ΓΙΑΤΙ Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ;

Η μοναξιά δεν είναι μια κατάσταση που υποδηλώνει ότι «κάτι δεν πάει καλά» με κάποιον, αλλά μια ανθρώπινη συνθήκη που έχει πολλές απαντήσεις να σου δώσει, αν την ακούσεις.

Η μοναξιά έχει πολλές μορφές και κάθε άνθρωπος τη βιώνει διαφορετικά. Μοναξιά είναι το πρώτο βράδυ σε μια ξένη πόλη. Ίσως και το δεύτερο και το τρίτο. Μοναξιά είναι η σχέση που εξελίχθηκε σε μια μεγάλη απογοήτευση. Μοναξιά είναι ένας όροφος γεμάτος συναδέλφους και ούτε ένας για να πεις μια πιο ειλικρινή κουβέντα.

Νιώσαμε τη μοναξιά στο πετσί μας με τον κατ' οίκον περιορισμό της καραντίνας. Ακόμα πιο επίπονη ήταν για όσους ούτως ή άλλως ζούσαν μόνοι, ειδικά τους πιο ευάλωτους. Την ίδια ώρα, βέβαια, συμβαίνει και το εξής παράδοξο: Ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος του πληθυσμού, ανεξαρτήτως ηλικίας και παρά το ότι έχει περισσότερες δυνατότητες διασύνδεσης από ποτέ, δηλώνει απελπιστικά μόνο, ακόμα κι αν περιβάλλεται από άλλους.

«Η λύση στη μοναξιά δεν είναι πάντα οι άλλοι άνθρωποι – συχνά αποτελούν την αιτία της»

Η Fay Bound Alberti, καθηγήτρια στο King's College London και συγγραφέας του βιβλίου A Biography of Loneliness, υποστηρίζει ότι η μοναξιά δεν είναι απλά μια πνευματική κατάσταση, αλλά ένα σύμπλεγμα συναισθημάτων που μπορεί να περιλαμβάνει τη θλίψη, τον θυμό και τη ζήλια. Πρόκειται μάλιστα για μια σχετικά πρόσφατη «εφεύρεση», με τη λέξη να αποκτά το σημερινό νόημά της γύρω στο 1800.

Η επιστήμη σήμερα ορίζει τη μοναξιά ως την αποσύνδεση μεταξύ των πραγματικών και των επιθυμητών κοινωνικών σχέσεων – αντανακλώντας το γεγονός ότι μπορείς να νιώθεις μοναξιά ακόμα κι αν δεν είσαι μόνος ή μόνη. Ο ψυχολόγος Sam Carr, για παράδειγμα, από το Πανεπιστήμιο του Bath, λέει ότι ο μεγαλύτερος μύθος είναι ότι η λύση στη μοναξιά είναι οι άλλοι άνθρωποι. «Στην πραγματικότητα μπορεί να αποτελούν την αιτία της», εξηγεί.

«Ο καθένας μας είναι σαν ένα κομμάτι παζλ που θέλουμε να ταιριάξει. Και μερικές φορές οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να αποτελούν τον λόγο που δεν ταιριάζουμε – ακόμα κι αν πρόκειται για έναν φίλο ή  σύντροφο, ίσως επειδή δεν μας αναγνωρίζουν γι’ αυτό που πραγματικά είμαστε. Ή μας κάνουν να νιώθουμε αόρατοι. Ή ίσως επειδή χρειάζεται να προσποιούμαστε κάτι άλλο όταν είμαστε κοντά τους. Για πολλούς ανθρώπους αυτό αποτελεί τον πυρήνα της μοναξιάς».

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΜΥΘΟΣ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ Η ΛΥΣΗ ΣΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ.

Η Bound Alberti επισημαίνει: «Από την έρευνά μου έχω δει ότι δεν είναι η φυσική απόσταση από τους άλλους που μας κάνει να νιώθουμε μόνοι, αλλά η συναισθηματική. Οι πιο μοναχικοί άνθρωποι είναι αυτοί που βρίσκονται σε σχέσεις οι οποίες θα έπρεπε να τους γεμίζουν – αλλά δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Κάποιες από τις δικές μου πιο έντονες στιγμές μοναξιάς είναι όταν περιβάλλομαι από πάρα πολλούς ανθρώπους με τους οποίους δεν έχω καμία απολύτως σχέση».

Ο Carr, από την πλευρά του, αποκαλύπτει ότι πρόσφατα έλαβε ένα γράμμα, η αποστολέας του οποίου αποκάλυπτε ότι 50 χρόνια που είναι παντρεμένη με τον άντρα της εκείνος υπήρξε πάντα η πηγή της μοναξιάς της. Ενώ ήλπιζε ότι ο γάμος θα είναι το φάρμακο κατά της μοναξιάς, κατέληξε να είναι η αιτία. Δεν είναι περίεργο: Αν ο ένας σύντροφος δίνει προτεραιότητα στη σωματική σύνδεση και ο άλλος προτιμά έναν πιο πνευματικό δεσμό, θα καταλήξουν να νιώθουν μόνοι παρότι είναι μαζί.

