ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΕΧΕΙΣ 12 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ; ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΧΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Μια 65χρονη γυναίκα με διασχιστική διαταραχή αφηγείται πώς είναι η ζωή με δώδεκα προσωπικότητες και πώς κατάφερε η ίδια και η οικογένειά της να τις αγαπήσουν.

«Μπορεί να ανακαλύψουμε τα πάντα, τον ανθρώπινο εγκέφαλο δεν θα τον καταλάβουμε ποτέ», είχε πει χρόνια πριν σε φίλη ο νευρολόγος που παρακολουθούσε τον πατέρα της, ο οποίος έπασχε από προχωρημένη νόσο Αλτσχάιμερ. Ίσως ακούγεται υπερβολή μπροστά στην πρόοδο της επιστήμης όσον αφορά την κατανόηση της νευροεκφύλισης. Τι γίνεται όμως με τις ψυχιατρικές διαταραχές; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η γνώση για τους εκπληκτικούς μηχανισμούς που σκαρφίζεται ο εγκέφαλος για να προφυλαχθεί από τις άγριες εμπειρίες της πρώιμης ζωής, όπως συμβαίνει στη διασχιστική διαταραχή ταυτότητας;

Ίσως ο όρος ξενίζει. Αν έγραφα πολλαπλή ή διχασμένη προσωπικότητα, θα ακούγονταν πιθανώς πιο οικείο. Πάνε 31 χρόνια απ’ όταν η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία μετονόμασε τη διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας σε διασχιστική διαταραχή ταυτότητας, ώστε να αποτυπώνεται η βαθύτερη κατανόηση της κατάστασης. Οι επιστήμονες ανακάλυπταν πως επρόκειτο για κατακερματισμό του ίδιου του εαυτού ως μηχανισμό προστασίας από το τραύμα και όχι για «ξένες», αυτόνομες προσωπικότητες που κατοικούν στο ίδιο σώμα.

Είναι αλήθεια πως συχνά όσα συμβαίνουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αργούν να φτάσουν στην Ελλάδα. Βέβαια, θα ήταν άδικο να πούμε ότι είμαστε οι μόνοι που μείναμε πίσω στο πώς ονομάζεται και προσεγγίζεται η διαταραχή. Το 2016, η ταινία Split (Διχασμένος) με κεντρικό ήρωα έναν άνδρα με διασχιστική διαταραχή και 24 προσωπικότητες, μία από τις οποίες απάγει και σκοτώνει έφηβες, προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις από τον κόσμο της ψυχικής υγείας: ήταν είπαν μια ακόμα «χυδαία παρωδία [της ψυχικής διαταραχής], βασισμένη στον φόβο, την άγνοια και τον εντυπωσιασμό». Σαν να μην είχε αλλάξει τίποτα από τη δεκαετία του ‘80, όταν τα άτομα με τη διαταραχή παρουσιάζονταν σαν εξωτικά πουλιά.

Άρθρο του 1985 στους New York Times παραθέτει ιστορίες ανθρώπων με «δεύτερους εαυτούς» που αλλάζουν φωνή, ηλικία, ακόμα και ιατρικό ιστορικό. Κάποιοι κουβαλούν ξεχωριστά γυαλιά οράσεως για διαφορετικές διαθλαστικές ανωμαλίες ανά προσωπικότητα, άλλοι έχουν αχρωματοψία ή τροφικές αλλεργίες μόνο σε ορισμένες προσωπικότητες.

Τέτοια περιστατικά καταγράφονται και μεταγενέστερα. Το 2007, δημοσιεύτηκε η περίπτωση ενός ασθενούς με διασχιστική διαταραχή ταυτότητας και απώλεια όρασης επί 15 χρόνια, η οποία επανήλθε σταδιακά με την ψυχοθεραπεία, αλλά όχι σε όλες τις προσωπικότητες. Οι ερευνητές το απέδωσαν σε λειτουργική, ψυχογενή αναστολή της οπτικής επεξεργασίας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πίσω στο άρθρο του 1985, ο ψυχίατρος Frank Putnam περιγράφει πώς φτάνουν οι ασθενείς να αναζητήσουν θεραπεία, όταν η μία προσωπικότητα προσπαθεί να σκοτώσει μια άλλη, ενώ μια τρίτη καλεί την αστυνομία και τις πρώτες βοήθειες για να αποτρέψει μια αυτοκτονία. Ο καθηγητής ψυχιατρικής Martin Orne κατηγορεί τη θεραπεία της ύπνωσης για την εμφάνιση νέων προσωπικοτήτων και υποστηρίζει με συναδέλφους του ότι «η διαταραχή υπάρχει, είναι όμως πολύ πιο σπάνια από ό,τι πιστεύουν ορισμένοι». Τότε, μιλούσαν για 16.000 διαγνώσεις στις ΗΠΑ. Σήμερα, εκτιμώνται σε 3,5 έως 5 εκατομμύρια.

