ΜΙΑ 92ΧΡΟΝΗ ΣΠΡΙΝΤΕΡ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΓΙΟΥΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ

Στα 92 της, η Ιταλίδα σπρίντερ Emma Maria Mazzenga σπάει ρεκόρ, εμπνέει την επιστήμη και αποδεικνύει πως η συνέπεια και η κίνηση μπορούν να επαναπροσδιορίσουν το νόημα της γήρανσης.

Στα 92 της χρόνια, η Emma Maria Mazzenga δε θα περίμενες να σπάει παγκόσμια ρεκόρ –τέσσερα στην ηλικιακή της κατηγορία μέχρι σήμερα–, ούτε να τρέχει σε στίβους με καρδιοαναπνευστική αντοχή αντίστοιχη ενός ατόμου στα 50 του ή μιτοχόνδρια στους μυς της ενεργά όπως εκείνα ενός υγιούς 20χρονου. Κι όμως, η μικροκαμωμένη σπρίντερ από την Ιταλία, με ύψος 1,55 μ., αναγκάζει τους επιστήμονες να επανεξετάσουν όσα πίστευαν πως γνωρίζουν καλά για τη γήρανση.

Διαβάζοντας για την Mazzenga σε άρθρο των Teddy Amenabar και Stefano Pitrelli στην Washington Post, περισσότερο από τα εξαιρετικά της αθλητικά επιτεύγματα με εντυπωσίασε το άσβεστο αγωνιστικό της πνεύμα. Τόσο δυναμικό και έντονο, που κάποτε έβγαλε τον ώμο της κάνοντας κυριολεκτικά βουτιά στον τερματισμό για να προλάβει συναθλήτριά της. «Η γυναίκα δίπλα μου ήταν έτοιμη να με προσπεράσει», θυμάται για εκείνον τον αγώνα στη Γερμανία το 2012, όταν ήταν 79 ετών, τον οποίο κέρδισε.

Σήμερα, το αγωνιστικό της πνεύμα αναζητά παρέα, αφού βασικό της πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν αθλήτριες να συναγωνιστεί. «Στην Ιταλία, είμαι μόνο εγώ», λέει. «Στο παγκόσμιο πρωτάθλημα, ήμουν εγώ και μία Αμερικανίδα». Πέρυσι, όταν έσπασε το παγκόσμιο ρεκόρ στα 200 μ. για γυναίκες άνω των 90 ετών με χρόνο 51,47 δευτερόλεπτα, ουσιαστικά έτρεχε μόνη της. Ένα μήνα αργότερα, βελτίωσε το ατομικό της ρεκόρ κατά ένα ολόκληρο δευτερόλεπτο, και πάλι χωρίς άλλη συμμετοχή στον αγώνα.

Πλέον, οι επιστήμονες την προσεγγίζουν ως φαινόμενο. Το πρόσφατο παγκόσμιο ρεκόρ της στα 200 μ. κλειστού στίβου, με χρόνο 54,47 δευτερόλεπτα, τράβηξε την προσοχή ερευνητών από όλη την Ιταλία και τον υπόλοιπο κόσμο. «Έγινε χαμός», θυμάται η ίδια για την κάλυψη από τα ΜΜΕ. «Βρέθηκα για πρώτη φορά στις εφημερίδες».

Η Emma Maria Mazzenga κάνει διατάσεις πριν τον αγώνα, σε πάρκο στην Πάντοβα (Ιταλία, 6 Μαΐου 2024). REUTERS Remo Casilli

Το ιδανικό case study για τη γήρανση

Η παρουσία της υπερ-αθλήτριας στον Τύπο κέντρισε το ενδιαφέρον του Simone Porcelli, αναπληρωτή καθηγητή φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Παβίας. Ο Porcelli, που εκείνη την περίοδο ήταν επικεφαλής σε μια μακροχρόνια μελέτη για τη σωματική λειτουργία των ηλικιωμένων, βρήκε στο πρόσωπό της «το ιδανικό υποκείμενο για το ερευνητικό μας πρόγραμμα».

