ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΛΚΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΛΗΓΩΝΟΥΝ;

Αν νιώθεις κατ' επανάληψη έλξη για ανθρώπους που σε πληγώνουν, δεν είναι επειδή σου αρέσει να πονάς, αλλά επειδή ελπίζεις μέσα από αυτές τις σχέσεις να θεραπεύσεις τραύματα του παρελθόντος.

Υπάρχει ένα απόσπασμα σε ένα δοκίμιο του Φρόιντ από το 1920, με τίτλο «Πέρα από την Αρχή της Ευχαρίστησης», στο οποίο ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης κάνει μια προφητική παρατήρηση για τα ανθρώπινα πλάσματα: αν και θα περίμενε κανείς να προσπαθούμε πάντα να μεγιστοποιήσουμε την ευχαρίστηση που νιώθουμε και να ελαχιστοποιήσουμε τον πόνο μας, συχνά οδεύουμε προς καταστάσεις που επαναλαμβάνουν μέσα μας, σε έναν αλλόκοτο βαθμό, συναισθήματα δυσφορίας και αγωνίας που αρχικά βιώσαμε στην παιδική μας ηλικία.

Για παράδειγμα, μια γυναίκα που η πρώτη δεκαετία της ζωής της στιγματίστηκε από τα ξεσπάσματα και την οργή ενός αλκοολικού πατέρα, θα νιώθει έλξη –χωρίς να το συνειδητοποιεί και με τεράστιο κόστος για την ίδια– από άντρες που πίνουν πολύ. Ή ένας άντρας που μεγάλωσε με μία σαρκαστική ή συναισθηματικά απόμακρη μητέρα, πιθανότατα θα παντρευτεί το είδος της γυναίκας που, αν και θα διαφέρει από τη μητέρα του στην εξωτερική εμφάνιση, θα αντικατοπτρίζει τον τόνο της ειρωνείας και της παραμέλησης. Γιατί το κάνουμε αυτό;

Γιατί ορισμένοι από εμάς συνεχίζουμε να νιώθουμε έλξη για συντρόφους που μας πληγώνουν;

Τη συμπεριφορά αυτή ο Φρόιντ την ονομάζει Wiederholungszwang (καταναγκασμός για επανάληψη), εννοώντας προφανώς ότι είμαστε σχεδόν καταναγκασμένοι να επαναλαμβάνουμε τον πόνο.

Αντί, δηλαδή, να αφήνουμε πίσω μας συντρόφους και εραστές που μας πληγώνουν, αναζητώντας καλύτερους και πιο στοργικούς, δίνουμε προτεραιότητα στον πόνο έναντι της ηδονής. Εμείς, που ως θύματα αυτού του πόνου στα παιδικά μας χρόνια, θα έπρεπε τώρα να τρέχουμε μακριά του.

Όχι, δεν το θέλουμε αυτό. Δεν είμαστε ερωτευμένοι με τον πόνο. Δεν έχουμε κάποια διαταραχή που μας κάνει να θέλουμε να είμαστε δυστυχισμένοι. Για τον Φρόιντ η εξήγηση είναι πολύ πιο απλή και αρκετά ελπιδοφόρα. Σύμφωνα με εκείνον, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να επαναλάβουμε μια παλιά ιστορία με έναν βασικό –σχεδόν ιερό– σκοπό: να της δώσουμε ένα διαφορετικό τέλος.

ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΕΠΑΝΑΛΑΒΟΥΜΕ ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΠΛΗΓΩΣΕΙ, ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΤΗΣ ΔΩΣΟΥΜΕ ΕΝΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΤΕΛΟΣ.

Δεν θέλουμε να μένουμε άλλο «σφηνωμένοι» στις συμπληγάδες του πόνου. Προσπαθούμε, λοιπόν, να επιστρέψουμε στην πηγή ενός δύσκολου και καθοριστικού για εμάς βιώματος και με τις ενήλικες πλέον ικανότητές μας στη διάθεσή μας, με όλους τους πόρους που μπορούμε τώρα πια να συγκεντρώσουμε– να φτάσουμε σε έναν νέο και πιο ικανοποιητικό επίλογο.