«Είναι και ζήτημα αντίληψης – το κατά πόσο νιώθεις ότι οι ανάγκες σου ικανοποιούνται», προσθέτει η Olivia Remes, ερευνήτρια ψυχικής υγείας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. «Κάποιοι άνθρωποι δεν νιώθουν μόνοι γιατί αρκούνται στο να έχουν μια ισχυρή σύνδεση με έναν μόνο άνθρωπο. Άλλοι μπορεί να περιβάλλονται από πολλούς ανθρώπους, αλλά νιώθουν μόνοι επειδή αποζητούν πιο βαθιές συνδέσεις».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Σε κάθε περίπτωση, προσθέτει η ίδια, η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα ριζωμένο στην ανθρώπινη φύση. Κάποιοι πιστεύουν ότι επιτελεί μια εξελικτική λειτουργία που ενθαρρύνει τα άτομα να αναλαμβάνουν δράση για την επιβίωσή τους. «Όπως η πείνα σε παρακινεί να βρεις τροφή, έτσι κι η μοναξιά σού λέει ότι κάτι δεν πάει καλά με τον κοινωνικό σου περίγυρο και πρέπει να το αλλάξεις. Για τον προϊστορικό άνθρωπο, άλλωστε, ήταν μια κατάσταση επικίνδυνη. Τον έκανε ευάλωτο στα άγρια ζώα και τους φυσικούς κινδύνους, οπότε ίσως έτσι χτίστηκε και διαιωνίστηκε ένας νευρολογικός μηχανισμός που μας ενθαρρύνει να αναζητάμε την ασφάλεια των άλλων ανθρώπων».

Οι καιροί άλλαξαν, οι κοινωνίες και οι πόλεις μεγάλωσαν, οι άνθρωποι έγιναν πιο ανώνυμοι, λιγότερο συνδεδεμένοι. Η ατομικότητα άρχισε να υπερισχύει της κοινωνικότητας. «Δεν αποτελεί έκπληξη ότι νιώθουμε όλο και περισσότεροι μόνοι», λέει η Bound Alberti. «Κοιτάζω γύρω μου και βλέπω την έλλειψη κοινωνικής φροντίδας, την έλλειψη επιθυμίας για σύνδεση, την έλλειψη του αισθήματος του ανήκειν εκτός κι αν καταναλώνουμε, το οποίο αποτελεί τον βασικότερο λόγο για τον οποίο συναντιόμαστε πλέον σε δημόσιους χώρους. Το περίεργο θα ήταν να μη νιώθαμε μοναξιά».

Τι κάνεις αν νιώθεις μοναξιά;

Οι ειδικοί συνιστούν να κατανοήσεις καταρχάς αν πρόκειται για παροδική ή χρόνια μοναξιά. «Αν νιώθεις ότι τα συμπτώματα που βιώνεις δεν σου επιτρέπουν να ζεις κανονικά τη ζωή σου, σε κρατούν πίσω στη δουλειά ή στις σχέσεις σου με τους άλλους, είναι απαραίτητο να απευθυνθείς σε έναν ειδικό και να μοιραστείς όσα νιώθεις, λέει η Remes.

H Bound Alberti προσθέτει ότι χρειάζεται να διαχωρίσεις τη μοναξιά που επιβάλλεται και αυτή που επιλέγεται. Όλοι μπορεί κάποια στιγμή να επιλέγουμε την απομόνωση, ωστόσο υπάρχουν άνθρωποι που εξαναγκάζονται στη μοναξιά, π.χ. λόγω ηλικίας, προβλημάτων υγείας, φτώχειας, διακρίσεων. Αυτοί οι δομικοί παράγοντες χρειάζεται να αντιμετωπίζονται άμεσα σε κοινοτικό και κυβερνητικό επίπεδο.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΠΑΝΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΟΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΡΕΣΤΟΙ ΑΠΟ ΟΣΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΙΣΩΣ ΜΑΣ ΚΡΑΤΑ ΠΙΣΩ.

Αυτό, βέβαια, που προβληματίζει τους ειδικούς περισσότερο είναι η δυσκολία ή ο δισταγμός πολλών να συνδεθούν με άλλους ανθρώπους σε προσωπικό επίπεδο, ειδικά με ξένους. Γιατί συμβαίνει αυτό, ενώ η πραγματικότητα είναι πως μόλις αρχίσεις να μιλάς με έναν άγνωστο είναι πολύ πιθανό να νιώσεις καλά με αυτό;

Μία απάντηση μπορεί να είναι ότι υπάρχει μια πανανθρώπινη αντίληψη πως είμαστε λιγότερο αρεστοί από όσο πραγματικά είμαστε και αυτό ίσως μας κρατά πίσω, ειδικά αν είμαστε ήδη μοναχικοί. «Όσο πιο μοναχικοί παραμένουμε, τόσο περισσότερο συνηθίζουμε στη μοναξιά και τόσο πιο δύσκολο γίνεται το να βγούμε από αυτή», λέει η Bound Alberti. «Αν, λοιπόν, έχεις συνηθίσει στην απόρριψη και στη μοναξιά, μπορεί να θεωρείς ότι η παραμικρή έκφραση ή στάση σώματος κάποιου είναι απορριπτική προς εσένα – γίνεται κάτι σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία».

