ΠΩΣ ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΜΕΙΩΝΕΙ ΕΩΣ ΚΑΙ 40% ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΝΟΙΑΣ

Τα εμβόλια δεν προφυλάσσουν μόνο από μολυσματικές ασθένειες. Νέα δεδομένα δείχνουν ότι ο αντιγριπικός εμβολιασμός και άλλα βασικά εμβόλια, όπως εκείνο κατά του έρπητα ζωστήρα, μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας στους ενήλικες.

Κάθε χρόνο, από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα τέλη Νοεμβρίου είναι η καλύτερη περίοδος να κάνεις το αντιγριπικό εμβόλιο, καθώς χρειάζονται δύο εβδομάδες για να «πιάσει» η ανοσολογική απόκριση. Μπορείς και αργότερα, τον Γενάρη, που ξεκινά η αύξηση της εποχικής γρίπης και κορυφώνεται κάπου μεταξύ Φλεβάρη και Μάρτη, ωστόσο χάνεις τη μέγιστη προστασία απέναντι σε έναν ιό που μπορεί να σε βρει παντού· στα μέσα μεταφοράς, στο καφέ ή στο εστιατόριο, στη δουλειά σου και σε τόσα άλλα μέρη.

Αν έχεις περάσει γρίπη, ξέρεις ότι συνήθως προκαλεί υψηλό πυρετό, πόνο σε κόκαλα και μυς, βήχα και ρινική συμφόρηση ή καταρροή. Ότι αυξάνει τις πιθανότητες να εμφανίσεις άνοια, το γνώριζες; Όπως και με άλλες ιογενείς λοιμώξεις, υπάρχουν κρυφές επιπτώσεις πέρα από τα εμφανή συμπτώματα και η αντιική ανοσία από τον εμβολιασμό προσφέρει περισσότερα από το να αποφύγεις ή να περάσεις ήπια μια πιθανή λοίμωξη.

Πλήθος μελετούν συνηγορούν ότι εμβόλια που περιλαμβάνονται και στο δικό μας Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών μπορεί να έχουν προστατευτικά οφέλη για τον εγκέφαλο, μειώνοντας τον κίνδυνο άνοιας. «Τα εμβόλια προστατεύουν από σοβαρές λοιμώξεις, ειδικά στους ηλικιωμένους, και μόνο η αυτή η πρόληψη είναι τεράστιας σημασίας», δήλωσε στην Washington Post ο Avram Bukhbinder, ειδικευόμενος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης. «Φαίνεται όμως ότι προσφέρουν ένα επιπλέον όφελος για τον εγκέφαλο – και τελικά μας δίνουν έναν ακόμη λόγο για να μην παραλείπουμε τον βασικό εμβολιασμό».

Μήπως να τα βάλεις στο πλάνο πρόληψης της άνοιας, μαζί με την άσκηση, τον ποιοτικό ύπνο, την αποφυγή καπνίσματος, την ενασχόληση με πνευματικές δραστηριότητες και άλλους παράγοντες που αποδεδειγμένα μειώνουν τον κίνδυνο για τη νευρολογική διαταραχή;

Το σκάκι και άλλα παιχνίδια που κρατούν δραστήριο το μυαλό προφυλάσσουν τον εγκέφαλο από τη γνωστική φθορά. iStock

Ποια εμβόλια προφυλάσσουν από την άνοια

1. Εμβόλιο γρίπης

Η γρίπη και η βασική της επιπλοκή, η πνευμονία, έχουν συνδεθεί με αρκετές νευροεκφυλιστικές νόσους και διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της άνοιας και της νόσου Πάρκινσον. Έρευνα του 2022 έδειξε ότι οι ενήλικες άνω των 65 που είχαν εμβολιαστεί τουλάχιστον μία φορά για τη γρίπη είχαν 40% λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν νόσο Αλτσχάιμερ μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Μια ακόμα μελέτη του 2024 επιβεβαίωσε τη σχέση, διαπιστώνοντας 17% μικρότερο κίνδυνο για κάθε τύπο άνοιας.

2. Εμβόλιο έρπητα ζωστήρα

Αν και σε μικρότερο ποσοστό σε σχέση με άλλα εμβόλια, η μείωση κατά 20% του κινδύνου άνοιας σε βάθος επταετίας από τον εμβολιασμό κατά του έρπητα ζωστήρα είναι η πιο καλά τεκμηριωμένη. Δύο ξεχωριστές έρευνες του 2025 από Ουαλία και Αυστραλία, σε περισσότερα από 280.000 και 100.000 άτομα αντίστοιχα, κατέληξαν στο παραπάνω συμπέρασμα. Μελέτη του 2023 είχε συνδέσει το εμβόλιο με 25% λιγότερες πιθανότητες για νόσο Αλτσχάιμερ.

3. Εμβόλιο RSV

Πρόσφατη μελέτη παρακολούθησης περισσότερων από 430.000 ατόμων, έδειξε ότι όσοι εμβολιάστηκαν κατά του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV) κινδύνευαν λιγότερο από άνοια σε διάστημα 18 μηνών, συγκριτικά με όσους είχαν κάνει μόνο αντιγριπικό.

4. Τριπλό εμβόλιο Tdap (τετάνου, διφθερίτιδας, κοκκύτη)

Αναδρομική μελέτη του 2023 συνέδεσε τη χορήγηση εμβολίου Tdap με 30% μικρότερο κίνδυνο για νόσο Αλτσχάιμερ. Ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, ο συνδυασμός του με εμβολιασμό κατά του έρπητα ζωστήρα μπορεί να μειώσει ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο άνοιας, βάσει επιστημονικής δημοσίευσης του 2021.

