ΠΩΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ «ΧΑΛΑΡΑ» ΣΥΝΔΕΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΤΑΩΡΗ «ΒΑΛΚΥΡΙΑ» ΣΤΗ ΛΥΡΙΚΗ
Η όπερα «Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την Εθνική Λυρική Σκηνή, καθηλώνοντας στις θέσεις για ένα πεντάωρο και κάτι τους χιλιάδες θεατές που έκαναν sold out και τις έξι παραστάσεις της στην Αθήνα. Για τη συνεργάτιδα σκηνοθέτρια της παράστασης, τη Δανή Γιοχάννε Χόλτεν, είναι μια δουλειά που της έδωσε πολλά μαθήματα – ανάμεσά τους τι εννοούμε εμείς οι Έλληνες όταν λέμε «χαλαρά»!
Ομολογώ πως όταν έμαθα τη διάρκεια της όπερας «Βαλκυρία», κάπως αγχώθηκα. Η παράσταση ξεκινάει στις 5:30 το απόγευμα και ολοκληρώνεται λίγο πριν τις 11 το βράδυ, μετά από έναν πεντάωρο μαραθώνιο που περιλαμβάνει δύο διαλείμματα, διάρκειας 30 και 40 λεπτών.
Είναι η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο έργο του Ρίχαρντ Βάγκνερ ανεβαίνει στην Ελλάδα από την Εθνική Λυρική Σκηνή, σε συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα της Δανίας. Το ταξίδι αυτής της «Βαλκυρίας» ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2022 από την Κοπεγχάγη, σε σκηνοθεσία του κορυφαίου Βρετανού σκηνοθέτη της όπερας Τζων Φούλτζεϊμς, για να κλείσει τον κύκλο της δύο χρόνια μετά στην Αθήνα, με έξι παραστάσεις που έγιναν πάρα πολύ γρήγορα sold out.
Η «Βαλκυρία» παίχτηκε για πρώτη φορά το 1870 και είναι το δεύτερο από τα τέσσερα έργα που απαρτίζουν το μεγαλειώδες «Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ». Κεντρικός ήρωάς της είναι ο Βόταν, θεό των μαχών και των συμβολαίων – μια εκδοχή του δικού μας Δία, θα μπορούσε να πει κανείς, με όλες του τις ερωτικές αταξίες που έσπερναν παιδιά ακόμα και στον κόσμο των θνητών, εγείροντας τον θυμό της συμβίας του!
«Η σύλληψη του κύκλου του Δαχτυλιδιού από τον Βάγκνερ προέκυψε από την ταχεία εκβιομηχάνιση του 19ου αιώνα», λέει ο Τζων Φούλτζεϊμς σε μια συνομιλία του με τον Νίκο Α. Δοντά που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της παράστασης. «Η ιστορία αποτελεί μια καταγγελία της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης στην οποία οι εργάτες γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από διεφθαρμένους ηγέτες της βιομηχανίας που δεν τηρούν ούτε καν τους δικούς τους νόμους».
Όπως παρατηρεί ο ίδιος, ο Βόταν θα ήταν σήμερα «ο Ζούκερμπεργκ, ο Μασκ ή ο Μέρντοχ. Δουλειά του είναι η πληροφορία και η εξουσία που προέρχεται από την πληροφορία που ελέγχει».
Παρακολουθώντας τη «Βαλκυρία» (που κύλησε αβίαστα), είχα τρόπον τινά την αίσθηση ότι κάνω binge watching σε μια σειράς σαν το «Game of Thrones», ή ότι βλέπω την κινηματογραφική τριλογία του «Άρχοντα των δαχτυλιδιών». Αυτό θα μπορούσε να ακουστεί κάπως βλάσφημο για έναν λάτρη της όπερας, όχι όμως για τη Δανή Γιοχάννε Χόλτεν, συνεργάτιδα σκηνοθέτρια στις παραστάσεις της Αθήνας, η οποία μου ανέφερε κάτι παρόμοιο.
Στη συνέντευξη που κάναμε, μάλιστα, κατέληξε και σε κάτι άλλο που μάλλον θα θεωρούσαν βλάσφημο οι καθηγητές της στην Ακαδημία Μουσικής και Θεάτρου του Αμβούργου: ότι το να δουλεύεις ακόμα και σε μια τόσο απαιτητική παράσταση στην Ελλάδα μπορεί να σε μάθει τι σημαίνει «χαλαρά»!
