ΟΣΟΙ ΓΥΡΙΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ ΟΙ ΙΔΙΟΙ

Άνθρωποι που βρέθηκαν κοντά στον θάνατο μιλούν για μια εμπειρία που άλλαξε την κοσμοθεωρία και την καθημερινότητά τους. Ωστόσο, η νέα ζωή δεν ήταν πάντα εύκολη.

Η Mercedes Somich περιγράφει με ενάργεια πώς ένιωσε την ψυχή της να εγκαταλείπει το σώμα της, την ώρα που οι χειρουργοί πάλευαν να σταματήσουν την ακατάσχετη αιμορραγία. Ήταν 24 ετών και είχε υποβληθεί σε επείγουσα καισαρική. «Έσβησαν τα πάντα και ένιωσα να αιωρούμαι σε ένα μαύρο κενό, πολύ γαλήνιο και ήρεμο». Ύστερα, οι σκέψεις για το μωρό της την έφεραν ξανά πίσω.

Η ιστορία της θυμίζει εκπομπές και έντυπα με αφιερώματα από τα 90’s ήδη, για ανθρώπους που βρέθηκαν στην «άλλη μεριά» και γύρισαν για να διηγηθούν όσα είδαν. Άπειρες ταινίες και βιντεοκλίπ εμπνεύστηκαν και αποτύπωσαν τις αφηγήσεις ως ψυχή που βγαίνει και ίπταται πάνω από το σώμα σαν διάφανη φιγούρα. Στη δεύτερη περίπτωση, οι λεγόμενες επιθανάτιες εμπειρίες (near-to-death experiences, NDE) έγιναν καθολικώς αποδεκτές ως τέχνη. Στην πρώτη, αντιμετωπίστηκαν ως γραφικές, κυρίως στους κύκλους των ορθολογιστών.

Στο σπίτι μου δεν έλειψε το φλερτ με το υπερφυσικό. Θυμάμαι παιδί να προσπαθώ ένα παρόμοιο ταξίδι από το σώμα, την αστρική προβολή, με τέτοιο πάθος που κάποτε πίστεψα πως τα είχα καταφέρει. Μεγαλώνοντας, βρέθηκα στην απέναντι όχθη –της αυστηρής ορθολογικής σκέψης, καμιά σχέση με φωτεινά τούνελ– και, παρότι τις βρίσκω συχνά ιστορίες για αγρίους, δεν μπορώ να αγνοήσω μια εμπειρία κοινή για το 15% έως 17% των ανθρώπων που άγγιξαν τον θάνατο, που έγινε αφορμή για να αναθεωρήσουν την αντίληψή τους για τη ζωή. Γι' αυτό και οι επιστήμονες προσπαθούν να την αποκωδικοποιήσουν.

To 15 έως 17% των ανθρώπων που άγγιξαν τον θάνατο έζησαν επιθανάτια εμπειρία. iStock

Τι βλέπουν οι άνθρωποι στην επιθανάτια εμπειρία;

Ένα εκτυφλωτικό φως, ένα τούνελ που σε ρουφάει, η αίσθηση απομάκρυνσης από το σώμα, η ζωή που περνά μπροστά από τα μάτια και μια απερίγραπτη γαλήνη είναι στοιχεία που θα συναντήσεις σε κάθε μαρτυρία επιθανάτιας εμπειρίας, ακόμη κι αν το άτομο βίωσε κάτι εξολοκλήρου δικό του και κατά βάση μοναδικό.

Εκεί που η Somich μπήκε σε γαλήνιο σκότος, ο 64χρονος Ford Jun Taketa βρέθηκε να παρακολουθεί από ψηλά τους χειρουργούς στα επείγοντα να τον σώζουν από διαχωρισμό αορτής. Σήμερα, στα 73 του, θυμάται ακόμα να σκέφτεται «Ώστε έτσι μοιάζω με ανοιγμένο τον θώρακα». Η Leanda Pring, στη δική της επιθανάτια εμπειρία μετά από λοίμωξη και των δύο νεφρών, βγήκε από το σώμα της και ένιωσε να βρίσκεται παντού και πουθενά. Κι ο βετεράνος Tommy McDowell, που έζησε 7 ημέρες διασωληνωμένος με πολυοργανική ανεπάρκεια, συνάντησε τον Θεό και αισθάνθηκε ηρεμία, ότι είναι μόνος.

«ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΜΗΝ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΟΤΙ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΟΥ, Η ΨΥΧΗ ΜΟΥ, Ο ΝΟΥΣ ΜΟΥ, Ο,ΤΙ ΚΙ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ, ΕΙΧΕ ΒΓΕΙ ΚΑΙ ΤΡΙΓΥΡΝΟΥΣΕ ΕΝΩ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΑ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΩ»

Αν έχεις κακές σχέσεις με τα θεία, εύκολα θα σκεφτείς πως ο McDowell, όπως και οι υπόλοιποι που μίλησαν στην Washington Post και το BBC, υπήρξαν απλώς θρησκόληπτοι αγγελοκρουσμένοι. Σύμφωνα όμως με τον Gregory Shushan, ερευνητή επιθανάτιων εμπειριών και μεταθανάτιων θεωριών στην ιστορία των πολιτισμών, μπορούν να συμβούν σε ανθρώπους οποιαδήποτε θρησκείας ή και καμίας.

