ΑΝ ΑΠΟΦΕΥΓΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ, ΙΣΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙΣ ΑΥΤΗ ΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Δεν είναι πολύ συχνή, αλλά είναι δύσκολο να διαγνωστεί διότι μοιάζει με άλλες, πιο συχνές διαταραχές και ψυχικές νόσους. Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, όμως, είναι ένα πιο βαθιά ριζωμένο μοντέλο συμπεριφοράς που απομονώνει τους ανθρώπους, καθιστώντας τους δυσλειτουργικούς και κάποιες φορές αυτοκαταστροφικούς.

Στο μυαλό ορισμένων ανθρώπων ο φόβος της απόρριψης και της αρνητικής αξιολόγησης από τους άλλους είναι υπερβολικός. Η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα που νιώθουν ως προς τις ικανότητες και τον εαυτό τους, και η ανάγκη να είναι αρεστοί στους γύρω τους είναι τόσο διογκωμένες μέσα στο κεφάλι τους, που τελικά αποφεύγουν όχι μόνο να συγχρωτιστούν μαζί τους, αλλά και να κάνουν οτιδήποτε καινούργιο.

Συνήθως πρόκειται για άτομα πολύ ντροπαλά και συνεσταλμένα, που μιλούν χαμηλόφωνα, θα προτιμούσαν να περνούν απαρατήρητα, αποφεύγουν τις συγκρούσεις, αγχώνονται πολύ εύκολα και επαγρυπνούν για τυχόν αρνητικά σχόλια. Τις περισσότερες φορές ένας τέτοιος τύπος ανθρώπου μπαίνει στην κατηγορία του αγχώδους ή καταθλιπτικού, ή ακόμη και σε εκείνη του κοινωνικά ανεσταλμένου.

Στην πραγματικότητα. οι συμπεριφορές αυτές εντάσσονται κάτω από την ομπρέλα μιας ψυχικής διαταραχής ελάχιστα γνωστής, η οποία όμως ταξινομείται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) με τον κωδικό ICD10: F60.6 και αποκαλείται Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας.

Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας: Τι είναι και πώς θα την αναγνωρίσεις

«Οι διαταραχές, σε γενικές γραμμές, είναι μόνιμα πρότυπα συμπεριφοράς που δεν συνάδουν με τα πολιτισμικά πρότυπα και προκαλούν συναισθηματικό πόνο στο άτομο ή στους γύρω του. Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας ομαδοποιείται με άλλες διαταραχές προσωπικότητας που χαρακτηρίζονται από αισθήματα νευρικότητας και φόβου. Τα άτομα με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας έχουν χρόνια αισθήματα ανεπάρκειας και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο να κριθούν αρνητικά από τους άλλους. Παρόλο που θα ήθελαν να αλληλεπιδρούν με τους άλλους, τείνουν να αποφεύγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση λόγω του έντονου φόβου τους ότι θα απορριφθούν από τους άλλους» εξηγεί ο ψυχίατρος Χρήστος Φιοράκης.

Υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου το 2,5% του πληθυσμού, αλλά δεν διαγιγνώσκεται εύκολα, διότι, όπως είπαμε συνυπάρχουν τα αισθήματα έντονου άγχους, η ανηδονία που προέρχεται από τον φόβο και την απουσία επαφών, και το κοινωνικό άγχος, οπότε μια τέτοια κατάσταση μπορεί εύκολα να παρερμηνευτεί ως αγχώδης διαταραχή, κατάθλιψη ή κοινωνικό άγχος. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ακραίο κοινωνικό άγχος, που καθιστά το άτομο βαθιά δυσλειτουργικό και το απομονώνει σε μεγάλο βαθμό.

Βασικά συμπτώματα

Ας δούμε μια λίστα με τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας (AvPD = Avoidant Personality Disorder):

• Ανάγκη να είναι κανείς αρεστός
• Έλλειψη ευχαρίστησης στις δραστηριότητες
• Άγχος μήπως πει ή κάνει το λάθος πράγμα
• Άγχος σε κοινωνικές εκδηλώσεις
• Αποφυγή συγκρούσεων
• Αποφυγή αλληλεπίδρασης σε εργασιακά περιβάλλοντα
• Αποφυγή στενών σχέσεων ή μοιράσματος συναισθημάτων
• Αποφυγή λήψης αποφάσεων
• Αποφυγή διαφόρων καταστάσεων λόγω φόβου απόρριψης
• Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων
• Πληγώνεται εύκολα από κριτική ή αποδοκιμασία
• Ακραία αυτοσυνειδησία
• Αποτυχία έναρξης κοινωνικής επαφής
• Φοβισμένη και τεταμένη συμπεριφορά
• Αισθήματα ανεπάρκειας
• Υπερευαισθησία στην αρνητική αξιολόγηση
• Έλλειψη βεβαιότητας
• Έλλειψη εμπιστοσύνης στους άλλους
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Παρερμηνεία ουδέτερων καταστάσεων ως αρνητικών
• Απουσία στενών φίλων και έλλειψη κοινωνικού δικτύου
• Αυτοαπομόνωση
• Κοινωνική αναστολή
• Απροθυμία να πάρει κανείς ρίσκα ή να δοκιμάσει νέα πράγματα
• Θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά ανίκανο ή κατώτερο
• Επαγρύπνηση για σημάδια αποδοκιμασίας ή απόρριψης