– Επίτρεψέ μου να ξεκινήσω με μια προσωπική ερώτηση: Τι σε τράβηξε στον κόσμο της σκηνοθεσίας και ειδικά στην όπερα;
Προέρχομαι από τον χώρο της κλασικής μουσικής και σε ηλικία 20 ετών δούλεψα για πρώτη φορά ως ασκούμενη σε παράσταση όπερας. Ερωτεύτηκα το πώς η όπερα συνδυάζει τόσες διαφορετικές μορφές έκφρασης, οπτικές, μουσικές, εννοιολογικές και φυσικά δραματουργικές. Όταν συντίθενται όλα τα στοιχεία της όπερας, δεν υπάρχει τίποτα πιο μεγαλειώδες, κι έκτοτε δουλεύω διαρκώς με λυρικές σκηνές ανά την Ευρώπη.
– Ως συνεργάτιδα σκηνοθέτρια στη «Βαλκυρία», πώς συνεργάστηκες με τον σκηνοθέτη Τζων Φούλτζεϊμς;
Πρακτικά, σκηνοθετώ το έργο στη θέση του Τζων. Ο Τζων συνέλαβε την ιδέα, τον κόσμο της παράστασης και τη σκηνοθέτησε με την αρχική διανομή στην Κοπεγχάγη, όπου ήμουν βοηθός σκηνοθέτρια. Στην εκδοχή της Αθήνας έχουμε μια νέα διανομή, οπότε και μια νέα παράσταση. Τη σκηνοθετώ όπως πιστεύω ότι θα έκανε ο Τζων, ο οποίος προφανώς ήταν εδώ και δούλεψε μαζί μου πάνω στην όπερα.
– Με ποιους τρόπους πιστεύεις ότι η «Βαλκυρία» του Βάγκνερ μιλάει ακόμα στο σύγχρονο κοινό;
Ο πυρήνας στο «Δαχτυλίδι» είναι ο τρόπος με τον οποίο διαφθείρει η εξουσία, και αυτό είναι επίσης το βασικό διακύβευμα στον μονόλογο του Βόταν. Αυτό είναι πάντα επίκαιρο, αλλά ακόμα περισσότερο με φόντο τη σημερινή πολιτική συγκυρία και εποχή. Η «Βαλκυρία» ασχολείται με χαρακτήρες που έχουν πολύ διαφορετικές θεμελιώδεις πεποιθήσεις και τους βάζει να συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Αυτοί οι διάλογοι τοποθετούνται μέσα στην παράσταση ώστε εμείς να αναγνωρίσουμε διαφορετικά κομμάτια του εαυτού μας σε διαφορετικούς χαρακτήρες.
– Τι ενέπνευσε τη δημιουργική σύλληψη στο συγκεκριμένο ανέβασμα;
Η βασική σύλληψη έχει να κάνει με την ιδέα ότι ο Βόταν είναι ο μεγάλος αρχιτέκτονας του κόσμου. Οι θεοί μαζί με τον Βόταν ζουν σε έναν κόσμο απολύτως εστέτ, έχοντας σε αφθονία οτιδήποτε επιθυμήσουν. Σε αντιδιαστολή, οι άνθρωποι που ζουν πάνω στη Γη βρίσκονται σε ένα είδος εμπόλεμης ζώνης. Οπτικά θέλαμε να κάνουμε ένα σχόλιο πάνω στις ταξικές διαφορές, έχοντας μια ανώτερη άρχουσα τάξη να παρατηρεί την κατώτερη τάξη, που αγωνίζεται χωρίς να καταλήγει σε αυτήν ο παραμικρός πλούτος.
– Υπήρχαν σκηνές στη «Βαλκυρία» που να αποτέλεσαν για σας μεγάλη πρόκληση;
Όχι απαραίτητα – η μεγάλη πρόκληση όταν ανεβάζεις το «Δαχτυλίδι» και γενικά Βάγκνερ είναι ουσιαστικά η διάρκεια του έργου.
– Σε τρομάζει αυτή η διάρκεια;
Ναι, κατά κάποιο τρόπο. Μου αρέσει όταν παρακολουθώ την παράσταση, γιατί είναι σαν να βλέπω αλλεπάλληλα επεισόδια μιας τηλεοπτικής σειράς. Και βυθίζεσαι στη μουσική για πολλές ώρες. Βέβαια, όταν δουλεύεις στην παραγωγή και ηγείσαι της διαδικασίας, είναι πολύ πιο δύσκολο. Η διάρκεια των σκηνών και των πράξεων ανεβάζει το επίπεδο δυσκολίας σε όλα και χρειάζεται μεγάλη προσοχή όσον αφορά τον χρόνο στις πρόβες, γιατί με τον Βάγκνερ μπορείς να ξεφύγεις εύκολα. Αν θέλεις να περάσεις μια ολόκληρη πράξη, πρέπει να διαθέσεις μια ολόκληρη μέρα, με αποτέλεσμα κάτι βαρετό όπως ο προγραμματισμός να είναι πραγματικά κρίσιμο σε μια τέτοια παραγωγή.
