ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Oμάδα νευροεπιστημόνων στην Ιαπωνία εξέτασε πώς σκέφτονται το μέλλον οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι, καταλήγοντας σε ενδιαφέροντα ευρήματα για τα μοτίβα νευρικής δραστηριότητας στους εγκεφάλους τους.

«Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους, όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της μοναδικό τρόπο». Η φράση που επέλεξε ο Λέων Τολστόι για να μας εισαγάγει στην ιστορία της Άννα Καρένινα ενέπνευσε μια ομάδα νευροεπιστημόνων στο Kobe University της Ιαπωνίας να διερευνήσουν αν το αξίωμα βρίσκει εφαρμογή και πέρα από τη δυναμική της οικογένειας, στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου, όταν φαντάζεται το μέλλον.

Σύμφωνα με τη μελέτη του ψυχολόγου Kuniaki Yanagisawa και της ομάδας του, που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences, όταν οι αισιόδοξοι σκέφτονται τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον, τα εγκεφαλικά τους μοτίβα μοιάζουν εντυπωσιακά. Στους απαισιόδοξους πάλι, η σκέψη μάλλον δεν μπαίνει σε καλούπι. Διαπιστώνοντας πως οι πεσιμιστές έχουν δικές τους, μοναδικές νευρικές υπογραφές ο καθένας, κατέληξαν να παραφράζουν τον κορυφαίο συγγραφέα: τα αισιόδοξα άτομα σκέφτονται όμοια, αλλά κάθε λιγότερο αισιόδοξο άτομο φαντάζεται το μέλλον με τον δικό του τρόπο.

Παρόμοιοι εγκέφαλοι, παρόμοια οπτική

Στη μελέτη συμμετείχαν 87 άτομα, που υποβλήθηκαν σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) ενόσω φαντάζονταν διάφορα σενάρια για το μέλλον. Κάποια αφορούσαν τα ίδια και άλλα συζύγους και συντρόφους, ενώ όλα κυμαίνονταν από θετικά έως ουδέτερα και αρνητικά. Οι ερευνητές εστίασαν στον έσω προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου που ενεργοποιείται έντονα στη σκέψη για τα μελλούμενα.

iStock

Αφού συνέκριναν τα πρότυπα ενεργοποίησης του εγκεφάλου μεταξύ κάθε δυνατού ζεύγους συμμετεχόντων, προέκυψε ένα σαφές μοτίβο: μόνο τα ζεύγη στα οποία και τα δύο άτομα αξιολογήθηκαν ως αισιόδοξα σε μεταγενέστερα ερωτηματολόγια εμφάνισαν παρόμοια νευρική δραστηριότητα. Στον αντίποδα, τα ζεύγη με έναν ή και τους δύο απαισιόδοξους συμμετέχοντες παρουσίασαν διακριτά ατομικά μοτίβα.

«Το πώς φανταζόμαστε το μέλλον το έχουμε συνήθως στο μυαλό μας σαν μια βαθιά προσωπική, υποκειμενική πράξη», εξηγεί ο Yanagisawa. «Η μελέτη μας, ωστόσο, δείχνει ότι, ειδικά στους αισιόδοξους, ο τρόπος με τον οποίο το κάνει ο εγκέφαλος μπορεί να είναι παρόμοιος». Το εν λόγω κοινό γνωστικό πλαίσιο θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί οι αισιόδοξοι φαίνεται να «κολλάνε» πιο εύκολα μεταξύ τους και να διατηρούν μεγαλύτερο κοινωνικό κύκλο.

ΤΑ ΑΙΣΙΟΔΟΞΑ ΑΤΟΜΑ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΘΕ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΦΑΝΤΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΤΡΟΠΟ.

