ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: «Η ΚΟΙΝΗ ΔΡΑΣΗ ΧΤΙΖΕΙ ΔΕΣΜΟΥΣ, ΕΚΕΙ ΠΟΥ Η ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΧΤΙΖΕΙ ΤΕΙΧΗ»

Πώς ένα κίνημα, το Save Your Hood, αναδεικνύει τη δύναμη της συλλογικής δράσης και την αλλαγή που μπορεί ο καθένας να φέρει στη γειτονιά του.

Κάθε εκδήλωση TEDx είναι μια μοναδική εμπειρία. Όχι μόνο για τις ενδιαφέρουσες ομιλίες που ακούς, αλλά κυρίως για τους ανθρώπους που γνωρίζεις και τις κουβέντες που ανοίγονται μετά. Για τους προβληματισμούς που γεννιούνται και τους ορίζοντες που βλέπεις να απλώνονται μπροστά σου.

Έτσι και το φετινό TEDxPlaka Countdown, που ήταν αφιερωμένο στην κλιματική κρίση, τη βιωσιμότητα και τη δύναμη της συλλογικής δράσης, δεν μας απογοήτευσε. Με θέμα «Our tomorrow, today we choose / Το αύριό μας, σήμερα επιλέγουμε» και κεντρικό μήνυμα «Αν θέλεις να προβλέψεις το μέλλον, δημιούργησέ το», η καρδιά της ιστορικής συνοικίας της Πλάκας και το Stelios Foundation Conference Hall γέμισαν με φωνές από τον χώρο της επιστήμης, της εκπαίδευσης, της δημοσιογραφίας, της τέχνης και της κοινωνικής δράσης.

Μία από τις φωνές αυτές ανήκε στον Βασίλη Σφακιανόπουλου, τον άνθρωπο που εμπνεύστηκε το κίνημα Save Your Hood κι εγώ είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί του και να βρω στα λόγια του έναν άνθρωπο με τον οποίο μοιραζόμαστε κοινές ανησυχίες.

– Θυμάσαι τη στιγμή που είπες «τώρα πρέπει να δράσω»;

Το αστείο είναι ότι για χρόνια δρούσα, αλλά δρούσα «μακριά». Ήμουν εθελοντής σε προσφυγικές δομές, στην υποσαχάρια Αφρική, στο Νεπάλ, στην Ινδία. Ένιωθα ότι βοηθάω εκεί που υπήρχε «μεγάλη» ανάγκη. Και μετά ήρθε η καραντίνα. Ο εγκλεισμός με ανάγκασε να δω τη δική μου γειτονιά. Μου αποκάλυψε έναν ολόκληρο κόσμο γεμάτο προβλήματα ακριβώς κάτω από τη μύτη μου. Άρχισα να επισκέπτομαι μέρη που είχα να πάω από παιδί, μόνο και μόνο για να τα δω σε απόλυτη παρακμή.

Η στιγμή-κλειδί, ο θυμός που έγινε δράση, ήταν όταν είδα ένα παιδί να πετάει ένα ποτήρι καφέ σε ένα σημείο με θέα που αγαπούσα ως μικρός. Όταν του μίλησα, η απάντησή του ήταν η συμπύκνωση όλης της κοινωνικής παραίτησης. «Μα καλά, δεν βλέπεις τι γίνεται; Το δικό μου σε πείραξε;» Εκείνη τη στιγμή, ο θυμός έγινε απόφαση. Αποφάσισα να υιοθετήσω τη γειτονιά μου, ακολουθώντας μόνο αυτό που είχα στην καρδιά μου.

