ΠΩΣ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙΣ ΕΝΑΝ ΕΦΗΒΟ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο δεκάχρονος γιος μου μεγαλώνει σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία τα οποία επιλέγει συστηματικά να αγνοεί, ενώ βαφτίζει «λογοτεχνία» τις εκδόσεις που βασίζονται περισσότερο στην εικόνα. Στην προσπάθειά μου να τον μυήσω στο διάβασμα χωρίς να τον απωθήσω με τον τρόπο μου, μίλησα με μία ειδικό που μοιράζεται μαζί μας το τι σημαίνει «διάβασμα» στην εφηβεία, αλλά και πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να το αγαπήσουν.

Είμαι τόσο φανατική των βιβλίων, που όλη μου η ζωή μπορεί να μοιραστεί σε φάσεις ανάλογα με τα βιβλία που διάβαζα. Η εφηβεία μου, λόγω ελεύθερου χρόνου και έλλειψης άλλων αποσπάσεων (τα αγόρια με ενδιέφεραν μόνο σαν χαρακτήρες και όχι σαν πραγματικοί άνθρωποι), ήταν η πλουσιότερη σε διάβασμα περίοδος. Διάβαζα ό,τι έπεφτε στα χέρια μου. Από τη γλύκα της Άλκης Ζέη μέχρι τα βαρίδια του Μάρκες, και από τη «Φωνή του Κυρίου» (το εφημεριδάκι που έφερνε μαζί της η γιαγιά Ελένη από την εκκλησία) μέχρι τα κουτιά των απορρυπαντικών στην τουαλέτα μας.

Ξεθάβοντας πρόσφατα ένα κουτί με τα αγαπημένα μου εφηβικά αναγνώσματα, κάλεσα κοντά μου τον μικρό μου γιο, για να τον συστήσω γεμάτη συγκίνηση στην Άννα Φρανκ, τον Πέτρο του μεγάλου περιπάτου, τις δύο αδελφές στο Καπλάνι της βιτρίνας. Δεν περίμενα πολλά από εκείνον, σίγουρα όμως δεν είχα προετοιμαστεί για την απάθειά του.

«Μα, δεν θέλεις να μπεις σε αυτούς τους υπέροχους κόσμους που σου περιγράφω;» τον ρώτησα. «Μου φτάνει το ίντερνετ. Εξάλλου, διαβάζω βιβλία, και πολλά μάλιστα». Πώς να του πω ότι τα κόμικς δεν είναι λογοτεχνία; Και πώς θα τον κάνω να αγαπήσει το διάβασμα;

«Στην ηλικία των 10 με 20 ετών, ο εγκέφαλος μεγαλώνει γρήγορα και αλλάζει δομικά και λειτουργικά. Οι έφηβοι δείχνουν ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε θέματα που έχουν να κάνουν με τον σεβασμό και το στάτους τους», μου εξηγεί η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια Έλια Παπαμαύρου.

iStock

«Ο έφηβος είναι ένα είδος “νομά” που περνάει μία περίοδο “ανάμεσα”, η οποία χαρακτηρίζεται από ψυχική ευαλωτότητα, ευαισθησία και αστάθεια της ταυτότητάς του. Ανάμεσα στα δύο άκρα,την παιδική ηλικία και την ωριμότητα, ο έφηβος ψάχνει τις λέξεις και τις εικόνες που θα του δώσουν τις απαντήσεις όταν ακόμα δεν μπορεί να φτιάξει τις ερωτήσεις. Θέλει να ανακαλύψει τον κόσμο μόνος του, και εδώ η λογοτεχνία θα μπορούσε να του προσφέρει μία μεγάλη ποικιλία χαρακτήρων, συμπεριφορών με τις οποίες μπορεί να ταυτιστεί, να διαφωνήσει, να συνομιλήσει και να φτιάξει τον κόσμο του και τα συναισθήματά του».

Από την άλλη, μιλάμε για μια γενιά που μεγαλώνει μέσα στον ψηφιακό κόσμο, που προσφέρει στα παιδιά έναν βομβαρδισμό από εικόνες τις οποίες δεν προλαβαίνουν να επεξεργαστούν νοητικά, με αποτέλεσμα να τα απομακρύνουν από την πραγματικότητα. Η κατανάλωση σύντομων βίντεο, που διαδέχονται το ένα το άλλο, λειτουργεί τελικά σαν μπούμερανγκ για τη γνώση, αφού απωθεί τον εγκέφαλο από την ανάγνωση.

ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΝΝΟΙΑ ΠΟΥ ΔΥΣΚΟΛΑ ΜΕΤΑΔΙΔΕΤΑΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.

«Είναι ένα είδος ψηφιακού ζάπινγκ, το οποίο δίνει απαντήσεις στην περιέργειά τους, τους πλουτίζει με πολλά πράγματα αλλά δεν τους επιτρέπει να εμβαθύνουν, να ψάξουν και να αναλύσουν περισσότερο, να φαντασιώσουν, να συμβολίσουν, να δημιουργήσουν έναν δεσμό», λέει η κυρία Παπαμαύρου. «Η προσαρμογή του εγκεφάλου στην αδιάλειπτη εναλλαγή εικόνων δυσχεραίνει την ευχάριστη πρόσληψη των κειμένων, και η όρεξη για ποιοτική ανάγνωση μειώνεται».