Τα πιο ενδεικτικά χαρακτηριστικά 

Ανακεφαλαιώνοντας, τα 3 κύρια συμπτώματα της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας είναι τα συναισθήματα ανεπάρκειας, η κοινωνική αναστολή και η υπερβολική ευαισθησία στην απόρριψη ή την κριτική.

Για να καταλάβεις πώς διαφέρει η συγκεκριμένη διαταραχή από το απλό ή το κοινωνικό άγχος, αρκεί να σου πούμε ότι για τα άτομα αυτά ο φόβος της απόρριψης είναι τόσο έντονος, που επιλέγουν την απομόνωση αντί να διακινδυνεύσουν να απορριφθούν σε μια σχέση ή σε μια οποιαδήποτε προσπάθεια. Το πρότυπο συμπεριφοράς με αυτή τη διαταραχή μπορεί να ποικίλλει από ήπιο έως ακραίο.

«Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΟΤΑΝ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ».

Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας συνήθως διαγιγνώσκεται σε ενήλικες, καθώς οι προσωπικότητες των παιδιών εξακολουθούν να αναπτύσσονται και συμπεριφορές όπως η συστολή μπορεί να είναι φυσιολογικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία, ενώ αργότερα ξεπερνιούνται.

Σύμφωνα με το DSM-5, ένα άτομο πρέπει να έχει ένα σταθερό μοτίβο αποφυγής της κοινωνικής επαφής, να είναι υπερβολικά ευαίσθητο στην απόρριψη και την κριτική και να αισθάνεται ανεπαρκές.

Ποιες είναι οι αιτίες

Ο κ. Φιοράκης απαντά: «Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας (AvPD) θεωρείται ότι προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Μελέτες υποδεικνύουν ότι γενετικοί παράγοντες μπορεί να κάνουν ένα άτομο πιο επιρρεπές στη διαταραχή, ενώ περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η παιδική κακοποίηση, η παραμέληση ή η απόρριψη από τους γονείς μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της διαταραχής.

»Επιπλέον, οι εμπειρίες κοινωνικής απόρριψης, κριτικής ή γελοιοποίησης στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορούν επίσης να συνδράμουν στην ανάπτυξη της AvPD. Οι έρευνες υποδεικνύουν επίσης ότι η χημεία του εγκεφάλου και οι δομικές διαφορές σε ορισμένες περιοχές του μπορούν να παίξουν ρόλο στην ανάπτυξη της AvPD».

Πόσο σοβαρή είναι η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας;

Δυστυχώς, οι προοπτικές για τα άτομα με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας που δεν αναζητούν θεραπεία είναι άσχημες. Συνήθως, απομονώνονται και χρησιμοποιούν την αποφυγή των πάντων ως τη μοναδική αντιμετώπιση στον τρόπο που αισθάνονται.

Τα άτομα με AvPD μπορεί να έχουν ελάχιστες σχέσεις και να μην ασχολούνται σχεδόν με τίποτε. Αυτό συχνά οδηγεί σε άλλες μακροπρόθεσμες δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων με την εργασία και το σχολείο, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να αποφεύγουν το σχολείο ή τα επαγγέλματα που απαιτούν κοινωνικές επαφές. Επιπροσθέτως, λόγω της απομόνωσης αλλά και της ανάγκης τους να είναι είναι απολύτως αποδεκτοί, μπορεί να οδηγηθούν σε κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών.

Στην πραγματικότητα, όπως δείχνουν οι έρευνες, οι άνθρωποι αυτοί θέλουν να αποκτήσουν σχέσεις με τους άλλους, μερικοί μάλιστα λαχταρούν τη σύνδεση, αλλά φοβούνται υπερβολικά να προσεγγίσουν κάποιον και, ακόμη κι αν ξεκινήσουν μια σχέση, το βρίσκουν πολύ δύσκολο να τη διατηρήσουν.