Ξεκίνησα μόνος, χωρίς να περιμένω κανέναν, και οργάνωσα τον πρώτο καθαρισμό. Η τεράστια ανταπόκριση του κόσμου σε εκείνο το πρώτο κάλεσμα μου έδειξε απλώς ότι οι άνθρωποι περίμεναν. Το μόνο που χρειάζονταν ήταν μια σπίθα. Αυτές οι σκέψεις μου και αυτή η ανάγκη μου για δράση με έφεραν και στο TEDxPlaka, μια διοργάνωση για τη συλλογική δράση απέναντι στην πιο επείγουσα απειλή της εποχής μας, την κλιματική κρίση.

– Στην Ελλάδα σήμερα βλέπουμε μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Μπορεί ένα κίνημα όπως το Save Your Hood να λειτουργήσει ως γέφυρα;

Το Save Your Hood είναι από τη φύση του μια γέφυρα. Στη δράση, στο πεδίο, όλες οι ταμπέλες εξαφανίζονται. Όταν είσαι δίπλα-δίπλα με κάποιον και καθαρίζετε ένα πάρκο ή παλεύετε να σώσετε ένα ζώο από μια πυρκαγιά, δεν έχει σημασία ποιον ψηφίζεις, πόσα χρήματα βγάζεις, από πού έρχεσαι. Είσαι ένας άνθρωπος που βοηθά. Το κίνημά μας έχει ένα δίκτυο 56.345 εθελοντών. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ενώνονται από μια ιδεολογία, αλλά από τη θέληση για ουσιαστική αλλαγή στις γειτονιές μας. Αυτή η κοινή δράση, με έναν απτό, ορατό στόχο είναι η πιο ισχυρή μορφή κοινωνικής ενσωμάτωσης. Σπάει την απομόνωση και χτίζει δεσμούς, εκεί που η ανισότητα χτίζει τείχη.

– Ποια είναι η πιο «σκληρή» στιγμή που έχεις αντιμετωπίσει;

Δαδιά. Καλοκαίρι του 2023. Η ομάδα των διασωστών μας κι εγώ οργανώσαμε πολυήμερη αποστολή, για να σώσουμε οτιδήποτε σώζεται. Με ιδιαίτερα νωπές τις εικόνες του άλλοτε πλούσιου δάσους της Δαδιάς, το απόλυτα καμένο τοπίο του Μεγάλου Πυρήνα ήταν η χειρότερη εμπειρία που έχω βιώσει. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, σε όποια πυρκαγιά είχα δράσει από το 2004 και μετά, πάντα έβρισκα σημάδια ελπίδας μέσα στη στάχτη. Κάποιο ζώο, έντομο ή φυτό που είχε γλιτώσει αρκούσε για πεισθώ ότι τίποτα δεν έχει χαθεί.

Δυο μέρες όμως ερευνών στον Μεγάλο Πυρήνα είχαν περάσει και τίποτα από αυτά δεν είχε βρεθεί. Μόνο μαύρο, γκρίζο και θάνατο είχαν αντικρίσει τα μάτια μου, μαυρίζοντας κι εμένα. Στον Μικρό Πυρήνα, οι αποστολές μας ήταν πιο επιτυχείς, με ευτυχή σημάδια, που όμως δεν ήταν αρκετά για να διώξουν το σκοτάδι. Χρειάστηκε να γυρίσω στην Αθήνα για να επεξεργαστώ αυτό που έζησα και να βρω τρόπο να το διώξω.

– Πώς διαχειρίζεσαι το «γιατί πρέπει οι πολίτες να κάνουν τη δουλειά του κράτους»;

Αυτή η ερώτηση είναι η καρδιά της ματαιότητας που νιώθουν πολλοί. Ευθύνη κανενός κράτους δεν είναι οι παραβατικές πράξεις των πολιτών του. Η ευθύνη του περιορίζεται στη νομοθεσία και την τήρησή της. Κάθε σκουπίδι έξω από τον κάδο είναι μια παράνομη εναπόθεση ενός πολίτη που περιμένει από τον Δήμο να τρέχει από πίσω του και να τα καθαρίζει. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι φορολογούμαστε περισσότερο εξαιτίας αυτών των πράξεων, ώστε να μπορεί ένας Δήμος να έχει επαρκές προσωπικό για να αντιμετωπίζει το πρόβλημα που δημιουργείται.

