6 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΕΞΕΙΣ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Ο Αλμπέρ Καμύ είδε στο παράλογο της ύπαρξης όχι μια καταδίκη, αλλά μια πρόκληση, μια ευκαιρία να ζήσουμε τη ζωή με πάθος, ελευθερία και επίγνωση, δημιουργώντας το δικό μας νόημα σε έναν αδιάφορο κόσμο.

Ο Αλμπέρ Καμύ έβρισκε το σύμπαν παράλογο. Ο νομπελίστας φιλόσοφος και συγγραφέας, από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, υποστήριξε με πάθος την ιδέα ότι η ζωή είναι εγγενώς άνευ νοήματος. Στη φιλοσοφία του παραλογισμού, ο άνθρωπος αναζητά διαρκώς έναν σκοπό, αλλά η ανθρώπινη ύπαρξη δεν μπορεί να του τον προσφέρει. Έτσι, του μένουν τρεις επιλογές:

• να δώσει τέλος στη ζωή του, που ο Καμύ το απορρίπτει ως αποφυγή και όχι λύση του προβλήματος,
• να βρει παρηγοριά στη θρησκευτική πίστη, την οποία θεωρούσε διαφυγή από την πραγματικότητα, ή
• να το αποδεχτεί.

Η αποδοχή ότι η ζωή είναι παράλογη δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπεις την προσπάθεια να την κάνεις καλύτερη. Σημαίνει ότι, αφού αναγνωρίζεις ότι δεν έχει κατ’ αρχήν νόημα, επιλέγεις να δημιουργήσεις το δικό σου, ακόμα κι αν χρειάζεται να κουβαλάς συνέχεια τον βράχο στην κορυφή σαν άλλος Σίσυφος:

«Τούτη την κρίσιμη στιγμή που ο άνθρωπος κάνει τον απολογισμό της ζωής του, ο Σίσυφος, επιστρέφοντας προς το βράχο του, παρατηρεί αυτή την ασύνδετη σειρά των πράξεων που φτιάχνει το πεπρωμένο του, δημιουργημένο από τον ίδιο, συσπειρωμένο κάτω από το βλέμμα της μνήμης του και σφραγισμένο σε λίγο με το θάνατό του», γράφει στο έργο του Ο Μύθος του Σίσυφου (εκδ. Καστανιώτη, μτφ. Ν. Καρακίτσου-Ντουζέ, Μ. Κασαμπάλογλου-Ρομπλέν).

Ο Σίσυφος με τον βράχο (Λβιβ, Ουκρανία). iStock

«Πάντα ξαναβρίσκει κανείς το φορτίο του. Αλλά ο Σίσυφος διδάσκει την ύψιστη πίστη που αρνείται τους θεούς και σηκώνει τους βράχους. Κι εκείνος επίσης κρίνει ότι όλα είναι καλά. Τούτο το σύμπαν, αδέσποτο στο εξής, δεν του φαίνεται άγονο ούτε ασήμαντο. Κάθε κόκκος αυτής της πέτρας, κάθε ορυκτό θραύσμα αυτού του πλημμυρισμένου από νύχτα βουνού, σχηματίζει από μόνο του έναν κόσμο. Ο αγώνας και μόνο προς την κορυφή αρκεί για να γεμίσει μιαν ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο».

Στο μαρτύριο του Σίσυφου, ο Καμύ δεν είδε την ποινή αλλά την ελευθερία. Ο γιος του Αιόλου βρίσκει νόημα όχι στο να φτάσει στην κορυφή –άλλωστε, δεν θα το καταφέρει ποτέ– αλλά στον καθημερινό του αγώνα να σπρώξει την πέτρα ως εκεί. Παρότι η προοπτική μοιάζει σκοτεινή, αν αποδεχθούμε τον παραλογισμό, μπορούμε να ζήσουμε με πληρότητα, πάθος και χαρά.

iStock

Ένα ενδιαφέρον βίντεο στο κανάλι Philosophies for Life, συμπύκνωσε τη φιλοσοφία του Καμύ για το παράλογο και συστήνει έξι μαθήματα εμπνευσμένα από τη σκέψη του, για να μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή, ακόμα κι όταν το νόημα δεν είναι ξεκάθαρο ή εύκολο.

1. Αγκάλιασε το παράλογο

Όπως είπαμε, ο Καμύ θεωρούσε ότι η ανθρώπινη ύπαρξη χαρακτηρίζεται από μια βασική αντίφαση: αναζητούμε νόημα σε έναν κόσμο που δεν προσφέρει κανένα. Αντί να απελπιζόμαστε, πρότεινε να αγκαλιάσουμε την κατάσταση, να δεχτούμε την απουσία νοήματος και να δημιουργήσουμε το δικό μας.

Ο ΣΙΣΥΦΟΣ ΚΡΙΝΕΙ ΟΤΙ ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΑΡΚΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΕΜΙΣΕΙ ΜΙΑΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΡΔΙΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΣΙΣΥΦΟ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ.

2. Ζήσε το παρόν

«Η πραγματική γενναιοδωρία προς το μέλλον έγκειται στο να τα δίνεις όλα στο παρόν» (Ο επαναστατημένος άνθρωπος, 1951).