Διπλό το κακό, άρα. Και δεν τα αφήνει να συγκεντρωθούν στο διάβασμα και τα ταΐζει με επιπόλαιη γνώση, σε αντίθεση με τον πλούτο που κρύβεται στα βιβλία.

Το διάβασμα είναι μύηση σε ένα νέο σύμπαν

Ο Γάλλος καθηγητής φιλολογίας Daniel Pennac περιέγραψε στο βιβλίο του «Commeun roman» (ed. Gallimard 1992) τα δέκα δικαιώματα του αναγνώστη:

1. Το δικαίωμα να μην διαβάζουμε.
2. Το δικαίωμα να πηδάμε σελίδες.
3. Το δικαίωμα να μην τελειώνουμε ένα βιβλίο.
4. Το δικαίωμα να διαβάζουμε το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά.
5. Το δικαίωμα να διαβάζουμε οτιδήποτε.
6. Το δικαίωμα στον μποβαρισμό.
7. Το δικαίωμα να διαβάζουμε οπουδήποτε.
8. Το δικαίωμα να τσαλαβουτάμε.
9. Το δικαίωμα να διαβάζουμε μεγαλόφωνα.
10. Το δικαίωμα να σωπαίνουμε όταν μας ρωτάνε για τα βιβλία που διαβάσαμε.

«Μέσα από αυτά τα δικαιώματα καταλαβαίνουμε ότι το διάβασμα είναι ελευθερία, και η ελευθερία είναι μία αξία, μία ιδέα και μία έννοια που δύσκολα μεταδίδεται στα παιδιά», λέει η ψυχολόγος.

iStock

Η ίδια προτείνει πώς μπορούμε να το προσπαθήσουμε:

• Η όρεξη, η αγάπη για το διάβασμα δεν μπορεί να επιβληθεί, μπορεί όμως να μοιραστεί, να τραφεί και να διατηρηθεί. Στην νηπιακή ηλικία το στοίχημα παίζεται στο πώς θα μπορέσουμε να θεμελιώσουμε το τρίγωνο παιδί–βιβλίο–ενήλικας, και πώς θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε αυτό το τρίγωνο τόσο στην παιδική όσο και στην εφηβική περίοδο.
• Για αρχή χρειάζεται να αποσυνδέσουμε την ανάγνωση από τη σχολική δραστηριότητα του διαβάσματος, μιας και αυτός είναι ο κύριος λόγος που οι έφηβοι αρνούνται την ανάγνωση: Θεωρούν τα βιβλία σχολικά εγχειρίδια και την ανάγνωση αγγαρεία για να πάρεις βαθμό.
• Στην νηπιακή ηλικία, το παιδί έχει ανάγκη να γνωρίσει τον κόσμο πραγματικά και συμβολικά, γι’ αυτό και σε αυτή την ηλικία προτείνουμε βιβλία με εικονογράφηση, που βοηθάει το νήπιο να προσλάβει και να επεξεργαστεί νοητικά το κείμενο. Για να διατηρηθεί η αγάπη της ανάγνωσης και στην παιδική–εφηβική ηλικία χρειάζεται κάτι ανάλογο.
• To παιδί από την ηλικία των 7 ετών, που πλέον μπορεί να διαβάζει μόνο του, μπορεί και να αρχίσει να διαβάζει λογοτεχνία. Εμείς χρειάζεται να του προσφέρουμε αναγνώσματα που να καλύπτουν το ενδιαφέρον και την περιέργειά του, μόνο που εδώ χρειάζεται να επικεντρωθούμε περισσότερο σε αυτό που ενδιαφέρει το ίδιο, ώστε να το κερδίσουμε σαν αναγνώστη.
• Φροντίζουμε όμως και πάλι, όσο είναι δυνατόν, να διατηρήσουμε και να συνεχίσουμε αυτό το τρίγωνο έφηβος–βιβλίο–ενήλικας, προκειμένου μέσω της κοινής ανάγνωσης να μοιραζόμαστε και να μαθαίνουμε ο ένας τα ενδιαφέροντα και τους προβληματισμούς του άλλου. Για παράδειγμα, μπορούμε να διαβάσουμε παρέα τη βιογραφία του αγαπημένου του τραγουδιστή, ένα οδοιπορικό μίας χώρας που θα ήθελε να ταξιδέψει, ένα μυθιστόρημα που να του ταιριάζει ο ήρωας. Μπορούμε να προτείνουμε να διαβάσουμε και ένα βιβλίο που θα ενδιέφερε και εμάς τους ενήλικες προκειμένου να μοιραστούμε και τον δικό μας ενθουσιασμό με τον έφηβο.

Εάν δεν του αρέσει πολύ η ανάγνωση, προτείνουμε κάτι πιο μικρό, ίσως με περισσότερες εικόνες. Το κόλπο είναι να μην χαθεί αυτή η συνήθεια και η επικοινωνία.