Η αρχή της Άννα Καρένινα

Το εύρημα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα σε παράλληλη ανάγνωση με παρόμοιες έρευνες. Μελέτη του 2022, που περιλάμβανε εγκεφαλικές σαρώσεις, αποκάλυψε ότι τα άτομα με κεντρικό ρόλο στα κοινωνικά τους δίκτυα εμφανίζουν παρόμοια πρότυπα ενεργοποίησης, ενώ εκείνα με πιο περιθωριακή θέση παρουσιάζουν ευρύτερη ατομική ποικιλία. Παρόμοια ευρήματα προέκυψαν και από μελέτες που συνέκριναν μοναχικά άτομα με πιο κοινωνικά.

Η Elisa Baek, κοινωνική νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και επικεφαλής των ερευνών, βάφτισε το φαινόμενο «Αρχή της Άννα Καρένινα». «Μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία», σημειώνει, «είναι ότι μπορεί να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να είναι κανείς απαισιόδοξος, ενώ οι αισιόδοξοι τείνουν να συγκλίνουν σε ορισμένα κοινά νοητικά μοντέλα ενός ελπιδοφόρου μέλλοντος».

Η κοινή κατεύθυνση των παραπάνω ερευνητικών συμπερασμάτων υποδηλώνουν ότι το να βρίσκεσαι στο ίδιο μήκος κύματος με τους άλλους μπορεί να αποτελεί θεμελιώδη μηχανισμό που διέπει την ίδια την κοινωνική σύνδεση.

iStock

Ξεκάθαρο το ευοίωνο από το δυσοίωνο

Ένα ακόμη εύρημα ήταν πως οι αισιόδοξοι παρουσίασαν πιο έντονες διαφορές στα εγκεφαλικά τους πρότυπα όταν φαντάζονταν θετικά και αρνητικά γεγονότα, σε σύγκριση με τους απαισιόδοξους. Φαίνεται ότι οι αισιόδοξοι διατηρούν έναν σαφή νοητικό διαχωρισμό ανάμεσα στο ευοίωνο και δυσοίωνο μέλλον, χωρίς να τα βλέπουν όλα ροζ. Το καλό και το κακό παραμένουν διακριτά, όμως επεξεργάζονται τα αρνητικά σενάρια πιο αφηρημένα και με μεγαλύτερη ψυχολογική απόσταση, μειώνοντας έτσι τον συναισθηματικό τους αντίκτυπο.

Ο Yanagisawa υποστηρίζει ότι, ενδεχομένως, οι πολιτισμικές αξίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, κατευθύνοντας τους ανθρώπους προς κοινωνικά επιθυμητά χαρακτηριστικά, όπως η αισιοδοξία, και οδηγώντας τους με την πάροδο του χρόνου στην ανάπτυξη παρόμοιων προτύπων σκέψης.

Συνδεόμαστε γιατί είμαστε «στο μυαλό του άλλου»;

Παρά τα εντυπωσιακά ευρήματα, οι ερευνητές διατηρούν σημαντικές επιφυλάξεις. Η μελέτη δεν συνεκτίμησε παράγοντες όπως η μοναξιά ή η θέση του ατόμου στο κοινωνικό δίκτυο. Έπειτα, η ίδια η έννοια της αισιοδοξίας μεταβάλλεται με την ηλικία και διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό. Η υπερβολική αισιοδοξία μπορεί να σε αποτρέπει από την πρόληψη, ενώ ο «αμυντικός πεσιμισμός» μπορεί στην πραγματικότητα να βοηθήσει ορισμένους ανθρώπους να προετοιμαστούν καλύτερα για πιθανές προκλήσεις.

Αυτά δεν αναιρούν τη σημασία της έρευνας. «Το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι η αφηρημένη ιδέα του “είσαι στο μυαλό μου” απέκτησε κυριολεκτικά ορατή μορφή μέσα από τα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας», αναφέρει ο Yanagisawa. Το αν αυτός ο κοινός μηχανισμός είναι έμφυτος ή αναπτύσσεται μέσα από την εμπειρία και τον διάλογο παραμένει ερώτημα που, όπως ελπίζει ο Yanagisawa, ίσως φωτίσει αυτό που επιτρέπει την ουσιαστική ανθρώπινη σύνδεση.