Στη σκέψη του Καμύ, η υπερβολική ενασχόληση με το παρελθόν ή η αγωνία για το μέλλον μάς στερούν τη μόνη στιγμή που είναι πραγματικά δική μας: το τώρα. Η προτροπή να ζούμε το παρόν δεν είναι αδιαφορία για το αύριο, όσο μια στάση ζωής που προτείνει να απολαμβάνουμε τη στιγμή, την ομορφιά του κόσμου, τη συνείδηση ότι υπάρχουμε. Η συνειδητή παρουσία –που στην εποχή μας λέμε mindfulness– και η ευγνωμοσύνη είναι μορφές αντίστασης απέναντι στον παραλογισμό.

3. Κάνε την αγάπη επιλογή σου

Για τον Καμύ, το να αγαπάς είναι μια καθημερινή επιλογή αντίστασης, μια πράξη ελευθερίας σ’ έναν κόσμο χωρίς έτοιμο νόημα. Η αγάπη είναι αυθεντική μόνο όταν γεννιέται από ευθύνη και παρουσία, όχι από ανάγκη. Δεν εξαγιάζει τις πράξεις μας, ούτε δικαιολογεί κάθε παρόρμηση. Αντιθέτως, μας καλεί να είμαστε αληθινοί με τους άλλους, αναγνωρίζοντας πόσο εύθραυστοι είμαστε.

Ο ίδιος ο Καμύ δεν υπήρξε υπόδειγμα συνέπειας στις σχέσεις του. Η προσωπική του ζωή έμοιαζε ενίοτε με ισορροπία σε τεντωμένο σκοινί. Όμως, αυτό δεν ακυρώνει τη σκέψη του· τη φωτίζει. Δείχνει ότι ακόμη και εκείνος, που κατανοεί τόσο βαθιά την ανθρώπινη κατάσταση, παραμένει κομμάτι της. Η αγάπη, όπως και η ζωή, είναι μια διαρκής άσκηση όπου πέφτουμε, ξανασηκωνόμαστε και μαθαίνουμε να αγαπάμε καλύτερα. Δεν είναι διαφυγή από τον παραλογισμό, αλλά τρόπος να τον αντέξουμε.

iStock

4. Ταξίδεψε και ανακάλυψε τον κόσμο και τον εαυτό σου

«Αυτό που δίνει αξία στο ταξίδι είναι ο φόβος. Σπάει ένα είδος δομής μέσα μας» (Lyrical and critical essays, 1967)

Το ταξίδι, σύμφωνα με τη σκέψη του Καμύ, είναι ένας τρόπος να «σπάσουμε» τις βεβαιότητές μας, να χάσουμε τα σίγουρα στηρίγματά μας και, πάνω στη δυσκολία αυτής της ξαφνικής απώλειας, να βρίσκουμε τον εαυτό μας. Τα ταξίδια μάς δίνουν νέα οπτική, μας βοηθούν να δούμε τη ζωή αλλιώς, να κατανοήσουμε άλλους ανθρώπους, άλλες κουλτούρες, και τελικά, να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Η αβεβαιότητα του ταξιδιού είναι η ουσία της ελευθερίας.

Η ΑΓΑΠΗ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ, ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗ ΟΠΟΥ ΠΕΦΤΟΥΜΕ, ΞΑΝΑΣΗΚΩΝΟΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΝΑ ΑΓΑΠΑΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ.

5. Καλλιέργησε χόμπι και ό,τι σε παθιάζει

«Τίποτα στον κόσμο δεν αξίζει να του γυρίσεις την πλάτη, αν το αγαπάς»* (Η Πανούκλα, 1957).

Ο Καμύ, που λάτρευε το ποδόσφαιρο, τη μουσική και τη συγγραφή, έβλεπε σε οτιδήποτε παθιάζει τον άνθρωπο μια πράξη εξέγερσης απέναντι στη μονοτονία της ζωής. Τα καλώς εννοούμενα πάθη και τα χόμπι δεν ήταν πολυτέλεια για τον Γάλλο φιλόσοφο, παρά ουσία, τρόποι να βιώσουμε τη χαρά της ύπαρξης, να εκφράσουμε τη δημιουργικότητά μας και να θυμόμαστε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από τη δουλειά ή τον ρόλο μας στην κοινωνία. Το να αγαπάς αυτό που κάνεις, ακόμη και αν δεν αποφέρει πρακτικά αποτελέσματα, είναι μια πράξη ελευθερίας.

*(«Και όμως, κι εγώ το κάνω, χωρίς να μπορώ να ξέρω γιατί» λέει αμέσως μετά, μα στο παράλογο ταιριάζει και το παράδοξο της επιθυμίας· ακόμα και όταν ξέρουμε τι αξίζει την αγάπη μας, μπορεί να απομακρυνθούμε από αυτό χωρίς σαφή λόγο).

iStock

6. Συνδέσου με τους άλλους

Ο Καμύ πίστευε ακράδαντα στη δύναμη της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Η ζωή δεν προσφέρει έτοιμο νόημα ούτε σωτηρία σε κάποιο μεταφυσικό σχέδιο· αυτά βρίσκονται στην αλληλοβοήθεια και στην καλοσύνη μεταξύ των ανθρώπων. Η σύνδεση με τους άλλους, μέσα από ουσιαστικές συζητήσεις, πράξεις ενσυναίσθησης και συμμετοχή στην κοινότητα, είναι ο τρόπος να βρούμε νόημα μέσα στον παραλογισμό και η καλύτερη απόδοση της σκέψης του.