ΠΟΣΟ ΚΟΝΤΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΤΑ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ;

Τα βλέμματα όλων στην επιστημονική κοινότητα έχουν στραφεί στα εξατομικευμένα εμβόλια κατά του καρκίνου που σχεδιάζονται τα τελευταία χρόνια. Για καλή μας τύχη, οι δοκιμές σε ερευνητικό στάδιο είναι πολλές, η βιομηχανία τις χρηματοδοτεί και οι ειδικοί κάνουν εκτιμήσεις για το πότε θα μπορούμε να έχουμε ένα νέο θεραπευτικό όπλο στα χέρια μας.

Καθώς οι εξελίξεις τρέχουν και οι επιστήμονες αποσκοπούν πλέον σε μια εξατομικευμένη ιατρική, στη θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου ανοίγονται πλέον κι άλλα μονοπάτια. Η πιο πολλά υποσχόμενη θεραπεία στην οποία επενδύουν οι έρευνες είναι τα εξατομικευμένα εμβόλια κατά του καρκίνου. Αυτό πολύ πρακτικά σημαίνει εμβόλια που στόχο έχουν να νικήσουν τον καρκίνο του κάθε ασθενούς, οπουδήποτε κι αν βρίσκεται αυτός.

Μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, αλλά φαίνεται πως δεν είναι. Καθώς οι έρευνες έχουν προχωρήσει, οι γιατροί ευελπιστούν ότι σε μερικά χρόνια θα έχουν στη φαρέτρα τους ένα πολύ δυνατό όπλο εναντίον του καρκίνου.

Εμβόλια κατά του καρκίνου: Τι ακριβώς είναι;

Γενικά, τα εμβόλια για τον καρκίνο είναι θεραπευτικά εμβόλια. Αυτό σημαίνει ότι θεραπεύουν έναν υπάρχοντα καρκίνο, σε αντίθεση με ένα προφυλακτικό εμβόλιο, το οποίο είναι αυτό που συνήθως φανταζόμαστε όταν σκεφτόμαστε εμβόλια κατά μολυσματικών παθογόνων.

iStock

Έτσι, ένας σημαντικός στόχος ενός εμβολίου για τον καρκίνο είναι να οδηγήσει στη δημιουργία και την επέκταση ενός στρατού Τ-λεμφοκυττάρων που αναγνωρίζει ειδικά τα καρκινικά κύτταρα και να μεταφέρει ένα πρόγραμμα για την εξάλειψη αυτού του καρκίνου.

Η ιδέα των εμβολίων για τον καρκίνο υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Μόνο τα πολύ τελευταία χρόνια όμως άρχισε να γίνεται έρευνα σχετικά με τα εξατομικευμένα εμβόλια. Η ανάγκη για την εξατομίκευση των εμβολίων προέκυψε από τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχει τεράστια μοριακή ετερογένεια από όγκο σε όγκο, ακόμη και μεταξύ ασθενών με τον ίδιο τύπο καρκίνου. Γεγονός που υποδεικνύει ότι μια θεραπεία για τον καρκίνο ή μια ανοσοθεραπεία «ενιαίου μεγέθους» έχει περιορισμούς.

Οι δυσκολίες των εμβολίων κατά του καρκίνου

Η καθηγήτρια Catherine J. Wu είναι πρωτοπόρος σε μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την καταπολέμηση του καρκίνου: ένα εμβόλιο που στοχεύει σε συγκεκριμένα ανοσογόνα πεπτίδια που παράγονται από τις μεταλλάξεις όγκου οποιουδήποτε μεμονωμένου καρκίνου.

iStock

Τιμημένη τον Φεβρουάριο με το βραβείο Sjöberg αξίας 1 εκατομμυρίου δολαρίων, που απονεμήθηκε για την έρευνα για τον καρκίνο, η Wu, καθηγήτρια ιατρικής στο Harvard University και κάτοχος της έδρας Lavine Family Chair για τις προληπτικές θεραπείες του καρκίνου στο Dana-Farber Cancer Institute, έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα μερικά στοιχεία για τις εξελίξεις στον τομέα της.

Ένα από τα βασικά εμπόδια που καλούνται να ξεπεράσουν αυτά τα εμβόλια είναι να μπορέσουν να πείσουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να επιτεθεί στα καρκινικά του κύτταρα. Γιατί; Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει σχεδιαστεί να επιτίθεται σε πράγματα που είναι ξένα προς τον οργανισμό, ενώ τα καρκινικά κύτταρα –αν και επιβλαβή– προέρχονται από τους δικούς μας ιστούς. Έτσι, στην περίπτωση του καρκίνου το ανοσοποιητικό σύστημα δεν επιτίθεται επειδή αναγνωρίζει τους όγκους ως «δικούς» του.

Όπως έχει πει στο παρελθόν στο OW ο Χαράλαμπος Χαρίσης, τακτικός καθηγητής χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και διευθυντής της Μονάδας Παθήσεων Μαστού στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, «είναι χρήσιμο να καταλάβουμε πώς αναπτύσσεται ένας καρκίνος. Κάθε μέρα στο σώμα μας γεννιούνται καρκινικά κύτταρα. Έχουμε το ανοσοποιητικό σύστημα που τα εντοπίζει, τα αναγνωρίζει (από σημάδια που έχουν πάνω τους τα καρκινικά κύτταρα) και τα εξολοθρεύει. Όταν το ανοσοποιητικό δεν μπορεί να τα βρει, τα καρκινικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται, γίνονται εκατομμύρια και σχηματίζουν ένα ογκίδιο».