Η Mazzenga, πρώην καθηγήτρια Φυσικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μα ενεργή και ένθερμη αναγνώστρια επιστημονικών περιοδικών, δε χρειάστηκε πολλή σκέψη. Ένα πρωί, βρέθηκε στο αυτοκίνητο του Porcelli, που οδήγησε δυόμισι ώρες για να τη μεταφέρει στο εργαστήριό του και να αφιερώσουν μια ολόκληρη μέρα σε διάφορες εξετάσεις. Εκεί, ο μυϊκός ιστός της αποκάλυψε στο μικροσκόπιο το εξής συναρπαστικό παράδοξο:

• Οι ίνες ταχείας συστολής των μυών, που σχετίζονται με την ταχύτητα και τη δύναμη, ακολουθούσαν το μοτίβο της φυσιολογικής ηλικιακής φθοράς, παρομοίως με ενός υγιούς 70χρονου, ενώ παρατηρήθηκε κάποια αναμενόμενη μυϊκή απώλεια· στα 89 της, είχε τρέξει το 200άρι κλειστού πιο γρήγορα από την τελευταία φορά (48,98 δευτερόλεπτα).
• Οι ίνες βραδείας συστολής, κρίσιμες για τη σωματική αντοχή, έμοιαζαν εκπληκτικά με εκείνες ενός 20χρονου. Η ροή του αίματος και τα νευρικά μονοπάτια προς τους μυς της ήταν εξίσου νεανικά, όπως και τα μιτοχόνδρια, τα κυτταρικά «εργοστάσια παραγωγής ενέργειας».

Ο παράγοντας-κλειδί πίσω από τις επιδόσεις

Ο Chris Sundberg, συν-επικεφαλής της μελέτης και διευθυντής του Εργαστηρίου Ολοκληρωμένης Φυσιολογίας Μυών και Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο Marquette, εξήγησε πως η Mazzenga «μέσω της γενετικής, του τρόπου ζωής της ή ενός συνδυασμού και των δύο, καταφέρνει να διατηρεί την επικοινωνία μεταξύ εγκεφάλου, νεύρων και μυών σε πολύ πιο υγιή επίπεδα από ό,τι βλέπουμε συνήθως σε έναν 90χρονο».

Τα λειτουργικά μέρη των μυών της φαίνεται να «αντισταθμίζουν» τη φθορά στις ίνες ταχείας συστολής, πρόσθεσε. Ο οργανισμός της τα πάει εξαιρετικά καλά με την παροχή οξυγόνου στους μυς και τα μιτοχόνδριά της είναι «πολύ καλοδιατηρημένα», ένας παράγοντας-κλειδί πίσω από τις εντυπωσιακές της επιδόσεις. «Γερνά, αλλά μπορεί να κάνει πράγματα που οι περισσότεροι στα 91 τους αδυνατούν», σχολίασε η Marta Colosio, κύρια συγγραφέας της μελέτης και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Marquette.

ΣΤΑ 92 ΤΗΣ, Η MAZZENGA ΔΕΝ ΤΡΕΧΕΙ ΑΠΛΩΣ· ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΓΕΡΝΑΣ ΜΕ ΧΑΡΗ.

Ζωή σε συνεχή κίνηση

Η πορεία της Mazzenga προς την αθλητική υπεροχή δεν ακολούθησε το συμβατικό μονοπάτι. Έτρεξε πρώτη φορά στίβο σε ηλικία 19 ετών, ενώ σπούδαζε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, και συνέχισε να αγωνίζεται μετά την αποφοίτησή της το 1957. Ωστόσο, διάφορες οικογενειακές υποχρεώσεις –η ασθένεια της μητέρας της, ο γάμος και η ανατροφή δύο παιδιών– την κράτησαν εκτός κουλουάρ για 25 ολόκληρα χρόνια.

Η επιστροφή της έγινε σε ηλικία 53 ετών, οπότε το είδε σαν μια «δεύτερη καριέρα» στον αθλητισμό. Η φιλοσοφία της σε ό,τι αφορά την προπόνηση είναι απλή και βιώσιμη. Το καλοκαίρι, προπονείται στο Στάδιο Colbachini στην Πάντοβα ή δίπλα στο ποτάμι, κοντά στο σπίτι της, τρέχοντας δύο με τρεις φορές την εβδομάδα και περπατώντας τις ημέρες ανάπαυσης. «Δεν περνάω ποτέ ολόκληρη τη μέρα στο σπίτι», δηλώνει, μια αρχή που τήρησε ακόμα και κατά την πανδημία, όταν έβγαινε στα κρυφά τη νύχτα για να τρέξει γύρω από το τετράγωνο, έχοντας βαρεθεί τον διάδρομο του σπιτιού.