5. Εμβόλιο ηπατίτιδας Α

Ανασκόπηση 14 μελετών από ομάδα του Πανεπιστημίου του Cambridge (2025), που συμπεριέλαβε ιατρικά δεδομένα περισσότερων από 130 εκατ. ανθρώπων και 1 εκατ. περιστατικών άνοιας, διαπίστωσε ότι όσοι είχαν εμβολιαστεί κατά της ηπατίτιδας Α μόνο ή για ηπατίτιδα Α και τύφο διέτρεχαν μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.

6. Εμβόλιο πνευμονιόκοκκου

Ο μειωμένος κατά 27% κίνδυνος για νόσο Αλστχάιμερ, βάσει έρευνας του 2023 στο Journal of Alzheimer’s Disease, δίνει ένα επιπλέον (ισχυρό) κίνητρο για εμβολιασμό κατά του πνευμονιόκοκκου, βασικής αίτιας πνευμονίας και μηνιγγίτιδας στους ηλικιωμένους.

Ο αντιγριπικός εμβολιασμός μειώνει έως και 40% τον κίνδυνο για νόσο Αλτσχάιμερ. iStock

Ο ρόλος της φλεγμονής

Έχει φανεί ότι οι σοβαρές λοιμώξεις επιταχύνουν την ατροφία του εγκεφάλου και πολλαπλασιάζουν τον μελλοντικό κίνδυνο άνοιας, το πιθανότερο μέσω μιας ανεξέλεγκτης συστημικής φλεγμονής στον οργανισμό. «Και είναι πολύ πιθανό να προϋπήρχε υποκείμενη παθολογία Αλτσχάιμερ ή άλλου τύπου άνοιας, και η φλεγμονή να ήταν αυτή που επιτάχυνε την εξέλιξη», εξηγεί ο Bukhbinder.

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι έρευνες όπως οι παραπάνω αφορούν δεδομένα παρατήρησης και όχι αιτιώδεις σχέσεις. Σχετικά με το πώς τα εμβόλια μειώνουν τον κίνδυνο, υπάρχουν τρεις βασικές εξηγήσεις:

• Ενδεχομένως μειώνουν τη σοβαρότητα των ιογενών λοιμώξεων, αποτρέποντας τον κίνδυνο νευροφλεγμονής. Η περίπτωση του έρπητα ζωστήρα είναι η πιο χαρακτηριστική ως προς τη βιολογική σύνδεση. Το εμβόλιο εμποδίζει την επανενεργοποίηση του ιού VZV, που παραμένει αδρανής στο νευρικό σύστημα. Σε περίπτωση που «ξυπνήσει», εκδηλώνεται ως έρπης ζωστήρας με αίσθημα καύσου, επώδυνο εξάνθημα και πιθανότητες να οδηγήσει σε μεθερπητική νευραλγία, μορφή χρόνιου νευροπαθητικού πόνου και συχνότερη επιπλοκή της λοίμωξης.
• Μπορεί να ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα με ευεργετικό τρόπο ή να εκπαιδεύουν την ανοσοαπόκριση προς όφελος του εγκεφάλου.
• Οι πιο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα υγείας άνθρωποι είναι πιθανότερο να υιοθετούν πιο υγιεινές συνήθειες στη ζωή τους, μια από τις οποίες και η θωράκισή τους έναντι των ιών με τα εμβόλια.

Πότε να εμβολιαστώ

Στην Ελλάδα, το 5% των ενηλίκων 65 ετών και άνω πάσχει από κάποια μορφή άνοιας, με κυρίαρχη τη νόσο Αλτσχάιμερ σε ποσοστό 75%, σύμφωνα με την HELIAD, την πρώτη μεγάλης κλίμακας επιδημιολογική μελέτη για την άνοια και την ήπια γνωστική διαταραχή. Ο ρυθμός εμφάνισης άνοιας είναι περίπου 19 περιστατικά ανά 1.000 άτομα ετησίως, αριθμός που συμβαδίζει με τον ευρωπαϊκό και βορειοαμερικανικό μέσο όρο.

Σε σχέση με την εμβολιαστική κάλυψη, ερευνητές από το Αριστοτέλειο και το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο δημοσίευσαν το 2024 μελέτη για τη στάση των Ελλήνων και Ελληνίδων (με μέση ηλικία τα 51) απέναντι σε βασικά εμβόλια το 2022, σύμφωνα με την οποία:

• 78% των ενηλίκων είχε εμβολιαστεί για τη γρίπη,
• 33% είχε κάνει το τριπλό εμβόλιο Tdap (τετάνου, διφθερίτιδας, κοκκύτη),
• 26% είχε εμβολιστεί για τον ιό του έρπητα ζωστήρα-ανεμοβλογιάς (ερπητοϊός-3 ή VZV) και
• 64% για τον πνευμονιόκοκκο.

Αν αναρωτιέσαι πότε και ποια εμβόλια πρέπει να κάνεις, δες τον πίνακα του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών Ενηλίκων. Να θυμάσαι ότι, βάσει νόμου που ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 2024, όλοι οι παρακάτω εμβολιασμοί μπορούν να γίνουν από αδειούχο φαρμακοποιό, εξαιρουμένων των ανοσοκατασταλμένων ασθενών για τα εμβόλια ζώντων εξασθενημένων ιών και των εγκύων για όλα τα εμβόλια πλην του εμβολίου της γρίπης.