– Μου φαίνεται συναρπαστικό ότι τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα προσφέρουν στο ανέβασμα δυνατότητες που ο Βάγκνερ δεν θα μπορούσε να διανοηθεί. Πώς επηρεάζει αυτό την παρουσίαση της όπερας και την όλη εμπειρία;
Στη «Βαλκυρία», ένα καθοριστικό σημείο της πλοκής είναι ότι η Βρουγχίλδη ζητάει να την περιφρουρεί ένα πύρινος τείχος όταν θα βυθιστεί στον αιώνιο ύπνο της επειδή παράκουσε με τις πράξεις της τις εντολές του Βόταν. Η δυνατότητα να δουλεύεις με πραγματική φωτιά πάνω στη σκηνή με τον ασφαλέστατο τρόπο που γίνεται σήμερα πραγματικά σου επιτρέπει να δημιουργείς επί σκηνής εκπληκτικές στιγμές. Νομίζω ότι ο Βάγκνερ θα απολάμβανε το δικό μας πύρινο δαχτυλίδι.
– Από την πλευρά των ερμηνευτών, ποιες είναι οι προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι και πώς επηρεάζουν τη σκηνοθετική προσέγγιση;
Τα έργα του Βάγκνερ είναι πάντα μια πρόκληση για όλα τα τμήματα, γιατί είναι ένας μαραθώνιος. Η πλειονότητα των σκηνών στη «Βαλκυρία» είναι διάλογοι ανάμεσα σε δύο πρόσωπα και το να κρατήσεις κάτι τέτοιο ζωντανό για περισσότερες από πέντε ώρες δεν είναι τόσο εύκολο.
Το πώς αισθάνονται οι μονωδοί σε αυτές τις μακροσκελείς σκηνές, το πώς αντιδρούν σε αυτές πάντα επηρεάζει τη σκηνοθεσία, καθώς όλες οι σκηνές πρέπει να έχουν έναν αυθορμητισμό σε όλες τις πρόβες και τις παραστάσεις. Αυτό είναι μια ισορροπία που προσπάθησα να βρω μαζί με τους ερμηνευτές – πώς μου δίνουν την έμπνευση να προσθέσω κάτι στο έργο, πώς τους εμπνέω εγώ με τις ιδέες μας για την παράσταση και πώς όλα συνδυάζονται μεταξύ τους.
Σε πρακτικό επίπεδο, νομίζω επίσης ότι τα σκαλοπάτια που κυριαρχούν στο σκηνικό ήταν μια σωματική πρόκληση που μας έβαλε όλους σε φόρμα, όσο κάναμε πρόβες και ανεβοκατεβαίναμε πολλές, πολλές φορές καθημερινά!
– Να υποθέσω ότι είχατε κατά νου και το κοινό ως προς τον ρυθμό της παράστασης και τη συνολική εμπειρία;
Φυσικά, ουσιαστικά αυτό είναι το βασικό μου μέλημα. Πώς θα λειτουργήσει το έργο πέρα από τη σκηνή, πώς θα έχει απήχηση στο κοινό; Η συγκεκριμένη σκηνοθεσία επικεντρώνεται στην αφήγηση της ιστορίας, κρατώντας την απλή και κατανοητή, και ελπίζω ότι το κοινό θα αναλογιστεί, θα ταυτιστεί και θα εμπνευστεί όση ώρα κάθεται σε αυτές τις βελούδινες θέσεις.
– Τι κρατάς από αυτή την παραγωγή της «Βαλκυρίας» και το ανέβασμα στην Αθήνα;
Επιστρέφω στη βάση μου έχοντας ζήσει κάτι σημαντικό, τόσο σε καλλιτεχνικό επίπεδο όσο και ως εργασιακή εμπειρία, κι έχοντας γνωρίσει πολλούς νέους συνεργάτες και φίλους. Κρατάω την έκδηλη αντίδραση του κοινού της πρεμιέρας όταν άναψαν οι φλόγες. Παίρνω μαζί μου την ελληνική λέξη «χαλαρά», που έμαθα τη σημασία της. Δεν είναι μια έννοια που χρησιμοποιούσαμε πολύ κατά τη διάρκεια της θεατρικής μου εκπαίδευσης στη Γερμανία, και ήταν πραγματικά απολαυστικό και ενδιαφέρον να βλέπεις να ολοκληρώνεται ένα τέτοιο ανέβασμα έχοντας κατά νου τη συγκεκριμένη λέξη.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