Ακόμα κι αν αυτό δεν ίσχυε, πρέπει να περιμένουμε την έγκριση κάποιου ή είναι «αρμοδιότητά» μας να κάνουμε αυτό που ορίζει η συνείδησή μας; Όταν ήμασταν παιδιά και βλέπαμε ένα μυρμήγκι να πνίγεται σε μια λακκούβα, σκύβαμε και το βγάζαμε. Δεν ρωτούσαμε αν είναι δική μας δουλειά. Το κάναμε από ενσυναίσθηση. Δεν δρούμε εναντίον του κράτους. Δρούμε υπέρ της γειτονιάς μας, υπέρ του πλάσματος που κινδυνεύει, υπέρ αυτού που νιώθουμε σωστό. Δεν περιμένουμε κανέναν. Γινόμαστε εμείς η αλλαγή που θέλουμε να δούμε.

ΚΑΘΕ ΣΚΟΥΠΙΔΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΔΟ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΝΑΠΟΘΕΣΗ ΕΝΟΣ ΠΟΛΙΤΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΟ ΝΑ ΤΡΕΧΕΙ ΑΠΟ ΠΙΣΩ ΤΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑ ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ.

– Ποιο είναι το μήνυμά σου προς όσους νιώθουν ότι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν κάτι;

Τους καταλαβαίνω. Δεν είναι ιδέα τους. Είναι μια πραγματικότητα. Μετά την τραγωδία των Τεμπών, κάναμε μια έρευνα στην κοινότητά μας (σε 6.080 ενεργούς πολίτες). Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά. Το 43,2% δήλωσε πως νιώθει αποδυναμωμένο και θεωρεί μάταιο να ασχοληθεί ξανά με τα κοινά. Σχεδόν οι μισοί από τους πιο ενεργούς ανθρώπους ένιωθαν ηττημένοι. Η απάντηση σε αυτό το σκοτάδι για μένα είναι να αλλάξουμε το κριτήριο της πράξης μας.

Μην κρίνετε την προσπάθειά σας από το αν θα αλλάξει ολόκληρο το σύστημα, αλλά από την ίδια την πράξη. Βρείτε το δικό σας «μυρμήγκι». Το να καθαρίσετε μια παραλία, ακόμα κι αν ξέρετε ότι σε μια εβδομάδα μπορεί να λερωθεί ξανά, δεν είναι μάταιο. Γιατί για εκείνη τη μέρα, για εκείνο το μέρος, για εκείνο το πλάσμα, αλλάξατε ολόκληρο τον κόσμο και δώσατε χαρά στη δική σας ζωή. Το σκοτάδι δεν είναι σημάδι για να σταματήσουμε. Είναι το φόντο που κάνει το δικό μας, μικρό, επίμονο φως να λάμπει πιο δυνατά από ποτέ.

– Ποιο είναι το πιο απρόσμενο αποτέλεσμα που είδες μέσω του Save Your Hood;

Βόρεια Εύβοια, Αύγουστος 2021. Ελληνικά. Το υιοθετημένο μου χωριό, το μέρος των παιδικών μου διακοπών. Ήμουν εκεί για επτά ημέρες, παλεύοντας κυριολεκτικά με τους συγχωριανούς μου, με ελάχιστα εργαλεία, να σώσουμε το χωριό από τις φλόγες. Η εξάντληση, η απελπισία, ο καπνός... είναι κάτι που δεν μπορώ να περιγράψω. Όταν μετά από επτά μέρες η φωτιά περικύκλωσε το χωριό, έκανα ένα ανοιχτό κάλεσμα στα social media, μια κραυγή απόγνωσης, ζητώντας από τον κόσμο να τηλεφωνεί και να ζητά εναέρια μέσα. Και λειτούργησε. Το χωριό σώθηκε. Αλλά η καταστροφή τριγύρω ήταν απόλυτη. Η στάχτη είχε μαυρίσει τα πάντα, κυρίως την καρδιά μου.