Ο ίδιος έχει συγκεντρώσει εκατοντάδες μαρτυρίες, ανάμεσά τους ενός Έλληνα στρατιώτη του 4ου αιώνα π.Χ., ενός Κινέζου γαιοκτήμονα του 7ου αι. π.Χ., μιας πριγκίπισσας από τη φυλή των Αζτέκων (Μεσίκα) του 15ου αιώνα, ενός Βρετανού ναυάρχου του 18ου αιώνα ή ενός Σοβιετικού που είχε αυτοκτονήσει αλλά επανήλθε κατά τη διάρκεια πειραμάτων ανάνηψης.

Μετά την επιθανάτια εμπειρία, πολλοί παρουσιάζουν αλλαγές στον μεταβολισμό, στην όρεξη, στις συνήθειες του ύπνου, καθώς και αυξημένη ευαισθησία στο φως, στον ήχο ή σε φάρμακα. iStock

Τι λένε οι επιστήμονες;

Οι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να ξεκλειδώσουν μυστικά ενός φαινομένου γοητευτικού και για χρόνια υπό αμφισβήτηση. Μια από τις υποθέσεις θα έχεις διαβάσει στο άρθρο του OW για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο λίγο πριν πεθάνουμε. Ερευνητές μελέτησαν τις αλλαγές που συντελούνται στον εγκέφαλο λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια του θανάτου, και παρατήρησαν έντονη δραστηριότητα κυμάτων Γάμα σε περιοχές που σχετίζονται με τη συνείδηση, την οπτική ενοποίηση (πώς ο εγκέφαλος συνδυάζει επιμέρους οπτικά ερεθίσματα σε ενιαία, συνεκτική εικόνα) και τα συναισθήματα.

Η υποξία, δηλαδή η έλλειψη οξυγόνου που προηγείται της ασφυξίας, μπορεί να προκαλέσει αλλοιωμένη οπτική αντίληψη (τούνελ), αίσθηση φωτός ή αποσύνδεση από το σώμα. Επιπλέον, η διαταραχή της συνδεσιμότητας μεταξύ εγκεφαλικών δικτύων μπορεί να δημιουργήσει έντονα οράματα ή μια αίσθηση «υπερσυνείδησης».

«ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΠΟΥ ΗΜΟΥΝ ΜΕΧΡΙ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ, ΝΟΜΙΖΩ ΟΤΙ ΠΕΘΑΝΕ, ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ. ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΜΙΑ ΑΛΛΗ»

Σύμφωνα με υποθέσεις βασισμένες στη νευροχημεία, η έκρηξη νευροδιαβιβαστών στον εγκεφαλικό φλοιό λίγο πριν τον θάνατο, όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη, η νοραδρεναλίνη, το γλουταμινικό και το GABA, μπορεί να προκαλέσει ευφορία, έντονα οράματα, αίσθηση γαλήνης και αποπροσωποποίηση. Παράλληλα, καθώς οι επιθανάτιες εμπειρίες μοιάζουν με εκείνες που προκαλούν οι ψυχεδελικές ουσίες, όπως η ψιλοκυβίνη και η κεταμίνη, πιστεύεται ότι, εκείνες τις στιγμές, ο οργανισμός παράγει δικά του παραισθησιογόνα.

Για την Janice Holden, επίτιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Βόρειου Τέξας και πρόεδρο της Διεθνούς Ένωσης Έρευνας των Επιθανάτιων Εμπειριών, τέτοιες εξηγήσεις δεν αρκούν για να περιγράψουν την πολυπλοκότητα του φαινομένου. «Πώς θα μπορούσε μια σύντομη έκρηξη εγκεφαλικών κυμάτων Γάμα να εξηγήσει την ακριβή περιγραφή ενός ακρωτηριασμού ποδιού που γινόταν στη διπλανή χειρουργική αίθουσα;» διερωτάται, επικαλούμενη περιστατικό που επιβεβαίωσε ο Γάλλος αναισθησιολόγος Δρ Jean Jacques Charbonier.

Ο 64χρονος Ford Jun Taketa βρέθηκε να παρακολουθεί από ψηλά τους χειρουργούς στα επείγοντα να τον σώζουν από διαχωρισμό αορτής. iStock

Από τον θάνατο, πίσω σε μια νέα ζωή

Υπάρχουν άνθρωποι που νοσταλγούν τις στιγμές που βρέθηκαν μεταξύ ζωής και θανάτου και, αν τους είχε δοθεί η ευκαιρία να επιλέξουν, θα είχαν κρατήσει τη μακαριότητα και άνευ όρων γαλήνη που τους χάρισε ο δεύτερος. «Έζησαν αυτό και πρέπει να επιστρέψουν σε ένα σώμα βαθιά κατακερματισμένο», λέει η Marieta Pehlivanova, ερευνήτρια και καθηγήτρια ψυχιατρικής και νευροσυμπεριφορικών επιστημών στο Τμήμα Μελετών Αντίληψης του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, που μελετά το θέμα επισταμένως.