Χρειάζεται υπομονή μέχρι να φτιαχτεί αυτή η σχέση, και χρειάζεται να πείσουμε τον έφηβο ότι το διάβασμα δεν είναι μία προϊστορική συνήθεια αλλά κάτι σύγχρονο και διαχρονικό.

Εξηγούμε στο παιδί ότι ο αναγνώστης έχει πολύ μεγάλη ευθύνη. Χωρίς αυτόν, το βιβλίο, η πλοκή για παράδειγμα, δεν μπορεί να υπάρχει από μόνη της, ο αναγνώστης είναι εκείνος που θα την ενεργοποιήσει και θα την πραγματώσει, σαν να είναι ο συν-συγγραφέας. Και έτσι, κάθε αναγνώστης γίνεται ταυτόχρονα και ήρωας εκτός από συν-συγγραφέας, αφού δίνει μία νέα πνοή, ένα νέο όραμα, μία άλλη ερμηνεία στον χαρακτήρα.

ΩΘΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΑΣΗ. ΑΝ ΔΕΝ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ, ΠΩΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΤΟ ΖΗΤΗΣΟΥΜΕ;

Είναι σαν, όσο προχωρά η πλοκή, να κατακτά και μία καινούργια πίστα και πρέπει να βρει τα στοιχεία που θα προχωρήσουν και θα κατασκευάσουν την ιστορία. Μέσα από αυτά τα ίχνη και τα στοιχεία ίσως να βρούμε κι εμείς μαζί του από κοινού την έμπνευση να δούμε διαφορετικά τα ζητήματα που μας προβληματίζουν, όπως για παράδειγμα η φιλία, η αγάπη, η εμπιστοσύνη, η ζωή, ο θάνατος…

Για αυτό τον σκοπό μπορείτε να φτιάξετε μαζί μία γωνιά στην οποία θα κάθεστε να διαβάζετε παρέα. Μία λάμπα, ένα τραπεζάκι, μία κουβέρτα, οτιδήποτε είναι αυτό που μπορείτε να μοιράζεστε εκείνη την στιγμή, την οποία επίσης είναι καλό να προσδιορίσετε χρονικά (για παράδειγμα, λίγο πριν τον ύπνο).

iStock

Τα οφέλη του διαβάσματος για τα παιδιά

• Το διάβασμα μπορεί να τα διασκεδάσει και να τα βοηθήσει να ξεχάσουν τα άγχη της καθημερινότητας (ναι, έχουν κι εκείνα προβλήματα!)
• Αναπτύσσει τη μνήμη και τις γνωστικές ικανότητες, εκπαιδεύοντας το παιδί να κρατά μια μεγάλη ποσότητα πληροφοριών στο μυαλό του.
• Εξελίσσει τη φαντασία, βελτιώνει τη συγκέντρωση, και αυτό βοηθά να αναπτύξουν την παραγωγικότητά τους.
• Καλυτερεύει την προφορική και γραπτή τους έκφραση, γιατί αποκτούν πλούσιο λεξιλόγιο.
• Αναπτύσσει τις γνώσεις τους και άρα, καθώς μαζεύουν περισσότερες πληροφορίες μπορούν να αντιμετωπίζουν δυσκολότερες προκλήσεις.
• Ωριμάζει την αναλυτική και την κριτική σκέψη, βοηθώντας τα να δουν πιο καθαρά τον κόσμο μας και να αναπτύξουν την επιχειρηματολογία τους.
• Καλυτερεύει την ποιότητα του ύπνου, καθώς χαλαρώνει ο εγκέφαλος.
• Τα συνοδεύει στην προσωπική τους ανάπτυξη. Μέσα από νέες θεωρίες και γνώσεις που αποκτούν, μπορούν να ανοίξουν το πνεύμα τους και να αντικρύσουν νέες προοπτικές και εμπειρίες.

Τα SOS tips για γονείς με εφήβους

• Δεν υποχρεώνουμε τους εφήβους να διαβάσουν και είμαστε συνεργάσιμοι σε αυτό που επιλέγουν να διαβάσουν, γιατί έτσι φαίνεται ότι τα σεβόμαστε.
• Τους ωθούμε στο διάβασμα μέσα από τη δική μας στάση στο διάβασμα. Εάν δεν διαβάζουμε εμείς, πώς να τους ζητήσουμε να το κάνουν εκείνοι;
• Εκφράστε τα συναισθήματά σας. Συζητήστε μαζί τους τι σας προκάλεσε το ανάγνωσμά σας και έτσι θα τους βοηθήσετε να εκφράζονται κι εκείνοι. Είστε το μοντέλο τους, ο καθρέφτης τους.
• Σημασία έχει να γνωρίσετε τι τους ενδιαφέρει, τι τους απασχολεί και να προσεγγίσετε την σκέψη τους. Είτε είναι μέσα από ένα έντυπο βιβλίο, είτε μέσα από ένα e-book, είτε μέσα από ένα audio-book, το διάβασμα μπορεί να γίνει ένας μαγικός τρόπος να ανακαλύψετε την προσωπικότητά τους.