Μια νέα προσέγγιση στα εξατομικευμένα εμβόλια

Η ομάδα της Dr. Wu ήταν από τις πρώτες ερευνητικές ομάδες που αναγνώρισαν (μέσω γονιδιωματικών προσεγγίσεων) πεπτίδια ειδικά για όγκους που γίνονται αντιληπτοί από το ανοσοποιητικό σύστημα, τα λεγόμενα αντιγόνα. Αυτά τα «νεο-αντιγόνα» προέρχονται από μεταλλάξεις του καρκίνου.

Τα εμβόλια που σχεδιάζουν έχουν στόχο να «ειδοποιούν» το ανοσοποιητικό σύστημα για έναν καρκίνο που ήδη αναπτύσσεται στο σώμα του ασθενούς, ώστε ο οργανισμός να καταφέρει να κινητοποιήσει μια ανοσολογική αντίδραση μόνο εναντίον αυτού και να τον καταστρέψει, χωρίς να βλάψει υγιή κύτταρα.

Όσον αφορά τον τρόπο δράσης των εξατομικευμένων εμβολίων, αρχικά οι γιατροί κάνουν βιοψία στον όγκο ενός ασθενούς και τον στέλνουν σε εργαστήριο, όπου αναλύεται το γενετικό υλικό του για να εντοπιστούν μεταλλάξεις που δεν υπάρχουν στα υγιή κύτταρα.

iStock

Στη συνέχεια, εντοπίζουν ποιες από αυτές τις μεταλλάξεις είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη του καρκίνου. «Η δυνατότητα να σαρώνουμε εύκολα τα γονιδιώματα του καρκίνου (μέσω της τεχνολογίας αλληλούχισης DNA και RNA) κατέστησε δυνατή την άμεση εύρεση του μεταλλαγμένου προφίλ κάθε καρκίνου και στη συνέχεια τον εντοπισμό εκείνων των μεταλλάξεων που έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν νεο-αντιγόνα», ανέφερε η Dr. Wu. Πιο απλά, το προφίλ μετάλλαξης οποιουδήποτε ασθενούς είναι αυτό που καθοδηγεί στον σχεδιασμό των εξατομικευμένων εμβολίων.

Ποιος είναι ο στόχος;

Τι θα πετύχουν αυτά τα εμβόλια σε σχέση με την ανοσοθεραπεία; Τα εξατομικευμένα εμβόλια έχουν τη δυνατότητα να ρίξουν ένα ευρύ δίχτυ ανοσοπροστασίας στον οργανισμό, το οποίο μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ανοσοθεραπείες διεγείρουν γενικά το ανοσοποιητικό σύστημα, ώστε να αντιληφθεί τα καρκινικά κύτταρα ως ξένα και να τους επιτεθεί. Δεν είναι σχεδιασμένες για τον κάθε οργανισμό ξεχωριστά και διαρκούν λιγότερο.

Τα εμβόλια χορηγούνται σε λίγες δόσεις σε ένα διάστημα μερικών εβδομάδων. Η ομάδα της Dr Wu το 2017 θεράπευσε 6 ασθενείς με μελάνωμα, οι οποίοι μέχρι το 2021 ήταν εν ζωή. Μάλιστα, δύο από αυτούς που είχαν πολύ προχωρημένο καρκίνωμα είδαν τον καρκίνο τους να υποτροπιάζει λίγο μετά τον εμβολιασμό, ενώ σήμερα δεν χρειάζονται πλέον καμία θεραπεία.

Πότε θα είναι διαθέσιμα στα νοσοκομεία;

Τα εμβόλια για τον καρκίνο είναι μια ευρέως εφαρμόσιμη θεραπευτική μέθοδος και μπορούν να δοκιμαστούν σχεδόν σε οποιοδήποτε πλαίσιο και σε οποιοδήποτε τύπο καρκίνου. Στο Dana-Farber Cancer Institute έχουν θεραπευτεί ασθενείς που πάσχουν από γλοιοβλάστωμα (την πιο κοινή μορφή καρκίνου του εγκεφάλου), καρκίνο νεφρού, καρκίνο των ωοθηκών, μελάνωμα και χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία. Οι θεραπείες αυτές γίνονται στο πλαίσιο περιορισμένων δοκιμών (παραμένουν στη φάση 1) και αφορούν μόλις 10 έως 30 ασθενείς.

Το θετικό είναι ότι τώρα τέτοιου είδους μελέτες χρηματοδοτούνται από τη βιομηχανία, οπότε η Dr Wu θεωρεί ότι μέσα στα επόμενα 2 ή 3 χρόνια θα μπορούν να δώσουν μια μεγαλύτερη εικόνα για τον αντίκτυπο των εξατομικευμένων εμβολίων για τον καρκίνο.

Πολλές σχετικές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή και φαίνεται ότι θα ολοκληρωθούν μέσα σε 2 χρόνια. Από κει και πέρα είναι ζήτημα μερικών χρόνων για να μπουν αυτά τα εμβόλια στα νοσοκομεία. Και τότε θα μπορούν να χορηγούνται στους ασθενείς, ίσως αντί για χημειοθεραπεία.