Πριν γυρίσω Αθήνα, σταμάτησα στη θάλασσα για να ξεπλύνω όλο αυτό το μαύρο. Εκεί, είδα μια ηλικιωμένη γυναίκα να μαζεύει σκουπίδια από την παραλία. Σηκώθηκα και τη βοήθησα. Αφού τελειώσαμε, της είπα ένα τεράστιο «ευχαριστώ» που με παρακίνησε. Τότε μου είπε: «Να ξέρεις, υπάρχει μια ομάδα στο ίντερνετ με τρελούς σαν εμάς που καθαρίζουν. Save Your Hood λέγεται». Εκείνη τη στιγμή, απλά δάκρυσα. Ήταν η απόλυτη λύτρωση. Ήταν το σύμπαν που μου έλεγε ότι όσο σκοτάδι κι αν υπάρχει, μια μικρή πράξη φωτός πάντα θα βρίσκει τον δρόμο της. Έφυγα γεμάτος.

Το αποτέλεσμα των δράσεών μας δεν μπορεί να περιγραφεί με κανένα αριθμό ή στατιστικό. Όπως εγώ αγνοούσα την ηλικιωμένη γυναίκα που το κίνημα άγγιξε, έτσι και εκείνη δεν έμαθε ποτέ πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος της σε εμένα και στο κίνημα.

– Πώς διαχειρίζεσαι την κούραση, την απογοήτευση, την αργή πρόοδο;

Με το να θυμόμαστε κάθε μικρή μας νίκη, ειδικά εκείνες που δεν είναι ορατές. Κρατώντας κάθε μικρή ή μεγάλη πηγή έμπνευσης δική μας ή των ανθρώπων γύρω μας. Καθετί που μας δείχνει ότι αυτό που κάνουμε έχει νόημα. Μια γυναίκα στο πουθενά που σου λέει για την ομάδα, ένα ζαρκάδι που επιβίωσε στο Μεγάλο Πυρήνα της Δαδιάς, μια αγκαλιά από έναν άνθρωπο που είδε το έργο σου, μια κίνηση ενός αγνώστου να βοηθήσει κάποιον συνάνθρωπό σου.

Η κούραση είναι δεδομένη, ειδικά μετά από επίπονα, καταστροφικά καλοκαίρια. Παρά τα χιλιάδες ζώα που έχουμε καταφέρει να σώσουμε τα τελευταία χρόνια, η στάχτη είναι εκεί να μας μαυρίζει την καρδιά. Η απογοήτευση είναι αληθινή. Δεν τα διαχειρίζεσαι προσποιούμενος ότι δεν υπάρχουν. Τα διαχειρίζεσαι αλλάζοντας την εστίασή σου.

Σταματάς να κοιτάς τον τεράστιο όγκο της καταστροφής και εστιάζεις στο ένα ζώο που έχεις στα χέρια σου ή ακόμα και στο ζώο που έχει σώσει ο διπλανός σου. Για το κάθε ζώο που σώζεις, γίνεσαι ολόκληρος ο κόσμος και εν συνεχεία εκείνο έρχεται για να σώσει τη δική σου ζωή. Σταματάς να σκέφτεσαι τι θα απογίνει το μέρος που καθαρίζεις, γιατί αυτό που σε ενδιαφέρει είναι να δώσεις χώρο στη φύση να αναπνεύσει έστω και για λίγο. Η «αργή πρόοδος» σε απογοητεύει μόνο αν το κίνητρό σου είναι το τελικό αποτέλεσμα. Αν το κίνητρό σου είναι η ίδια η πράξη, τότε κάθε μέρα είναι μια νίκη.

