μιμητική και φαίνεται πως δεν αφορά μόνο τον συγκεκριμένο ιό, αλλά και άλλους ιούς στο παρελθόν». Όμως, εφόσον ο κορονοϊός έχει μεγαλύτερη φλεγμονώδη δράση, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί μπορεί να πυροδοτήσει πιο εύκολα ένα αυτοάνοσο.

Είχες προδιάθεση για αυτοάνοσο και νόσησες;

Η 39χρονη Λουκία Αποστολοπούλου, που εργάζεται ως τεχνολόγος ιατρικών εργαστηρίων, έχαιρε άκρας υγείας προτού νοσήσει με Covid. Ήταν ένα από τα πρώτα κρούσματα, προτού καν αρχίσουν τα lockdown, και από τότε κόλλησε άλλες 4 φορές! «Πλέον έχω Λύκο, σύνδρομο Sjogren, θυρεοειδίτιδα Hashimoto και λεμφαδενοπάθεια, ενώ οι πόνοι δεν σταματούν, παρά τη φαρμακευτική αγωγή που παίρνω. Οι γιατροί το έχουν συνδέσει με τη νόσηση», μου λέει, προσπαθώντας να δώσει τη δική της ερμηνεία.

Μελέτη σχετικά με το σύνδρομο Long Covid διαπίστωσε ότι οι ασθενείς με κάποια προδιάθεση είχαν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για μια σειρά αυτοάνοσων διαταραχών, όπως ρευματοειδή αρθρίτιδα, συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ψωρίαση και διαβήτη τύπου 1.

iStock

«Στην Αμερική, που προπορεύονται οι έρευνες, φαίνεται ότι έχει αφήσει πολλά πίσω του ο ιός. Σίγουρα έχουν αυξηθεί τα αυτοάνοσα και ο διαβήτης τύπου 1, για να μην αναφερθούμε στο Post Covid σύνδρομο. Ο κορονοϊός έχει αυτή την πρωτεΐνη που δημιουργεί φλεγμονή άνευ προηγουμένου. Δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο. Φυσικά, υπάρχει και στο εμβόλιο, αλλά ήταν σίγουρα προτιμότερο να εμβολιαστείς προτού νοσήσεις», μας λέει ο Γιώργος Χρούσος, Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, ο οποίος θεωρεί ότι σαφώς υπάρχει συσχέτιση.

Νευρολογικά και καρδιαγγειακά προβλήματα μετά την Covid-19

Την ίδια άποψη έχει και ο νευρολόγος Κλέαρχος Ψυχογιός, Επιμελητής Μονάδας Αυξημένης Φροντίδας Αγγειακών Εγκεφαλικών Νόσων στο Metropolitan Hospital: «Ζούμε αναμφίβολα στη μετά Covid εποχή, καθώς βλέπουμε αυξημένα νευρολογικά περιστατικά. Περισσότερα εγκεφαλικά σε νεότερους ανθρώπους, αυξημένο ποσοστό συνδρόμου Guillain-Barré, θρομβώσεις, εγκεφαλικές αιμορραγίες, ακόμη και άνοια εμφανίζονται σε ασθενείς που έχουν μολυνθεί με τον ιό. Οι μελέτες που γίνονται συνεχώς, όπως αυτή με επικεφαλής τον καθηγητή Γεώργιο Τσιβγούλη, καταδεικνύουν ότι υπάρχει πιθανότατα σχέση, καθώς ο ιός επηρεάζει την πηκτικότητα του αίματος και τη διαδικασία της δημιουργίας αθηρωματικής πλάκας».