Εκείνη την εποχή, το 1989 συγκεκριμένα, διαγνώστηκε με διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας και η 29χρονη Amanda. Δεκαετίες αργότερα, στα 65 της, με μια σύντροφο στο πλευρό της τα τελευταία 44 χρόνια, δύο παιδιά και μια καριέρα ως δασκάλα ειδικής αγωγής, βρήκε τη δύναμη να μιλήσει ανοιχτά για την ψυχική της υγεία. «Ήρθα εδώ για να κάνω το “coming out” μου, υποθέτω», λέει σε βίντεο στο YouTube, στο κανάλι Special Books by Special Kids. «Έχω, λοιπόν, διασχιστική διαταραχή».

«Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το ξέρουν. Οι φίλοι μου όχι», συνεχίζει. «Η οικογένειά μου δεν το κατάλαβε ποτέ πραγματικά. Δεν ήθελαν να μάθουν για τις προσωπικότητές μου ή οτιδήποτε σχετικό. Δεν ήθελαν να με γνωρίσουν. Μα αυτή είμαι. Αυτός είναι ο πραγματικός μου εαυτός· όλες οι προσωπικότητές μου».

Η Amanda περιγράφει πώς είναι η ζωή της με δώδεκα προσωπικότητες. Χρησιμοποιεί τη λέξη alters, όπως αποκαλούνται και επισήμως. Όπως κι αν το μεταφράσω, «προσωπικότητες», «ταυτότητες» ή «εαυτούς», ακούγεται είτε μπερδεμένο είτε σαν να επιστρέφω κι εγώ στα ’80s. Για λόγους ευκολίας, έχω επιλέξει εξ αρχής τον αναγκαίο, όσο και λανθασμένο, όρο «προσωπικότητα».

Η ΑΓΡΙΑ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΟΥ, ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΟΥ. ΕΤΣΙ, ΜΠΟΡΕΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ.

Οι ρίζες ενός κατακερματισμένου εαυτού

Η κατάσταση της Amanda προέρχεται από τη σοβαρή κακοποίηση που υπέστη σε παιδική ηλικία, πριν τα 8 ή 9 της, σε κομβικό αναπτυξιακό στάδιο για την εμφάνιση τέτοιων διαταραχών. «Όταν είσαι μικρό παιδί και σου συμβαίνουν τρομερά πράγματα, το μυαλό σου σου λέει: “Εντάξει, αυτό δεν συμβαίνει σε μένα. Συμβαίνει στον/η/ο...” και τότε διχάζεται», περιγράφει. «Έτσι το παιδί καταφέρνει να επιβιώσει».

Πρωτοδιαγνώστηκε με πολλαπλή προσωπικότητα και σήμερα ξέρει ότι έχει διασχιστική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (OSDD). Η διαφορά της από τη διασχιστική διαταραχή ταυτότητας (DID) είναι η απουσία αμνησίας μεταξύ των εναλλαγών σε διαφορετικές προσωπικότητες. «Όλοι γνωρίζουν τι συμβαίνει», εξηγεί. Σε αντίθεση με άτομα που έχουν DID και μπορεί να βιώνουν κενά ή να χάνουν την αίσθηση του χρόνου όταν κάποια άλλη προσωπικότητα παίρνει τον έλεγχο, στην Amanda έχουν όλες συνείδηση του τι συμβαίνει. Όταν βγαίνουν μπροστά, ξέρουν ακριβώς πού βρίσκονται και με ποιον μιλούν. «Δεν αιφνιδιάζονται», σημειώνει.

Οι προσωπικότητές της περιλαμβάνουν ενήλικες, εφήβους και παιδιά, όλων των φύλων. Υπάρχει ο 15χρονος Brandon, που «εμφανίστηκε» όταν ήταν τριών και αναπτύχθηκε με τα χρόνια. Του αρέσει να μαγειρεύει, πιστεύει ότι είναι «πολύ κουλ» και μπερδεύεται λίγο με τις δουλειές της κουζίνας. Η πεντάχρονη Steffi εύχεται να μπορούσε να πάει στο νηπιαγωγείο. Κάθε προσωπικότητα έχει τη δική της φωνή, προφορά και τρόπο ομιλίας.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΠΟΤΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ, ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΜΕ ΓΝΩΡΙΣΟΥΝ. ΜΑ ΑΥΤΗ ΕΙΜΑΙ. Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΜΟΥ ΕΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ.

Δώδεκα παράλληλες σχέσεις

Τον περασμένο Ιούλιο, η Amanda με τη σύντροφό της, Jane, γιατρό, γιόρτασαν την 44η επέτειο της σχέσης τους και πλέον έγγαμου βίου. Η Jane θυμάται της δυσπιστία της όταν η Amanda της μίλησε για τη διάγνωση. «Νόμιζα ότι πολλά από αυτά τα επινοούσαν με την ψυχοθεραπεύτριά της». Είχε σκεφτεί ακόμα και να τηλεφωνήσει στην τελευταία και να της πει: «Αυτό που κάνετε, να ενθαρρύνετε τη συμπεριφορά των "προσωπικοτήτων" της, δεν μας βοηθά καθόλου».