Δοκίμασε κάτι διαφορετικό και θα εκπλαγείς: Δεν λέμε να ενοχλείς τους ανθρώπους στον δρόμο, αλλά σε μια τυχαία στιγμή δοκίμασε να πιάσεις κουβέντα σε έναν άγνωστο, π.χ. σε έναν συνεπιβάτη στο λεωφορείο, και δες πόσο πρόθυμα μπορεί να ανταποκριθεί.

Φυσικά, με αυτόν τον τρόπο δεν θα δημιουργήσεις βαθιές, ουσιαστικές σχέσεις, αλλά θα σου δώσει την αυτοπεποίθηση να συνεχίσεις.

Βάθος στις σχέσεις μπορεί να δώσει π.χ. ο εθελοντισμός, το να βοηθάς τους άλλους. Με τον τρόπο αυτό φεύγεις εσύ και η μοναξιά σου από το επίκεντρο, κι έρχεται κάποιος άλλος, στη ζωή του οποίου μπορείς να κάνεις τη διαφορά.

«ΑΝ Η ΣΧΕΣΗ ΣΟΥ ΣΕ ΚΑΝΕΙ ΝΑ ΝΙΩΘΕΙΣ ΜΟΝΑΞΙΑ, ΠΕΣ ΤΟ. ΜΟΙΡΑΣΟΥ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΝΙΩΘΕΙΣ ΚΑΙ ΔΩΣΕ ΧΡΟΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΣ ΑΝ ΘΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ».

Τέλος, σημαντικό είναι και το άγγιγμα. Μελέτη του 2020 έδειξε ότι τα άτομα που δέχονται έστω και ένα σύντομο σωματικό άγγιγμα κάθε μέρα νιώθουν πολλή λιγότερη εγκατάλειψη, ειδικά αν είναι μόνα.

Φυσικά, η επαφή με άλλους ανθρώπους δεν είναι ο μόνος τρόπος να νιώσεις σύνδεση: Τα κατοικίδια δημιουργούν το αίσθημα του ανήκειν, όπως και ο χρόνος στη φύση. Άτομα που ζουν σε πόλεις δηλώνουν πολύ λιγότερο αίσθημα μοναξιάς όταν βρίσκονται σε φυσικά περιβάλλοντα. «Ο λόγος είναι ότι η επαφή αυτή αυξάνει το αίσθημα σύνδεσης και συμπερίληψης, το οποίο αποτελεί πραγματικό αντίδοτο στη μοναξιά», λέει η Remes.

Και, βέβαια, προσθέτει: «Αν είναι η σχέση σου αυτή που σε κάνει να νιώθεις μόνος ή μόνη, πες το. Μοιράσου αυτό που νιώθεις, δώσε χρόνο για να δεις αν θα υπάρξει ανταπόκριση, κι αν η σχέση είναι τοξική, φύγε. Σε κάθε περίπτωση, όποτε βιώνεις τέτοια συναισθήματα αξίζει πάντα τον κόπο να αναγνωρίζεις τι προσπαθούν να σου πουν. Και στη συνέχεια να προσέξεις πολύ τι απαντήσεις δίνεις και πόσο ειλικρινής είσαι σε αυτές. Π.χ. Γιατί νιώθω μοναξιά; Επειδή δεν έχω καλέσει εδώ και καιρό κάποιον δικό μου άνθρωπο; Ή επειδή πιστεύω ότι δεν είμαι συμπαθής;»

Σε κάθε περίπτωση, η μοναξιά, όσο κι αν αποκαλείται επιδημία των καιρών, δεν είναι πάντα κακή. Είτε τη νιώθουμε όταν είμαστε φυσικά μόνοι, είτε μέσα σε μια σχέση, αποτελεί μέρος του ποιοι είμαστε. «Σε μια ανθρώπινη ζωή συμβαίνει συχνά καταστάσεις και πράγματα στα οποία νιώθουμε συνδεδεμένοι να τελειώνουν: μπορεί να είναι ένας γάμος, μια δουλειά – υπάρχει πάντα ο θάνατος. Και αυτό που πρέπει να κάνουμε τότε είναι να ξαναβρούμε τον εαυτό μας και να επανασυνδεθούμε με κάτι άλλο. Βέβαια, αυτό δεν μπορεί να συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτείται μια περίοδος, μια έρημος που πρέπει να διασχίσεις, για να γίνεις ο νέος σου εαυτός – αναπόφευκτα θα είσαι μόνος σε αυτή τη διαδρομή. Αλλά αξίζει να την εκτιμήσεις ως μέρος της υπαρξιακής πραγματικότητας του να είσαι άνθρωπος. Η μοναξιά, λοιπόν, δεν είναι κάτι που μας κάνει προβληματικούς. Είναι ένα φυσικό, πολυδιάστατο και μερικές φορές χρήσιμο φαινόμενο που αξίζει να ακούσουμε τι έχει να μας πει», καταλήγει ο Carr.