Οι προπονήσεις της στον στίβο διαρκούν περίπου μία ώρα και ακολουθούν συγκεκριμένη δομή: αργό ζέσταμα με χαλαρό τρέξιμο, ακολουθούμενο από μικρά διαστήματα περίπου 500 μ., και στη συνέχεια εξάσκηση στις αγωνιστικές αποστάσεις με επαρκή χρόνο αποκατάστασης μεταξύ των προσπαθειών. Στη διατροφή της, το παν είναι η πρακτικότητα: «πολύ απλά πράγματα» όπως μπριζόλα, ψάρι, τηγανητά αβγά και μικρές μερίδες ζυμαρικά ή ρύζι, με βασικό κανόνα να αποφεύγει το φαγητό τουλάχιστον τρεις ώρες πριν από την προπόνηση.

«Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΔΩΣΕΙ ΤΟΣΑ ΠΟΛΛΑ. ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΠΕΡΝΩ ΤΗ ΜΕΡΑ ΜΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΑΠΛΩΣ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ. ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ ΔΡΑΣΗ».

Ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσεις

Η αξιοθαύμαστη περίπτωση της Mazzenga δεν περιορίζεται στα μοναδικά γενετικά της πλεονεκτήματα, έχει να διδάξει κάτι και σε όσους δεν ευνοήθηκαν από τα γονίδια. Έρευνες του Bas Van Hooren από το Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ, επικεντρωμένες σε ελίτ δρομείς στην έβδομη δεκαετία της ζωής τους, επιβεβαιώνουν ότι η συνέπεια είναι το παν. «Πολλές από τις αρνητικές επιπτώσεις που βλέπουμε στη γήρανση μπορούν να μειωθούν σημαντικά αν διατηρούμε πολύ υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας», σημειώνει.

Ίσως το πιο ενθαρρυντικό είναι το συμπέρασμα του Van Hooren ότι «ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσεις». Όλοι οι ηλικιωμένοι ελίτ δρομείς που έχει μελετήσει ξεκίνησαν την εντατική προπόνηση στη μέση ηλικία, όπως ακριβώς και η Mazzenga. Αυτό που έχει σημασία, λέει η ίδια προς άλλους αθλητές και αθλήτριες προχωρημένης ηλικίας, είναι να γνωρίζεις τα όριά σου, να συμβουλεύεσαι τον γιατρό σου πριν ξεκινήσεις και μετά να είσαι συνεπής, κάνοντας πολλές προπονήσεις την εβδομάδα.

Καθώς προετοιμάζεται για τους επόμενους αγώνες της τον Σεπτέμβριο στην Κατάνια της Ιταλίας, και από εκεί για νέο κύκλο εξετάσεων για χάρη της επιστήμης, γίνεται σύμβολο των δυνατοτήτων της υγιούς γήρανσης. «Ο αθλητισμός μού έχει δώσει τόσα πολλά», λέει με συγκίνηση. «Θα έλεγα πως ήταν σωτήριος. Δεν μου αρέσει να περνάω τη μέρα μου περιμένοντας απλώς να πέσει το σκοτάδι. Χρειάζομαι δράση». Ωστόσο, παραμένει ρεαλίστρια για το μέλλον της, κάνοντας σχέδια «μήνα με τον μήνα, όχι πιο πέρα από αυτό», δεδομένης της ηλικίας της.

Ο Luigi Ferrucci, από το Εθνικό Ινστιτούτο Γήρανσης των ΗΠΑ, τόνισε στους δημοσιογράφους της WP ότι η υγιής γήρανση απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει διατροφή και πνευματική εγρήγορση, πέρα από σωματική δραστηριότητα. Αλλά η ιστορία της Mazzenga δείχνει πως με συνέπεια, σωστές προπονήσεις και απροθυμία να υποκύψεις στους ηλικιακούς περιορισμούς, τα όρια του τι είναι δυνατό στα γεράματα αποκτούν νέα ευελιξία. Στα 92 της δεν τρέχει απλώς· επαναπροσδιορίζει την έννοια του να γερνάς με χάρη.