Η ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΙΝΗ. ΔΕΝ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΕΣΑΙ ΠΡΟΣΠΟΙΟΥΜΕΝΟΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ. ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΕΣΑΙ ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΕΣΤΙΑΣΗ. ΣΤΑΜΑΤΑΣ ΝΑ ΚΟΙΤΑΣ ΤΟΝ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΟΓΚΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΖΕΙΣ ΣΤΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΕΧΕΙΣ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟΥ.

– Πώς βλέπεις τον ρόλο των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας σε σχέση με τη δράση σας;

Υπάρχει χώρος, αλλά αυτός ο χώρος πρέπει να ορίζεται από απόλυτη διαφάνεια. Μία από τις βασικές μας αρχές είναι το ήθος μας: να δρούμε ανεξάρτητα από δημόσιους φορείς και εταιρείες, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του κόσμου και αποφεύγοντας συγκρούσεις συμφερόντων. Αυτό δεν σημαίνει αποκλεισμό. Οι επιχειρήσεις είναι μέρος της κοινωνίας και οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη τους. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε ήδη εταιρείες που μας στηρίζουν, οι οποίες όχι μόνο ταιριάζουν με τον κώδικα δεοντολογίας μας, αλλά δείχνουν ουσιαστικό ενδιαφέρον να βοηθήσουν τις μάχες μας, κάνοντας ταυτόχρονα και οι ίδιες σημαντικές κινήσεις για να αλλάξουν πλεύση προς πιο βιώσιμες πρακτικές.

– Ποιες είναι οι προτεραιότητες του Save Your Hood τα επόμενα χρόνια;

Πρώτον, η συνεχής ενίσχυση του Δικτύου Διάσωσης Άγριας Ζωής που δημιουργήσαμε συνεργατικά με την ΑΝΙΜΑ. Δεύτερον, η ενδυνάμωση της «Κανονικής Λειτουργίας»: η δύναμή μας είναι οι αυτόνομες ομάδες στις γειτονιές. Στόχος είναι να δώσουμε σε ακόμη περισσότερους πολίτες τα εργαλεία και την έμπνευση να δράσουν τοπικά, προστατεύοντας το περιβάλλον που ζουν.

– Υπάρχουν σχέδια ώστε οι περιοχές που έχει καθαρίσει το Save Your Hood να παραμένουν καθαρές;

Αυτή είναι η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου. Ένας καθαρισμός είναι σίγουρα μια προσωρινή λύση. Η μόνιμη λύση είναι η αλλαγή νοοτροπίας. Έχουμε καταφέρει να αποκαταστήσουμε μόνιμα 119 δημόσιους χώρους εξαιτίας δυο πραγμάτων: Πρώτον, το παράδειγμα. Όταν οι κάτοικοι βλέπουν τους γείτονές τους να καθαρίζουν, δημιουργείται μια κοινωνική ευθύνη, μια «υιοθεσία» του χώρου. Οι ίδιοι οι κάτοικοι γίνονται προστάτες της γειτονιάς τους, ενώ οι μηχανισμοί των Δήμων βελτιώνονται. Φυσικά, υπάρχουν και περιοχές όπου οι «υπεύθυνοι» παραβάτες δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν ή να αντιμετωπιστούν. Ακόμα και σε αυτές τις περιοχές όμως, έχουμε σημαντικές πτώσεις στον ρυθμό εναπόθεσης νέων σκουπιδιών.

Δεύτερον, η παιδεία. Τα 91 σχολικά προγράμματα που έχουμε τρέξει, αγγίζοντας πάνω από 2.700 μαθητές, είναι η πραγματική μας επένδυση στο μέλλον. Το σχέδιο δεν είναι απλώς να καθαρίζουμε. Το σχέδιο είναι να εμπνεύσουμε μια γενιά που δεν θα χρειάζεται καν να καθαρίσει, γιατί απλούστατα δεν θα έχει λερώσει.