Η κόρη ενός αλκοολικού όπως αναφέρθηκε στην αρχή, για παράδειγμα, δεν επιλέγει έναν σύντροφο που έχει πρόβλημα με το ποτό για να υποφέρει, αλλά για να τον βοηθήσει να σταματήσει να πίνει, να εξερευνήσει τις ρίζες του εθισμού του, να τον κάνει να ακούσει τη συλλογιστική της, να επωφεληθεί από την καλοσύνη της και να θεραπεύσει τον εαυτό του υπό την επίβλεψή της. Παρομοίως, ένας άντρας που νιώθει έλξη για μια γυναίκα απόμακρη και ψυχρή όσο η μητέρα του, δεν το κάνει για να ζήσει παραμελημένος σε όλη του τη ζωή, αλλά για να συνεργαστεί μαζί της και να προσδιορίσει τι συνέβη στην παιδική της ηλικία που την έκανε έτσι. Στη συνέχεια φιλοδοξεί να την… αλλάξει: να την στρέψει προς την αγάπη, την τρυφερότητα και την ασφάλεια.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Όπως χαρακτηριστικά το περιγράφει ο σύγχρονος φιλόσοφος Αλέν ντε Μποτόν σε άρθρο του: «Οι πάσχοντες που τώρα πια ελέγχουν τη λογική, τα χρήματα, τους πόρους, τη γοητεία και την ψυχραιμία, ελπίζουν βαθιά μέσα τους ότι μπορούν να θεραπεύσουν το ίδιο είδος ανθρώπων, στο έλεος των οποίων κάποτε βρίσκονταν – και τους οποίους, στις παιδικές τους καρδιές, καθώς έκλαιγαν βουβά στα μικρά τους δωμάτια, λαχταρούσαν τόσο πολύ να βοηθήσουν και να αλλάξουν».

Με λίγα λόγια, δεν επιστρέφουμε στις επίπονες σχέσεις επειδή μας αρέσει να υποφέρουμε, μα επειδή κάπου βαθιά μέσα μας συνεχίζουμε να ελπίζουμε πως θα θεραπεύσουμε και θα θεραπευτούμε. Όχι ότι θα θεραπεύσουμε τον παλιό εαυτό μας, αλλά αυτό το μέρος μέσα μας που έμεινε ανολοκλήρωτο.

Επιστρέφουμε σε αυτούς που μας πληγώνουν γιατί ελπίζουμε

Μας έλκουν, λοιπόν, αυτοί που μας πληγώνουν όχι επειδή λαχταράμε να ζούμε σε μια αδιάκοπη θλίψη, αλλά επειδή αποζητάμε την επιδιόρθωση, την ανάρρωση και την αποκατάσταση. Δεν θέλουμε απλά την καλοσύνη του συντρόφου. Θέλουμε κατανόηση –να νιώσει τι έχουμε περάσει–, καθώς και μια μορφή «διαγενεακής εξιλέωσης» από αυτούς που μας αδίκησαν, όπως το αποκαλεί ο Αλέν ντε Μποτόν.

ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΘΕΡΑΠΕΥΣΟΥΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟ ΕΙΔΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, ΣΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ.

Και αυτός είναι ο λόγος που, στον αντίποδα, σπάνια νιώθουμε πραγματική έλξη από ανθρώπους που δεν έχουν κανένα από τα προβλήματα των πρώτων φροντιστών μας, όσο ελκυστικοί κι αν είναι, όσο όμορφα κι αν μας φέρονται. Μπορεί να βγαίνουμε ραντεβού μαζί τους, αλλά δεν νιώθουμε να «κολλάμε»: Καταλαβαίνουμε ότι είναι καλοί, αλλά είναι και λίγο «βαρετοί», όμορφοι αλλά «όχι σέξι».

Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα; Δεν έχουν τα ψυχολογικά προβλήματα που δική μας κρυφή και ασυνείδητη αποστολή είναι να εξερευνήσουμε και να θεραπεύσουμε.

Και τι γίνεται μετά; Τι προτείνει για όλα αυτά o Φρόιντ; Προφανώς δεν περιμένει ότι μια ωραία μέρα απλά θα εγκαταλείψουμε αυτές τις τόσο βαθιές επιθυμίες μας, σωστά;

Ο Αλέν ντε Μποτόν λέει: «Στο φροϋδικό σχήμα δεν επιδιώκουμε οριστικά να υποφέρουμε. Επιδιώκουμε να θεραπεύσουμε τα είδη των τραυματισμένων ανθρώπων που μας βασάνιζαν πριν αποκτήσουμε την ικανότητα να τους αντισταθούμε – και να τους βοηθήσουμε».

»Ο Φρόιντ μάς καλεί να αποκτήσουμε συνείδηση αυτού που μας συμβαίνει. Να συνειδητοποιήσουμε τις ασυνείδητες ελπίδες πίσω από τον επαναληπτικό μας καταναγκασμό και στη συνέχεια να στραφούμε ενεργά σε μια μεγάλη πρόκληση: στην εύρεση διαφορετικών, πιο ικανοποιητικών καταλήξεων. Όχι απλά των μοτίβων με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι».

Είναι εύκολο αυτό; Όχι, δεν είναι, όμως τη στιγμή που σου γίνεται σαφές πως μόλις επανέλαβες το ίδιο μοτίβο, ανοίγει ένα φως, ένας δρόμος. Η παρόρμησή σου υπάρχει, όμως μπορεί να αλλάξει η σχέση σου μαζί της. Κι αν αναζητήσεις νέους τρόπους για να πάρεις ευχαρίστηση, νέες εμπειρίες, μπορεί να σε βοηθήσει να ζήσεις, τουλάχιστον, μια πιο συνειδητή και γεμάτη ζωή.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.