Ωστόσο, όσο μελετούσε την ιατρική βιβλιογραφία –και άφηνε πίσω τις υπερβολές των ταινιών–, άρχιζε να κατανοεί. «Κατάλαβα ότι ήταν κάτι πραγματικό». Κυρίως, συνειδητοποίησε ότι σε όλη τη διάρκεια της συμβίωσής τους μιλούσε σε διαφορετικές προσωπικότητες. Και ξέρει ότι έχει ξεχωριστή σχέση με καθεμία. «Έχουν διαφορετικές ηλικίες. Υπάρχουν και γυναίκες και άνδρες, και όλοι έχουν διαφορετικές ιδέες και προσωπικότητες. Είναι κάπως σαν να ζεις με μια ομάδα ανθρώπων, αν και τους αγαπώ όλους».

Η καθημερινότητα στο σπίτι μπορεί να είναι διασκεδαστική, ενίοτε χαοτική. Οι διατροφικές προτιμήσεις δεν ταιριάζουν πάντα· κάποιες θέλουν χάμπουργκερ, ενώ η Amanda και η Aurora προτιμούν πιο υγιεινά πιάτα με κοτόπουλο.

ΥΠΑΡΧΕΙ Ο 15ΧΡΟΝΟΣ BRANDON, ΠΟΥ ΝΙΩΘΕΙ «ΠΟΛΥ ΚΟΥΛ», Η 5ΧΡΟΝΗ STEFFI, ΠΟΥ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ, Ή Η HANNAH, ΠΟΥ ΚΛΑΙΕΙ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΕΙ.

Μια ιδιότυπη, πλουραλιστική οικογένεια

Η Amanda και η Jane απέκτησαν δύο παιδιά μέσω τεχνητής γονιμοποίησης, τα οποία μεγάλωσαν γνωρίζοντας για τις διαφορετικές προσωπικότητες της πρώτης. Ο γιος τους, ο Salem, που έχει αυτισμό και μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, βρίσκει την κατάσταση απολύτως φυσιολογική. «Πώς είναι να μεγαλώνεις με γονείς χωρίς τη διασχιστική διαταραχή; Το ίδιο. Υποθέτω πως ένιωθα κάπως ξεχωριστός, ή, ξέρεις, ότι η μαμά μου έχει αυτό, και το βρίσκω πραγματικά ωραίο».

Αν και περιγράφει το σπίτι ως «τρελοκομείο» όσο και «υγιώς δυσλειτουργικό», παραμένει βαθιά υποστηρικτικός. Μιλά στις προσωπικότητες παιδικής ηλικίας όταν κάτι τους φταίει, τις παρηγορεί και προσπαθεί να κατευνάσει τυχόν διαφωνίες μεταξύ τους. «Μερικές φορές, μια προσωπικότητα, όπως η Hannah ή η Steffi, θα κλαίει το βράδυ γιατί δεν θέλει να πάει για ύπνο», αφηγείται γελώντας.

Η σκιά του τραύματος και το μήνυμα της αποδοχής

Η Amanda εργάστηκε ως δασκάλα ειδικής αγωγής από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 έως το 2016, οπότε η εμφάνιση δερματομυοσίτιδας, τύπου ιδιοπαθούς φλεγμονώδους μυοπάθειας, την ανάγκασε να σταματήσει. Για την ίδια δεν ήταν τυχαίο. «Η άγρια, ακραία κακοποίηση στα παιδικά χρόνια αλλάζει το σώμα σου, όχι μόνο το μυαλό σου. Έτσι, μπορεί μελλοντικά να εμφανίσεις τέτοιες σοβαρές παθήσεις, που σε περιορίζουν στην καθημερινότητα».

Amanda και Jane υπογραμμίζουν τη σημασία της αποδοχής και στήριξης, τη δύναμη της οικογένειας. «Παρά τις ψυχικές δυσκολίες, οι άνθρωποι μπορούν να έρθουν κοντά, να συνεργαστούν και να στηρίξουν ο ένας τον άλλο». Για τα ζευγάρια που βρίσκονται ξαφνικά με μια διάγνωση σαν τη δική της στα χέρια, η Amanda λέει: «Οι άνθρωποι πρέπει να είναι ευγενικοί όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, γιατί το ίδιο το άτομο που το βιώνει είναι μπερδεμένο». Ελπίζει μέσα από την ιστορία της να δείξει ότι πίσω από τη διαταραχή υπάρχει ένας άνθρωπος –ή, στη δική της περίπτωση, δώδεκα– που αξίζει κατανόηση, αγάπη και αποδοχή.