Η 50χρονη Ασπασία Καλογεροπούλου υπέστη εγκεφαλικό 6 μήνες μετά τη νόσηση. Εκείνη είχε προλάβει να εμβολιαστεί, ήταν όμως επιβαρυμένη γενετικά, καθώς το ίδιο είχε συμβεί και στη μητέρα της. Αν και πιο νέα από τη μητέρα της, αντιμετώπισε πιο σοβαρό εγκεφαλικό και σήμερα δεν είναι αυτόνομη. «Δεν μπορώ να ξέρω αν οφείλεται στην Covid. Έχω ακούσει διάφορα κατά καιρούς από γνωστούς και συνασθενείς, ακόμη και για τα εμβόλια, όμως δεν μπορώ να βασιστώ στις φήμες. Ο γιατρός μου δεν απέκλεισε τη συσχέτιση με τη νόσηση», εξηγεί.

iStock

Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, οι επίμονες διαταραχές πήξης του αίματος (π.χ. μικροθρόμβοι, υπερενεργοποίηση αιμοπεταλίων) μπορεί να παραμείνουν για μήνες και να οδηγήσουν σε μια σειρά αιματολογικών προβλημάτων, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να επηρεάσουν το καρδιαγγειακό ή το νευρικό σύστημα.

Τα άτομα που νόσησαν αντιμετωπίζουν υπερδιπλάσιο κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων – συμπεριλαμβανομένων καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών επεισοδίων– για έως και 3 χρόνια μετά τη μόλυνση, αναφέρει άλλη έρευνα, η οποία υπογραμμίζει ότι ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός για όσους είχαν νοσηλευτεί και μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την ομάδα αίματος.

Στο μικροσκόπιο των ερευνητών εγκέφαλος και Αλτσχάιμερ

«Όλο και περισσότερα στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο SARS-CoV-2 προκαλεί σημαντικές, άμεσες και απώτερες βλαπτικές επιδράσεις στον εγκέφαλο. Πρόσφατη βρετανική μελέτη δείχνει σημαντική αλλαγή στη δομή του εγκεφάλου και αραίωση της φαιάς ουσίας σε μολυσμένους ασθενείς και σε περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζουν τη μνήμη, τη μυρωδιά και τη γεύση. Βλέπουμε, λοιπόν, αυξημένο κίνδυνο αυτοάνοσων και εκφυλιστικών παθήσεων, υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικών, ενώ στο μικροσκόπιο των ερευνητών μπαίνει και η νόσος Αλτσχάιμερ, για να διαπιστωθεί αν τυχόν μελλοντική αύξηση των περιστατικών σχετίζεται με ιστορικό μόλυνσης», υπερθεματίζει ο κ. Μπόγδανος.

Ρευματολογικά νοσήματα: νέες διαγνώσεις και επιδείνωση

Μια άλλη μεγάλη κατηγορία ασθενών που είδαν το νόσημά τους να επιδεινώνεται είναι οι ρευματολογικοί ασθενείς. Όχι ότι έλειψαν και οι νέες διαγνώσεις. Ο Γεράσιμος Α. ήρθε αντιμέτωπος με τη ρευματοειδή αρθρίτιδα στα 45 του χρόνια. Είχε κι αυτός οικογενειακό ιστορικό, ωστόσο πριν από την πανδημία τίποτε δεν έδειχνε ότι θα μπορούσε να τον επηρεάσει. Δεν νόσησε βαριά από Covid, ενώ είχε προλάβει να εμβολιαστεί τρεις φορές, παρ' όλα αυτά δεν μπορεί να μην κάνει στο μυαλό του τη συσχέτιση. «Για να μπορώ να είμαι λειτουργικός και να μην πονάω, παίρνω πλέον βιολογικούς παράγοντες», αναφέρει.

Η Αναστασία Κ. στα 42 της παρουσίασε ανεξήγητη ξηροφθαλμία. Οι αιματολογικές της έχουν «μπερδέψει» τους γιατρούς που προσπαθούν να εντοπίσουν αν πρόκειται για σύνδρομο Sjogren, ρευματοειδή αρθρίτιδα ή τίποτε από τα δύο.

ΤA ATOMA ΠΟΥ ΝΟΣΗΣΑΝ ΕΧΟΥΝ ΥΠΕΡΔΙΠΛΑΣΙΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΕΠΕΙΣΟΔΙΩΝ ΓΙΑ ΕΩΣ ΚΑΙ 3 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΕΡΕΥΝΑ.

«Σε όλο τον ελληνικό πληθυσμό, η συχνότητα των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων αυξήθηκε κατά περίπου 20% την τετραετία 2020-2023 συγκριτικά με την προηγούμενη τετραετία 2016-2019, κάτι που έχει αναφερθεί και σε άλλες χώρες. Στην αύξηση αυτή ενδεχομένως συνέβαλε η πανδημία Covid-19 αυτή καθαυτή, καθώς και το προσωπικό, κοινωνικό άγχος», αναφέρει ο Πέτρος Σφηκάκης, Καθηγητής Παθολογίας-Ρευματολογίας, Διευθυντής Α΄ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής & Μονάδος Ρευματολογίας στο Λαϊκό Νοσοκομείο.

iStock

Πιο μετριοπαθής φαίνεται να είναι και ο Christopher Edwards, Καθηγητής Ρευματολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Southampton και γιατρός στην περίφημη κλινική Lupus Center του Λονδίνου, με τον οποίο επικοινωνήσαμε μέσω e-mail: «Όσον αφορά την αύξηση των αυτοάνοσων ρευματολογικών παθήσεων, δεν μπορώ να μιλήσω με βεβαιότητα. Από την κλινική μου εμπειρία, όμως, παρατηρώ μία αξιοσημείωτη επιδείνωση στα συμπτώματα των ασθενών που ήδη βλέπουμε. Δεν νομίζω λοιπόν ότι είναι τυχαίο».

Τα αίτια είναι πάντα πολυπαραγοντικά

Παρ' όλα αυτά, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, δεν πρέπει να βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Μετά την Covid-19 φαίνεται ότι υπήρξε αισθητή αύξηση ορισμένων προβλημάτων υγείας, αλλά τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά και δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι οφείλονται μόνο στη μόλυνση.

Ναι, ο SARS-CoV-2 μπορεί να προκαλέσει παρατεταμένη φλεγμονή και βλάβη στους πνεύμονες, την καρδιά, τα αιμοφόρα αγγεία, τον εγκέφαλο και το ανοσοποιητικό σύστημα, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη, νευρολογικά προβλήματα ή χρόνια κόπωση σε μερικούς ανθρώπους.

Ναι, η Covid-19 μπορεί να απορρυθμίσει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας τους ανθρώπους πιο ευάλωτους σε άλλες λοιμώξεις ή προκαλώντας αυτοάνοσες ασθένειες (όπως θυρεοειδίτιδες, ρευματοειδή αρθρίτιδα ή λύκο).

Υπάρχουν όμως και οι έμμεσες επιπτώσεις της πανδημίας: η καθυστερημένη υγειονομική περίθαλψη, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και το άγχος. Και ποιος μπορεί να αγνοήσει τις αχαρτογράφητες ακόμη επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής μόλυνσης στην ανθρώπινη υγεία;

Μέχρι να ολοκληρωθούν οι έρευνες, να καταγραφούν με αξιοπιστία οι νέες διαγνώσεις και να μπορέσουν να διασαφηνιστούν οι αιτίες, ώστε να αποδειχτούν οι ενδείξεις που έχουμε ότι, ναι, ζούμε στη μετά Covid εποχή και τα προβλήματα υγείας έχουν αυξηθεί, χρειάζεται χρόνος. Μέχρι τότε, αξίζει να φροντίζουμε ολιστικά την υγεία μας και να εξακολουθούμε να προσέχουμε (χωρίς υπερβολές) τη μετάδοση του ιού.

Η νέα παραλλαγή, επιστημονικά γνωστή ως XFG και επικρατέστερα αποκαλούμενη «Stratus», εμφανίζει μεταλλάξεις που, σύμφωνα με τους ειδικούς, αυξάνουν τη μεταδοτικότητά της και της επιτρέπουν να παρακάμπτει πιο αποτελεσματικά την ανοσολογική άμυνα του οργανισμού, σε σύγκριση με προηγούμενα στελέχη. Πρόκειται για την επικρατέστερη παραλλαγή αυτή τη στιγμή και στη χώρα μας.