Θεραπεία της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας

Οι περισσότεροι άνθρωποι με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας δεν αναζητούν θεραπεία. Όταν το κάνουν, είναι συχνά για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ή για άλλους τύπους συμπτωμάτων, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, και συνήθως διακόπτουν τη θεραπεία αν επιλυθεί αυτό το πρόβλημα.

Όπως και άλλες διαταραχές προσωπικότητας, η αποφευκτική διαταραχή μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί επειδή αποτελεί ένα πιο μόνιμο, πιο βαθιά ριζωμένο μοντέλο συμπεριφοράς.

Είναι δύσκολο για το άτομο που ζει με τη διαταραχή να αναγνωρίσει ότι η ψυχοθεραπευτική βοήθεια είναι απαραίτητη, πόσο μάλλον ευεργετική. Αφού τα συγκεκριμένα άτομα φοβούνται να ξεκινήσουν μια σχέση ή μια δραστηριότητα, καταλαβαίνεις πως δύσκολα θα κάνουν το βήμα να ζητήσουν βοήθεια.

TA 3 KYΡΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ Ή ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ.

Ένα σημαντικό κίνητρο ωστόσο μπορεί να είναι η επιθυμία σύναψης προσωπικών σχέσεων που γίνεται έντονη μετά τα πρώτα νεανικά χρόνια.

Η επιτυχής θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων και να αυξήσει το φάσμα των στρατηγικών αντιμετώπισης που μπορεί να χρησιμοποιήσει το άτομο για να διαχειριστεί το άγχος του. Ένα άτομο με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας πιθανότατα θα είναι πάντα ντροπαλό, αλλά τουλάχιστον η αποφυγή δεν θα κυριαρχεί στις σκέψεις και τη ζωή του.

Ενδεδειγμένα είδη θεραπείας

Τα είδη της θεραπείας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η ψυχοδυναμική και η θεραπεία σχημάτων. Η ομαδική θεραπεία και η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες.

Η CBT βοηθά τους ανθρώπους να μάθουν πώς να αλλάζουν τα άχρηστα πρότυπα σκέψης. ενώ η ψυχοδυναμική θεραπεία στοχεύει στην επίγνωση του τρόπου με τον οποίο οι προηγούμενες εμπειρίες, ο πόνος και οι συγκρούσεις μπορεί να έχουν δημιουργήσει τα τωρινά συμπτώματα.

Η θεραπεία σχημάτων είναι μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση που βασίζεται στη CBT καθώς και σε άλλες θεραπευτικές τεχνικές, όπως το reparenting, κατά το οποίο ο θεραπευόμενος εκφράζει τις ανάγκες της παιδικής του ηλικίας και μαθαίνει να αναπτύσσει και να εσωτερικεύει μια υγιή γονική φωνή.

Αν νομίζεις ότι έχεις αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας

Αναγνώρισε προσεκτικά τα σημεία και μη διστάσεις να απευθυνθείς ιδανικά σε έναν ψυχίατρο. Ίσως στην αρχή να χρειαστείς και φαρμακευτική αγωγή –τα αντικαταθλιπτικά περιορίζουν τα ενοχλητικά συμπτώματα του άγχους– που θα διακόψεις καθώς η παράλληλη ψυχοθεραπεία θα προχωρά.

Αν υπάρχει ένα κοινωνικό δίκτυο με στενούς φίλους ή συγγενείς, καλό είναι να τους ενημερώσεις και να τους συμπεριλάβεις, ώστε να ξέρουν τι αντιμετωπίζεις, να μην το παρερμηνεύουν και να προσπαθήσουν να σε βοηθήσουν. «Η θεραπεία για τα άτομα με αυτή τη διαταραχή είναι πιο αποτελεσματική όταν τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν και υποστηρίζουν», αναφέρει ο κ. Φιοράκης.

Η αυτοφροντίδα είναι επίσης απαραίτητη, ώστε να εντοπίσεις υγιείς δεξιότητες αντιμετώπισης που θα σε κρατήσουν μακριά από αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Αν νομίζεις ότι κάποιος που γνωρίζεις και αγαπάς ζει με τα συμπτώματα της αποφευκτικής διαταραχής, προσπάθησε να τον ενθαρρύνεις να επισκεφτεί έναν ειδικό. Χωρίς θεραπεία, η AvPD επιδεινώνεται σημαντικά, ενώ με την κατάλληλη επαγγελματική υποστήριξη θα υπάρξει βελτίωση, ειδικά αν το πρόβλημα εντοπιστεί στα πρώτα στάδια.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.