Ο 56χρονος Keir Whitson πέρασε έναν μήνα σε κώμα μετά από σοβαρό έμφραγμα του μυοκαρδίου. «Δεν μπορώ να μη σκέφτομαι ότι η συνείδησή μου, η ψυχή μου, το εγώ μου, ο νους μου, ό,τι κι αν είναι αυτό, είχε βγει και τριγυρνούσε ενώ προσπαθούσα να επιβιώσω», αποκαλύπτει για τη δική του εμπειρία. «Ήξερα ότι ήταν κάτι ιδιαίτερο και μοναδικό, είχα το προνόμιο να το ζήσω, και τώρα τελείωσε».

«ΕΓΙΝΕΣ ΕΝΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΑΛΛΑ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ. ΠΩΣ ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΗΣ;»

Πολύ συχνά, οι άνθρωποι επέστρεψαν από τον θάνατο διαφορετικοί. Ο Shushan καταγράφει την περίπτωση του ιθαγενούς Αμερικανού Squ-sacht-un από το 1881, ο οποίος επανήλθε έχοντας λάβει θείο μήνυμα να αλλάξει ζωή και να κηρύξει τον χριστιανισμό. Σύμφωνα με μελετητές του φαινομένου, μια νέα κοσμοθεωρία είναι η βαθύτερη επίδραση του φαινομένου. Μελέτη που δημοσίευσαν το 2024 η Pehlivanova με συνεργάτες της, βρήκε ότι σχεδόν 70% από 167 ανθρώπους που το έζησαν άλλαξαν άρδην τις θρησκευτικές ή πνευματικές τους πεποιθήσεις.

Για τον Ford Jun Taketa, εξαλείφθηκε ο φόβος του θανάτου. Για τον Peter Cotter, που έπαθε ανακοπή στα 64, αν και η επιθανάτια εμπειρία δεν ήταν ειδυλλιακή, ανέτρεψε τα πάντα για τη ζωή του. «Με έκανε, πιστεύω, ένα πολύ λιγότερο εγωιστικό άτομο». Πολλοί αναφέρουν ότι γίνονται πιο συμπονετικοί και ανησυχούν λιγότερο για τα υλικά αγαθά. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν ότι τέτοιες αλλαγές μπορεί να διαρκέσουν για δεκαετίες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να μιλήσουν για την εμπειρία τους, αλλά φοβούνται ότι δε θα τους πιστέψουν· κι αυτό μπορεί να τους απομονώσει. iStock

Η μοναξιά εκείνων που το έζησαν

«Έγινες ένα με το σύμπαν αλλά την επόμενη μέρα πρέπει να ασχοληθείς με την καθημερινή ζωή. Πώς να το κάνεις κομμάτι της;» εξηγεί ο νευροεπιστήμονας Christof Koch. Εντούτοις, για όσους βρέθηκαν κοντά στον θάνατο, δεν είναι εύκολο ούτε να μιλήσουν για την εμπειρία του. Το χάσμα ανάμεσα στο «εκεί» και στο «εδώ» δημιουργεί μια βαθιά, απρόσμενη ενίοτε μοναξιά.

«Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να μιλήσουν», λέει η Pehlivanova, «αλλά φοβούνται ότι δε θα τους πιστέψουν· κι αυτό μπορεί να τους απομονώσει». Η Somich διαπίστωσε ότι οι φίλοι και η οικογένεια απλώς «δεν ήξεραν πώς να αντιδράσουν», ενώ ακόμη και οι ομάδες υποστήριξης, όπου άλλοι είχαν πιο ήρεμες εμπειρίες, την έκαναν να νιώθει ξανά στο περιθώριο.

Η επιστημονική βιβλιογραφία δείχνει ότι το αποτύπωμα της επιθανάτιας εμπειρίας δεν είναι μόνο θετικό. Τα άτομα παρουσιάζουν οργανικές μεταβολές, όπως αλλαγές στον μεταβολισμό, στην όρεξη, στις συνήθειες του ύπνου, καθώς και αυξημένη ευαισθησία στο φως, στον ήχο ή σε φάρμακα. Οι συνέπειες είναι και κοινωνικές· μετά την εμπειρία αλλάζουν φίλους, δραστηριότητες, ακόμη και επαγγελματική κατεύθυνση, αναζητώντας μια ζωή που να ταιριάζει στη νέα τους κοσμοθεωρία. Προέκταση αυτού και τα υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων σε ανθρώπους που το έζησαν.

Η Somich βρήκε ανακούφιση στη θεραπεία τραύματος και στη σύνδεση με γυναίκες που είχαν βιώσει αντίστοιχες τραυματικές εμπειρίες καισαρικής. Έντεκα χρόνια μετά, λέει ότι δεν μπορεί να φανταστεί ποια θα ήταν αν δεν το είχε ζήσει. «Το άτομο που ήμουν μέχρι εκείνη τη στιγμή, νομίζω ότι πέθανε, μεταφορικά. Επέστρεψε μια άλλη». Όμως ο κόσμος είχε παραμείνει ο ίδιος.